Νίκη Λυμπεράκη στην Parallaxi: «Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η αυτολογοκρισία των δημοσιογράφων»

Η Νίκη Λυμπεράκη είναι μία από τις πιο  σοβαρές και καλλιεργημένες φωνές της ελληνικής δημοσιογραφίας.

Ανήκει σε μια νεότερη γενιά δημοσιογράφων που διακρίνονται για τη μαχητικότητα, την ερευνητική τους ικανότητα, τη μόρφωση και τη σωστή εκφορά του λόγου.

Δεν είναι αυτονόητα όλα τα προηγούμενα για τους Έλληνες δημοσιογράφους, όπως δεν είναι βέβαιο ότι η δημοσιογραφία σήμερα επιτελεί σωστά το έργο της: Να παραθέτει γεγονότα με πληρότητα, να ελέγχει την εξουσία και να ασκεί κριτική με επιχειρήματα.

Η Νίκη Λυμπεράκη εγκαινιάζει σήμερα τη νέα στήλη της Parallaxi, που αφορά στην κρίση στη δημοσιογραφία, το παρόν και το μέλλον της. Την εφαρμογή των κανόνων, την επίδραση των social media και της τεχνητής νοημοσύνης. 

Ποιες είναι οι αιτίες που το επάγγελμα γίνεται όλο και πιο αναξιόπιστο στα μάτια του κοινού και πόσο δύσκολο είναι το μέλλον,  λόγω της ραγδαίας εξέλιξης της τεχνολογίας;

Η συνέντευξη που μας παραχωρεί και οι απαντήσεις που δίνει δεν αφορούν μόνο τους δημοσιογράφους, αλλά το σύνολο της κοινωνίας, καθώς η σωστή άσκηση του δημοσιογραφικού λειτουργήματος αποτελεί θεμέλιο του δημοκρατικού πολιτεύματος και παραμένει σε αρκετές περιπτώσεις, δυστυχώς, ακόμη και στις μέρες μας, ζητούμενο.

Σημειώνουμε πως κάθε εβδομάδα θα φιλοξενείται και ένας διακεκριμένος δημοσιογράφος της χώρας, απαντώντας στα ίδια ερωτήματα.

Ξεκινούμε, λοιπόν, από τη Νίκη Λυμπεράκη και ανοίγουμε το διάλογο. 

Ποιο είναι κατά τη γνώμη σου το μεγαλύτερο πρόβλημα της δημοσιογραφίας σήμερα;

«Σίγουρα η χαμένη της αξιοπιστία. Και, θα πήγαινα κι ένα βήμα παραπέρα, μιλώντας για τη χαμένη της τιμή. Διότι το πρόβλημα δεν είναι πια οι ανακρίβειες, τα λάθη, ενδεχομένως η προχειρότητα, η έλλειψη έρευνας και η επιφανειακή προσέγγιση των πραγμάτων. Αυτά μπορεί να υπάρχουν κάποιες φορές, αλλά είναι άλλης υφής προβλήματα. Η μεγαλύτερη πρόκληση είναι δυστυχώς πολύ βαθύτερη.

Ο κόσμος, στον οποίο κατά τεκμήριο θα έπρεπε να απευθυνόμαστε, οι πολίτες για λογαριασμό των οποίων κατά τεκμήριο ελέγχουμε την εξουσία, ψάχνουμε θέματα και παρουσιάζουμε στοιχεία, δεν μας πιστεύει. Μας θεωρεί ανειλικρινείς, υποκινούμενους και στρατευμένους. Μας χρεώνει κίνητρα οριζοντίως. Είναι δε αποκαρδιωτικό να δει κανείς τον σχετικό δείκτη στις δημοσκοπήσεις.

Έβλεπα τις προάλλες μια μέτρηση του Στράτου Φαναρά, σε εμπιστοσύνη, τα ΜΜΕ πάνε χειρότερα κι από τα κόμματα. Αυτό είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα τις τελευταίες δεκαετίες στην Ελλάδα και όχι μόνο. Με την έλευση της ψηφιακής εποχής βέβαια, αναδύονται κι άλλα: Η υποκατάσταση από τα ΜΚΔ και τελικά το πώς θα σαρώσει και τον δικό μας κλάδο η Τεχνητή Νοημοσύνη. Αισιόδοξα ξεκίνησε η κουβέντα μας…»

Οφείλει ένας δημοσιογράφος να παίρνει θέση για ένα γεγονός; Αν ναι, υπάρχουν εξαιρέσεις, δηλαδή περιπτώσεις που δε θα έπρεπε να το κάνει;

«Υπάρχουν διάφορες προσεγγίσεις σ’ αυτό. Η γνώμη μου είναι πως ο δημοσιογράφος οφείλει αφενός να μην είναι ποτέ στρατευμένος, αφετέρου όμως να είναι με την αλήθεια των γεγονότων και την ακρίβεια των στοιχείων. Αν αυτό, στο πλαίσιο μιας συζήτησης ή συνέντευξης, τον τοποθετεί στη μία ή την άλλη πλευρά ενός debate, ας είναι. Ας δούμε ένα παράδειγμα.

Έχεις απέναντί σου υπουργό που υποστηρίζει πράγματα αντίθετα από αυτά που δείχνουν τα στοιχεία. Δεν οφείλεις να επιμείνεις στα πραγματικά δεδομένα; Για ένα σημαντικό μέρος του κοινού, αμέσως- γιατί ζούμε χρόνια τώρα σε περιβάλλον πόλωσης- κατατάσσεσαι σε στρατόπεδο.

Η πραγματικότητα όμως είναι πως απλώς κάνεις τη δουλειά σου. Δεν είναι δουλειά του δημοσιογράφου να λιβανίζει την εξουσία, ούτε και να χαριεντίζεται μαζί της. Όποιος κι αν έχει την εξουσία κάθε φορά στα χέρια του».

Η γραμμή του μέσου ενημέρωσης στο οποίο εργάζεται ένας δημοσιογράφος σε ποιο βαθμό πρέπει να επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο σκέπτεται;

«Όπως ο καθένας μας ξέρει το μέσο στο οποίο εργάζεται, έτσι και η διοικητική δομή του μέσου ξέρει τον καθένα που εργάζεται για λογαριασμό του. Όλα τα μέσα, παγκοσμίως, έχουν κάποια γραμμή σε σειρά θεμάτων. Ο καθένας τη σέβεται ή συμπορεύεται με όποιον τρόπο του επιβάλλει η συνείδηση και ο βαθμός προσήλωσής του στη δημοσιογραφική δεοντολογία.

Είμαι 25 χρόνια στη δουλειά και μπορώ να βεβαιώσω εκείνους που μας διαβάζουν πως το μεγαλύτερο πρόβλημα δεν είναι οι “γραμμές”, αλλά η αυτολογοκρισία δημοσιογράφων που νομίζουν πως έτσι θα ικανοποιήσουν την (εικαζόμενη) βούληση κάποιου “από πάνω”. Έτσι πολλές φορές βλέπεις στη δημόσια σφαίρα δημοσιολογούντες που γίνονται βασιλικότεροι του βασιλέως.

Αυτοί βέβαια, στο τέλος της ημέρας χάνουν και τον σεβασμό του διευθυντή ή του εργοδότη τους και την όποια εμπιστοσύνη μπορεί να απολάμβαναν από αναγνώστες, ακροατές ή θεατές τους».

Γιατί η κοινή γνώμη δεν έχει πια την καλύτερη άποψη για το λειτούργημα του δημοσιογράφου;

«Για πολλούς λόγους. Κατ’ αρχάς οφείλουμε να παραδεχθούμε πως αποτύχαμε να καταγράψουμε την τεράστια ματαίωση των τελευταίων δεκαετιών για μεγάλο μέρος των κοινωνιών της Δύσης.

Πώς φτάσαμε στους Τραμπ της εποχής μας; Δεν έγινε μέσα σε μια νύχτα αυτό. Δεν πιέσαμε όσο έπρεπε. Δεν ελέγξαμε όσο έπρεπε. Δεν επιμείναμε, ούτε και εμβαθύναμε στις αιτίες των ολοένα αυξανόμενων κοινωνικών ανισοτήτων. Δεν καταγράψαμε τη δυσαρέσκεια ή και την απόγνωση όσων, δεκαετίες τώρα, έβλεπαν τις ζωές τους να χειροτερεύουν.

Και την ίδια ώρα και στην Ελλάδα και παντού στον δυτικό κόσμο, η γραμμή μεταξύ δημοσιογραφίας και πολιτικής γκρίζαρε, θόλωσε επικίνδυνα. Η έξωθεν μαρτυρία μας που δεν προκύπτει από τον ρεπόρτερ που λιώνει κάθε μέρα τα παπούτσια του στους δρόμους για τρεις κι εξήντα, αλλά από όσους βρίσκονται στη βιτρίνα του κλάδου δεν ευνοεί πάντα μια σχέση εμπιστοσύνης». 

Πώς προφυλάσσεσαι ως δημοσιογράφος από τα fake news ;

«Με συνεχή προσπάθεια. Με μελέτη, με διασταυρώσεις, με διαρκή καχυποψία. Δεν νομίζω πως υπάρχει άλλος τρόπος και όσο περνά ο καιρός θα γίνεται όλο και χειρότερο. Πολλές φορές, για παράδειγμα, σκέφτομαι τι μπορεί να συμβεί σε μια δημοκρατία από ένα deep fake βιντεάκι για τον τάδε ή τον δείνα πολιτικό παραμονές εκλογών… Μιλάμε για δυστοπικό πολιτικό θρίλερ που είναι όμως απολύτως πιθανό να συμβεί. Όταν δεν μπορείς πια να πιστεύεις τα ίδια σου τα μάτια…»

Πώς βλέπεις τη σχέση των Social Media και της Τεχνητής Νοημοσύνης με τη Δημοσιογραφία;

«Συγκρουσιακή. Τα ΜΚΔ έχουν υποκαταστήσει τις συμβατικές πηγές ενημέρωσης. Το αποτέλεσμα βεβαίως είναι μία σούπα παραπληροφόρησης κι ένας αχταρμάς σκόρπιων στοιχείων που, ακόμη κι όταν είναι ακριβή, είναι τόσο αποσπασματικά που δεν φωτίζουν τη μεγάλη εικόνα των πραγμάτων.

Από την άλλη, είναι θέμα χρόνου η ΤΝ να εξελιχθεί σε βαθμό που θα καταστήσει μεγάλο μέρος από εμάς περιττούς, όπως θα συμβεί και σε πολλούς ακόμη κλάδους. Άλλωστε, ήδη διαρρηγνύει τη σχέση με τους διαδικτυακούς μας αναγνώστες, όπως θα έχετε δει. Γράφεις κάτι στην μπάρα αναζήτησης και σου απαντάει η ΤΝ χωρίς να μπαίνει σε κάποιο σάιτ, όπως κάνουμε τόσα χρόνια.

Για το δεύτερο λοιπόν- την Τεχνητή Νοημοσύνη- δεν ξέρω τι μπορούμε να κάνουμε.

Ίσως σωθεί η έρευνα. Αυτή που απαιτεί ανθρώπους να ψάχνουν εκτός διαδικτύου και βάσεων δεδομένων. Και η κάλυψη των συμβάντων στους δρόμους κλπ. Για το πρώτο, τα ΜΚΔ δηλαδή, βλέπουμε τα τελευταία χρόνια όλο και μεγαλύτερη προσπάθεια των μέσων να συναντήσουν το κοινό τους εκεί. Είναι ενα ενδιαφέρον πείραμα σε εξέλιξη. Ίδωμεν…».

Έχεις μετανιώσει για κάποιο χειρισμό σου σε ένα δημοσιογραφικό θέμα και αν ναι τι ήταν αυτό που είχες κάνει λάθος και δε θα επαναλάμβανες;

«Είμαι από τους ανθρώπους που δεν χαϊδεύουν ποτέ τον εαυτό τους στον ώμο και το “μπράβο” το λένε μόνο στους άλλους.

Γι’ αυτό, στην ερώτηση αν έχω μετανιώσει για κάποιον χειρισμό, η απάντηση είναι πως θα μπορούσα να σκεφτώ άπειρες στιγμές που εκ των υστέρων θα ήθελα να είχα κάνει κάτι διαφορετικά: ερωτήσεις που δεν έκανα, στοιχεία που δεν ανέσυρα τη σωστή στιγμή μιας συνέντευξης, λεπτομέρειες που μου ξέφυγαν.

Έχει όμως νόημα να το μετανιώνω; Στο τέλος της ημέρας, αυτό που μετρά είναι η εντιμότητα και η καθαρότητα των προθέσεων. Αυτές είναι το καταφύγιό μου. Και ευτυχώς, εδώ και 25 χρόνια, αυτό το καταφύγιο παραμένει απαραβίαστο».

• • Η Νίκη Λυμπεράκη είναι δημοσιογράφος στο Mega παρουσιάζοντας την εκπομπή «Μεγάλη Εικόνα» και αρθρογράφος στην εφημερίδα «Το Βήμα».