Ο Κωνσταντίνος Γιάνναρης και η άγρια εφηβεία

Μετανάστης ελληνικής οικογένειας από πάππου προς πάππου, γεννήθηκε στην Αυστραλία και βρέθηκε στην Αθήνα στην ηλικία των 10 χρονών. Αυτοδίδακτος κινηματογραφιστής ξεκίνησε να κάνει μικρομηκάδικο σινεμά στο Λονδίνο, όπου σπούδαζε Οικονομικά και Ιστορία. Το πρώτο ελληνικό ταινιάκι μικρού μήκους, Μια θέση στον ήλιο,  προβάλλεται στο Φεστιβάλ Δράμας το 1995 και κερδίζει το Πρώτο βραβείο. Ο Κωνσταντίνος Γιάνναρης είναι τότε 36 χρονών. Η πρώτη του μεγάλη ταινία μεγάλου μήκους  «Κοντά στον Παράδεισο» χρηματοδοτήθηκε και γυρίστηκε στην Αγγλία και αποτέλεσε το εισιτήριό του για να εγκατασταθεί πλέον στην Αθήνα. Το μεγάλο μπουμ γίνεται με το «Στην Άκρη της πόλης» το 1998, που κερδίζει και το δεύτερο βραβείο καλύτερης ελληνικής ταινίας. Είναι η πρώτη ταινία που εισχωρεί στον κόσμο των αλβανών μεταναστών στην Ελλάδα, θίγοντας ένα από τα θέματα που απασχολούσαν την ελληνική κοινωνία των 90ς.  Κοινό και κριτικοί υποδέχονται το νέο αίμα σε ένα ελληνικό σινεμά που δεν έχει σπουδαία δείγματα γραφής. Βραβείο Σκηνοθεσίας Διεθνές Διαγωνιστικό Τμήμα Φεστιβάλ Κιν/φου Θεσσαλονίκης, Βραβείο Ελλήνων Κριτικών / Καλύτερη Ελληνική Ταινία, Δεύτερο Κρατικό Βραβείο. Ο Γιάνναρης σαρώνει και ο κινηματογραφικός κόσμος περιμένει εναγωνίως το επόμενο βήμα. Είναι ένας από τους ελάχιστους σκηνοθέτες που φέρνει το κοινό ξανά στις σκοτεινές αίθουσες και δεν κάνει κωμωδία ούτε μασάει τα λόγια του. Παραδέχεται ανοικτά την ομοφυλοφιλία του και έχει πει ότι η αβεβαιότητα είναι αυτή που του  έδωσε το έρεισμα για να κάνει κινηματογράφο και την ώθηση για να φθάσει στα άκρα. Του αρέσει να δουλεύει με ερασιτέχνες ηθοποιούς, οι πρωταγωνιστές του είναι συνήθως νέα παιδιά, που οι φάτσες τους δεν έχουν κορεστεί κινηματογραφικά και τηλεοπτικά. Ακολουθεί ο «Δεκαπενταύγουστος» (2001) που προβάλλεται στο Φεστιβάλ Βερολίνου, ο «Όμηρος» (2004) με βραβείο στα Κρατικά Βραβεία Ποιότητος για τη Σκηνοθεσία και τρίτο βραβείο Ταινίας Μυθοπλασίας, αλλά και Βραβείο του διεθνούς “Φόρουμ και Φεστιβάλ Ευρωπαϊκής Ταινίας” Βιέννης. Επτά χρόνια αργότερα Ο «Άνθρωπος στη θάλασσα» (2011) διχάζει τους κριτικούς. Η καινούργια του ταινία «Το Ξύπνημα της άνοιξης» ανοίγει στις ελληνικές αίθουσες αυτήν την Πέμπτη, 25 Φεβρουαρίου. Λίγο πριν μας μίλησε γι’ αυτήν.

Επανέρχεστε ξανά στο θέμα της άγριας εφηβείας. Κλείνετε ουσιαστικά έναν κύκλο που άνοιξε με το «Στην Άκρη της πόλης», και συνεχίστηκε με τον Όμηρο, με κοινό τόπο την οργή και τη βία. Και ενώ στις προηγούμενες ταινίες διαφαίνεται ένα κίνητρο ενάντια στο ασφυκτικό κοινωνικό πλαίσιο, εδώ φαίνεται να τους αφαιρείτε μια συνειδητή επαναστατική σκέψη. Συγχρόνως τους αντιμετωπίζετε λιγότερο σαν θύματα. Πόση απόσταση διένυσαν οι ήρωες στο «Ξύπνημα της άνοιξης» από αυτούς της Άκρης; Και τελικά προς ποια κατεύθυνση;

Η ‘άγρια εφηβεία‘ σκιαγράφεται στη ‘Άκρη της Πόλης’… τον Ελιόν Σέννα του ‘Ομήρου’ δεν θα τον περιέγραφα ως έφηβο. Οι πρωταγωνιστές αυτών των πρώτων δύο ταινιών ΔΕΝ χαρακτηρίζόνται από ‘συνειδητή επαναστατική σκέψη’. Τουναντίον. Η αντίδραση τους έναντι στο ‘ασφυσκτικό κοινωνικό πλαίσιο‘ – είναι απερίσκεπτη, αυθόρμητη και αφελής. Οδηγεί τους ίδιους και τους γύρω τους στον θάνατο. Αυτό το αυθόρμητο και ακατέργαστο είναι που έχει ενδιαφέρον. Φιγούρες βγαλμένες από τραγικές παραστάσεις οδεύουν νομοτελειακά και τυφλά προς τον θανατο. Η λεγόμενη ‘συνειδητή επαναστατική σκέψη’ αρμόζει στην εφηβική συμμορία της τωρινής ταινίας. Τα κίνητρά τους εξίσου υπαρκτά και αμείληκτα. Απλώς δεν είναι η γενιά ή το κοινωνικό υπόστρωμα που δεν έχει τίποτα και προσπαθεί βιαίως να αποκτήσει μιά ‘θέση στον ήλιο‘ αλλά η γενιά που μεγάλωσε με όλα – τα πάντα – και τώρα βρίσκεται αντιμέτωπη με την πτώση και απώλεια της οικονομικής, ηθικής και εθνικής υπόστασης που μέχρι πρότινος είχαν ως δεδομένη. Είναι τα παιδιά που θα ζήσουν για πρώτη φορά χειρότερα από την προηγούμενη γενιά των γονέων τους και μεν εγκλωβισμένα σε πιεσμένες ή κατεστραμμένες λαικομικρομεσοαστικές οικογένειες. Η επαναστατική τους κοσμοθεωρία όμως είναι κακοχωνεμένη και αδιέξοδη. Όπως και τα συνθήματα που κοσμούν με περισσή μεγαλοστομία τους τοίχους της βομβαρδισμένης πόλης που ζούμε. Άν οι αντι-ήρωες των πρώτων ταινιών της τριλογίας βρέθηκαν κάποια στιγμή απέναντι στην ζωή, την κοινωνία και το κράτος χωρίς καν να το συνειδητοποιήσουν – οι αντι-ήρωες στη Άνοιξη΄ – με την βία εμποτισμένη ανεξίτηλα μέσα τους – επιλέγουν εξ αρχής την μετωπική σύγκρουση. Η σιωπηλή αγανάκτηση του γιού του χρεοκοπημένου παλαιο-αριστερού κατασκευαστή, η ακτιβιστική σιγουριά του γιού του μεγαλοδικηγόρου που αυτοκτόνησε λόγω οικονομικών ατασθαλιών (κοινώς…λαμογίές), η απέχθεια της νεαρής έφηβης που απαξιώνει και μισεί την ίδια την (όντως αφελής και χαμένης) μητέρα της. Τα μόνα κάπως φυσιολογικά παιδιά είναι ειρωνικώς τα δύο αδέλφια αλβανικής καταγωγής, παιδιά μεταναστών που κατέβηκαν εδώ πρίν εικοσιπέντε χρόνια. Τα παιδιά του Έλιον Σέννα στον Όμηρο τρόπο τινά. Η αντίδραση τους από την αρχή παίρνει μιά παραβατικά ακραία μορφή και βήμα βήμα τους οδηγεί προς το αιματηρό φινάλε. Με μιά αγγελική αγαθότητα σηκώνουν το όπλο σαν να ήταν κάτι το απόλυτα φυσιολογικό και νορμάλ. Σαν να ζούνε σε ένα κόμικς manga – σε ένα ατελείωτο ναρκησιστικό selfie της αυτοαναφοράς… Όταν βγήκε η ‘Ακρη της Πόλης’ κατηγορήθηκε ως σκληρή και ακραία. Μιά σκοτεινή ματιά στην Ελλάδα του (ξένο)περιθωρίου που δεν αφορούσε τον καλομαθημένο νοικοκύρη λαικομικρομεσοαστό, παρά μόνο ως μιά τουριστική εκδρομή στην απαγορευμένη σκοτεινή πλευρά της πόλης και των αισθήσεων. Μετά από σχεδόν δύο δεκαετίες οι ίδιοι αυτοί οι κριτές και θιασιώτες κοιτάνε πίσω και την αναπολούν με μιά γελοία νοσταλγία γιά τις καλές παλιές ημέρες.  Δεν είναι μόνο η απόσταση που έχουν διανύσει οι μυθοπλαστικοί αντι-ήρωες τών ταινιών μου – είναι και η απόσταση που έχει διανύσει μιά ολόκληρη κοινωνία που χρόνια τώρα τρώει τις τις σάρκες της με μιά ατελέσφορη, αδιέξοδη και εξουθενωτική ‘αγανάκτηση’…

Υπάρχει ελπίδα στο τέλος ενός δρόμου βαμμένου με αίμα;

Άν είναι για μάχη με τον ένοπλό φασισμό και ολοκληρωτισμό, ναι. Αλλιώς όχι. Ποτέ.

Αν σας έδινε κάποιος την απόλυτη εξουσία να διαχειριστείτε το Μεταναστευτικό, θέμα που σας απασχολεί έντονα στις ταινίες σας, ποια θα ήταν τα πρώτα τρία πράγματα που θα κάνατε;

Το γνωστό σύνδρομό …‘Αν ήμουν εγώ πρωθυπουργός…’ κλπ…  Μάλλον αυτό που κάνει η Άγκελα Μέρκελ. Θα δεχόμουν τους πρόσφυγες από ανθρωπιστικό και πολιτικό καθήκον. Μιά μεγάλη κατηγορία ανθρώπων κινδυνεύουν να θανατωθούν στις πατρίδες τους και έλκονται από το Ευρωπαικό όνειρο. Με αυτό τον τρόπο θα προσπαθούσα να λύσω το σοβαρό πρόβλημα υπογενητηκότητας και οικονομικού μαρασμού που ελοχεύει στην γηραιά Ήπειρος. Αυτό το βάρος (και μελλοντικό κέρδος) να το επωμισθεί όλη η Ευρώπη με κριτήρια πληθυσμιακά. Δεύτερον να υπάρχουν αυστηροί κανόνες, μέσα από έναν ειλικρινό δημοκρατικό διάλογο με τις κοινωνίες και λαούς της Ευρώπης για το αναπόφευκτο αυτής της πορείας. Η μετανάστευση είναι το ‘βρόμικο μυστικό’ της Ευρωπαικής ελίτ τώρα και πενήντα χρόνια – κάτι που δεν πρέπει να συζητηθεί γιατί ‘αναπόφευκτα’ οδηγεί σε ξενοφοβικούς μπελάδες… Τρίτον την εξάλειψη όσο γίνεται, των ρατσιστικών αντιδράσεων εκ μέρους των ντόπιων πληθυσμών αλλά και συνάμα μιά ξεκάθαρη αναγνώριση των δεσμεύσεων και υποχρεώσεων των νεο-εισερχόμενων έναντι στις κοσμικές κατακτήσεις του Διαφωτισμου κλπ… (εντάξει … Ελλάδα και κοσμικότητα και Διαφωστισμό … ανοίγουμε μεγάλο κεφάλαιο…). Συνάμα αυτός ο σεβασμός για και εμμονή στην κοσμικότητα (διαχωρισμό εκκλησία-κράτους) δεν θα τα έβλεπά ως μοχλούς φυλετικού και πολιτισμικού διαχωρισμού και διαφοροπίεσης. Τα τελευταία χρόνια το laique έχει μεταχειριστεί και εκμεταλλευτεί για να διαχωρίσει και να υποτροπιάσει ολόκληρες κοινωνικές ομάδες. Κοινώς όχι στο άτυπό apartheid που ελοχεύει μέσα στη επιφανειακά ανεκτική και καλοπροαίρετη  πολυπολιτισμικότητα. Ναι στον σεβασμό αλλά και στην ενσωμάτωση. Πέρα από αυτό φυσικά θα λύσω τους πολέμους, εμφυλίους σπαραγμούς, γενοκτονίες, μισαλλοδοξίες, οικονομικές ανισότητες και global warming… αλλά έχω ήδη αρκετά στο πιάτο μου… n’est-ce pas…?

Ποιο είναι αυτό που σας στεναχωρεί περισσότερο αυτόν τον καιρό;

Περισσότερο…; Μα η ηλιθιότητά, ηλίθιε!

Μένουμε Ελλάδα; Κι αν ναι γιατί;

Μένουμε όπου μπορούμε. Και όπου μας χρειάζονται οι δικοί μας.

Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Νέα αρχή μοιάζει να δρομολογείται στην μετά Εϊπίδη εποχή. Αν βρισκόσασταν στη θέση του Καλλιτεχνικού διευθυντή προς ποια κατεύθυνση θα το οδηγούσατε, όσον αφορά και τη σχέση του (Φεστιβάλ) με τους έλληνες δημιουργούς;

Ο ρόλος ενός φεστιβάλ είναι να δείχνει καλές, ενδιαφέρουσες, καινούργιες κινηματογραφικές δουλειές και πειραματισμούς από όλα τα μέρη του κόσμου που αλλιώς δεν θα είχαμε την ευκαιρία να δούμε στο εμπορικό κύκλωμα. Αυτό.

Πόσα από αυτά που είχατε στο μυαλό σας να κάνετε σαν δημιουργός ξεκινώντας την καριέρα σας καταφέρατε να κάνετε και ποια ήταν η μεγαλύτερη δυσκολία που συναντήσατε στην πορεία;

Κανένας δημιουργός δεν λέει ποτέ ‘Ως εδώ! Έκανα ότι ήταν να κάνω…’. Υπάρχει το αχόρταγο, το ανεκπλήρωτο, η δίψα γιά το επόμενο. Λέγεται ζωή.

Τι είναι για σας ευτυχία;

Προσπαθω να καταλάβω…

Σχέδια για το μέλλον;

Πολλά και μυστικά.

Εικόνα: Άρης Ράμμος