Οι ζωές των άλλων: Ο φύλακας στο Ζέιτενλικ

Του Γιώργου Τσιτιρίδη / Εικόνες: Ελένη Βράκα

Ο (Djordie Mihailovic) Γιώργος Μιχαήλοβιτς, ήταν από το 1960 ο φύλακας του Σέρβικου τομέα των Συμμαχικών νεκροταφείων του Ζέιτενλικ, μια θέση που κληρονόμησε από τον παππού του. Τρίτης γενιάς φύλακας -η οικογένεια του βρίσκονταν εδώ από την πρώτη μέρα δημιουργίας των νεκροταφείων- γνώριζε όσο κανείς άλλος την ιστορία της περιοχής.

Ο Γιώργος Μιχαήλοβιτς απεβίωσε στα 96 του χρόνια, στις 2 Ιουλίου 2023. Πριν από μία δεκαετία είχε αφηγηθεί τη ζωή και την ιστορία του στην parallaxi.

Από πού έρχεστε κύριε Γιώργο, ποια η καταγωγή σας;

Ο παππούς μου ήταν Σέρβος στρατιώτης εδώ στην Θεσσαλονίκη, στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και όταν τελείωσε ο πόλεμος έμεινε εδώ, παντρεύτηκε όπως έκαναν και αρκετοί άλλοι, και ήταν ο πρώτος φύλακας των κοιμητηρίων. Όταν πέθανε ανέλαβε ο πατέρας μου. Είμαι τρίτης γενιάς. Όταν πέθανε ο πατέρας μου, το 1960, ανέλαβα εγώ.

Και τι κάνετε εδώ, σαν φύλακες;

Καθαρίζουμε, φροντίζουμε τους τάφους, τα καντήλια , έρχονται οι άνθρωποι τους εξηγούμε λίγο την ιστορία. Έρχονται τα εγγόνια και προσπαθούμε να βρούμε τους παππούδες τους. Τώρα δεν έχει πλέον γονείς και παιδιά, κάποτε είχε, τώρα περάσανε τα χρόνια, έχει εγγόνια και παραεγγόνια. Κάποιοι τους βρίσκουν, κάποιοι όχι, γιατί υπάρχουν και αυτοί που σκοτώθηκαν αλλού και δεν είναι οι τάφοι τους εδώ. Πριν λίγο, ήταν ένα παιδί εδώ, βρήκε κάποιον δικό του, είδε το όνομα στην πλάκα και συγκινήθηκε, έκλαιγε για πολλή ώρα. Οι άνθρωποι που πέθαναν εδώ, πέθαναν πολεμώντας για την πατρίδα και την ελευθερία αλλά δεν τον άξιζαν αυτό το θάνατο, πέθαναν πολύ άδικα. Βέβαια εμείς προλάβαμε και τους στρατιώτες που έρχονταν εδώ με μουσικές και τραγούδια και θρηνούσαν τους συμπολεμιστές τους. Πολύ συγκινητικές στιγμές, είχαμε τις χήρες τα παιδιά τους.

Πείτε μας για την ιστορία του τόπου αυτού…

Εδώ είναι τα συμμαχικά νεκροταφεία του Πρώτου Παγκοσμίου πολέμου, έχει 7.500 Σέρβους, τους 6000 στο σκευοφυλάκιο εδώ κάτω και άλλοι 2000 περίπου γύρω γύρω. Στην επάνω μεριά 8000 Γάλλοι, αριστερά μας οι Ιταλοί και πιο πάνω οι Άγγλοι. Από τον δεύτερο πόλεμο έχουμε μόνο 139 που ήταν αιχμάλωτοι πολέμου και πέθαναν στο στρατόπεδο Παύλου Μελά από τις κακουχίες η από εκτελέσεις, μόνο Σέρβους και Ρώσους, όλοι οι άλλοι είναι σε άλλα νεκροταφεία. Οι Σέρβοι ήρθαν εδώ την άνοιξη του 1916 η περιοχή λεγότανε Ζέιτενλίκ, που σημαίνει στα τούρκικα ελαιώνας εδώ κάποτε ήταν γεμάτο ελιές. Πριν λίγα χρόνια υπήρχαν ακόμα. Εμείς όταν πηγαίναμε εκδρομή με το σχολείο λέγαμε πάμε στους ελαιώνες και εννοούσαμε τους Λαζαριστές. Ακόμα και η κόρη μου έλεγε «μπαμπά πήγαμε στην ελιά», όταν πήγαινε σχολείο και είχε απομείνει μόνο ένα δέντρο. Εδώ  έγινε λοιπόν το στρατιωτικό νοσοκομείο και όσοι πέθαιναν από τραύματα, κακουχίες, αρρώστιες, τους έθαβαν και βάζανε το ξύλινο σταυρό. Υπογράφηκε η συμφωνία να γίνουν τα συμμαχικά και το1928 μπήκε ο θεμέλιος λίθος του Σέρβικού μνημείου που τελείωσε σε 8 χρόνια, το 1936. Φέρανε το τσιμέντο, την πέτρα, όλα από Σερβία, το μάρμαρο είναι ελληνικό επειδή είναι πιο καλό, τα κυπαρίσσια είναι από το Άγιο όρος. Κάθε μαρμάρινη πλάκα έχει μέσα ένα κουτάκι με τα οστά, το όνομα και από πού ήρθε ο καθένας.

Εσείς είστε από παιδί εδώ; Μένετε εδώ μέσα;

Ναι είμαι γεννημένος εδώ. Θυμάμαι που φτιάχνανε το μνημείο.Το κάθε νεκροταφείο έχει την δική του είσοδο και το δικό του φυλάκιο, ο καθένας ξεναγεί στο δικό του τομέα, στη γλώσσα του και υπάρχει το σπίτι που μένουμε. Εδώ γεννήθηκα, μεγάλωσα και πήγα σχολείο, εδώ παντρεύτηκα. Τώρα που το σπίτι πάλιωσε πολύ δεν μένουμε πάρα πολύ εδώ αλλά απέναντι ακριβώς. (συμπληρώνει η Φωτεινή, η σύζυγος του κύριου Γιώργου) Είμαστε 54 χρόνια παντρεμένοι… εγώ νύφη ήρθα στα συμμαχικά από συνοικέσιο έγινε.

Είναι περισσότερο γνωστό σε πολλούς ως Σέρβικο, το νεκροταφείο εδώ και είναι και Σέρβοι αυτοί που έρχονται συχνότερα.

Είναι σπουδαίο προσκύνημα για τους Σέρβους, τραβήξανε πολλά στους πολέμους. Είναι και ορθόδοξοι, οι καθολικοί δεν δίνουν πολύ σημασία σ αυτά, έρχονται αλλά σπάνια. Θες επειδή είναι μακριά, θες επειδή εμείς έχουμε άλλα έθιμα: τα καντήλια, τα κόλλυβα, τα 3ημερα, τα 9μερα και μετά από ένα χρόνο και δέκα χρόνια ακόμα, κάνουν τρισάγια για τις ψυχές. Οι καθολικοί έρχονται μια φορά το χρόνο, ψέλνει ο ιερέας, αφήνουν στεφάνια και φεύγουν.

Στην είσοδο έχετε ποτά και τσιγάρα…

Είναι ένα ποτό από δαμάσκηνα σαν το δικό μας λικέρ η ούζο και σέρβικα τσιγάρα για τις ψυχές των νεκρών.

Μέσα στο σκευοφυλάκιο όλα αυτά τα αντικείμενα τι είναι;

Τα φέρνουν οι συγγενείς ενθύμια, τα καπέλα τους, παράσημα, αλλά έχει και στεφάνια που αφήνουν, τιμητικές πλακέτες από τον πρόεδρο της Σερβίας, τον εκάστοτε πατριάρχη, πολιτικούς μητροπολίτες, φωτογραφίες.. (μου δείχνει μια φωτογραφία) Να δες αυτό το παιδί εδώ στην φωτογραφία, 4η γυμνασίου, πόσο μικρός ήταν.

Οι πολεμιστές ήταν όλοι σε νεαρή ηλικία;

Εμείς έχουμε μέχρι και 15χρονους που ήρθαν από τα σχολεία τα γυμνάσια. Υπάρχει και μια ιστορία που λέει για 1.300 δεκανείς που δήλωσαν από ένα γυμνάσιο όλοι εθελοντές και τους δώσανε και βαθμό. Και πεθάνανε όλοι στην μάχη.

Ιστορίες που έχετε να θυμάστε από εδώ θα είναι πολλές και διάφορες…

Έρχονταν παλιοί πολεμιστές, χήρες, τι να σας πω εδώ είναι νεκροταφείο ευχάριστα πράγματα δεν θα ακούσεις, θρήνος και συγκινητικές ιστορίες. Υπήρχε ένας στρατιώτης που τραυματίστηκε, τον φέρανε εδώ στο στρατιωτικό νοσοκομείο που είχε στηθεί τότε, στον πόλεμο και ανακάλυψαν όταν του βγάλανε τα ρούχα ότι ήταν γυναίκα. Δεν πέθανε, σώθηκε τελικά.

Έλληνες δεν έχει;

Τους πήραν οι συγγενείς τους. Κακώς βέβαια έπρεπε να είναι όλοι μαζί. Αλλά τότε όποιος ήθελε έπαιρνε τον δικό του άνθρωπο κάποιοι είχαν οικογενειακούς τάφους ή τους ήθελαν κοντά τους, στον τόπο τους. Έχει έλληνες στα Συμμαχικά στο Πιρότ, 450 άτομα, και κάποιους στο Βαλάντοβο.

Ο πατέρας σας και ο παππούς σας είναι θαμμένοι εδώ ;

Ναι… εκεί θα δείτε, έχει μια σειρά, λέει Savo Mihailovic. Υπήρχε ένα κομμάτι όπου θάφτηκαν, αφού έληξε ο πόλεμος, αυτοί που έμειναν εδώ και παντρεύτηκαν, όπως ο παππούς μου, και τιμής ένεκεν, επειδή ήταν πολεμιστές, θάφτηκαν εδώ. Γι΄αυτό θα δείτε ότι έχει ημερομηνίες πάνω σε τάφους, το ‘48 το ’50, πολύ μετά τον πόλεμο.

Τώρα δεν θάβουν πια εδώ κανένα;

Όχι απαγορεύεται… Τι να βάλουν τώρα, πολίτες; Από τον Πρώτο Πόλεμο δεν ζει κανείς.

Εσείς θα θέλατε, σαν έρθει η ώρα, να ταφείτε εδώ;

Αν έρθει η ώρα και δώσουν έγκριση από το υπουργείο φυσικά θα ήθελα. Αυτό όμως τώρα θέλει ειδική άδεια.

Εκατό χρόνια από την έναρξη του πρώτου παγκοσμίου πολέμου… πώς θα γιορταστούν;

Θα γίνει μεγάλη γιορτή σίγουρα, αλλά αυτό το ξέρει και το αποφασίζει το Υπουργείο. Ούτε το προξενείο ούτε εμείς ξέρουμε ακόμα τι θα γίνει… αν θα έχει μουσικούς ποιος θα έρθει κτλ. Εμείς γιορτάζουμε το Σεπτέμβριο που έγινε η διάσπαση του μετώπου. Στα άλλα συμμαχικά, των Άγγλων και των Γάλλων, έρχονται Νοέμβριο που υπογράφηκε η λήξη του πολέμου και το γιορτάζουν.

Σκεφτήκατε να κάνετε κάτι άλλο; Δεν θα θέλατε να κάνετε κάποιο διαφορετικό επάγγελμα;

Δούλευα και αλλού πριν έρθω εδώ, ήμουν στο λιμάνι, το Σέρβικο. Το είχαν παραχωρήσει στην Σερβία επειδή ήμασταν σύμμαχοι και η Σερβία δεν έχει θάλασσα και μέχρι πριν χρόνια υπήρχε. Ήταν η λεγόμενη Γιουγκοσλαβική Ζώνη. Μετά δούλευα σε νεκροταφεία πάλι, αλλά στα γερμανικά. Η Γερμανία σε κάθε πόλη είχε νεκροταφείο από τον Δεύτερο Πόλεμο. Μετά τους μάζεψαν όλους και τους πήγανε στην Αθήνα και έχει τώρα εκεί και στην Κρήτη τους αλεξιπτωτιστές. Όταν πέθανε ο πατέρας μου ήρθα εδώ, κάποιος έπρεπε να μείνει. Όπως και τώρα.. κάποιος πρέπει να έρθει να με αντικαταστήσει, εγώ μεγάλωσα, είμαι 86 ετών, δύσκολη δουλειά να καθαρίζεις κάθε μέρα και να ανοίγεις το σκευοφυλάκιο.

Ποιος θα σας διαδεχτεί;

Δεν ξέρω.. αυτό το ξέρει το προξενείο. Εγώ δεν έχω γιο να με διαδεχτεί. Αν είχα θα ήταν προ πολλού εδώ και εγώ θα ξεκουραζόμουν. Έχω μια κόρη, η οποία έχει και αυτή δυο κόρες. Οι γυναίκες δεν μπορούν να κάτσουν εδώ, είναι και η νύχτα, κάτι να γίνει, κάποιος να έρθει.

Η τελευταία επιθυμία σας; Τι προσδοκάτε πλέον από εδώ και πέρα;

Να είμαι στα πόδια μου και να μπορώ να δουλεύω

Δεν θέλετε να σταματήσετε;

Όχι, όχι.

Σας αρέσει αυτή η δουλειά;

Αυτή η δουλειά γίνεται μόνο αν υπάρχει αγάπη και μεράκι. 86 χρόνων να καθαρίζεις, να τα κάνεις όλα μόνος σου, να εξηγείς, δεν είναι αγγαρεία δουλειά.

Έχει μια ηρεμία και μια μελαγχολία εδώ…

Για εμάς δεν έχει ησυχία ποτέ γιατί έχουμε ευθύνες, έχουμε τουρίστες κάθε μέρα, δεν σταματάνε να έρχονται ποτέ.

Τι μας έμαθε τελικά ο πόλεμος, τι μας δίδαξε;

Καλή ερώτηση… Να πας να την κάνεις στον Κλιντον, τον Μπους, τον Πούτιν, να ρωτήσετε αυτούς. Τώρα είναι αυτοί, τότε ήσαν άλλοι, αυτό δεν σταματάει. Ήρθε κάποτε ένα ελληνικό σχολείο, γιατί έρχονται πολλά σχολεία και φοιτητές, και με ρωτάει μια κοπέλα, γιατί φυλάτε τους σταυρούς, και της απαντώ, για να τα βλέπετε, για να τα βλέπουν όσοι έρχονται και να αποφεύγουν τους πολέμους.

Ας ρωτήσω κι εγώ, λοιπόν. Για ποιους άλλους λόγους φυλάτε τα νεκροταφεία;

Πρώτα από όλα για να τιμούμε τους νεκρούς. Τους κάνουμε γιορτές, έρχονται υπουργοί, περιφερειάρχες, δήμαρχοι, γίνονται γιορτές με μεγάλες τιμές γιατί όπως λέει και εδώ μια επιγραφή πέσανε για την πατρίδα και την ελευθερία… Θα μου πεις τώρα για την ελευθερία; Μα ποια ελευθερία; Έχουμε πραγματικά ελευθερία; Αυτό είναι το θέμα, πόση και τι ελευθερία έχουμε. …