Άλλαξε η δημοσιογραφία μετά τα Τέμπη;

-«Σου λείπει η Αθηνά;»

-«Κύριε Λιάγκα νομίζω ότι αυτή είναι μια χαζή ερώτηση. Εύχομαι κι εσείς σαν δημοσιογράφοι να τα βγάλετε όλα στη φόρα. Θέλω να παραδειγματίζεστε από την κ. Τζίμα και την κ. Γιάμαλη και να ακολουθείτε κι άλλοι από πίσω».

Ο διάλογος είναι πραγματικός και έπαιξε όλος στον αέρα της τηλεοπτικής εκπομπής του Γιώργου Λιάγκα. Ο άνθρωπος που μίλησε έτσι στον παρουσιαστή είναι ο Νίκος Ζήσης, σύζυγος της Αθηνάς Κατσάρα, που έχασε τη ζωή της στην τραγωδία των Τεμπών.

Ο παρουσιαστής δέχθηκε όσα του είπε ο προσκεκλημένος του, λέγοντας μάλιστα μετά πως δεν γνωρίζει τι λέει ο κάθε συνάδελφος. Ωστόσο, οι πολίτες ξέρουν.

Τι ξέρουν;

Ότι ένας βασικός πυλώνας για το κράτος δικαίου, για το κράτος που αξίζουμε όλοι, κάτι που είναι και το βασικό σύνθημα στις συγκεντρώσεις για το έγκλημα στα Τέμπη, είναι και η δημοσιογραφία.

Είναι η δημοσιογραφία που αποκαλύπτει, η δημοσιογραφία που ξεσκεπάζει, η δημοσιογραφία που ρωτάει επίμονα, η δημοσιογραφία που ερευνά, η δημοσιογραφία που δεν φοβάται.

Δεν είναι όμως ένας γενικός όρος η δημοσιογραφία. Η δημοσιογραφία είναι οι δημοσιογράφοι που την υπηρετούν. Είναι αυτοί που ασκούν το λειτούργημα ευσυνείδητα, με τα λάθη τους. Υπάρχουν όμως κι αυτοί που ακολουθούν εντολές. Αλλά κι εκείνοι που δεν χρειάζονται εντολές, γιατί είναι στην ίδια πλευρά με τους ασκούντες την εξουσία.

Οι πολίτες σε μεγάλο βαθμό αναγνωρίζουν πια, σε μεγάλο βαθμό, ποιοι δημοσιογράφοι (προσπαθούν να) υπηρετούν το λειτούργημα και το ρόλο τους και ποιοι απλά το χρησιμοποιούν ως επάγγελμα για κάθε είδους τωρινό ή μελλοντικό όφελος.

«Απέναντι στην εξουσία»

Δεν είναι τυχαία τα παραδείγματα της Ράνιας Τζίμα και της Αναστασίας Γιάμαλη που έθεσε ο σύζυγος της αδικοχαμένης Αθηνάς. Πρόκειται για τηλεοπτικούς δημοσιογράφους που την ώρα άσκησης του επαγγέλματος κυρίως με δύσκολες ερωτήσεις, αλλά ενίοτε και με τοποθετήσεις, έχουν φέρει σε δύσκολη θέση τους συνεντευξιαζόμενους, ζητώντας συγκεκριμένες απαντήσεις από αυτούς. Έχοντάς τους απέναντι, όχι επειδή έχουν κάποιο προσωπικό πρόβλημα μαζί τους, αλλά γιατί το «απέναντι στην εξουσία» την ώρα άσκησης του δημοσιογραφικού επαγγέλματος είναι ένα δομικό συστατικό της.

Υπάρχουν κι άλλοι δημοσιογράφοι, και εκτός τηλεόρασης, μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας που μπορεί να κάνουν αντίστοιχα τη δουλειά τους. Μπορεί απλά να μην είναι τόσο αναγνωρίσιμοι. Αλλά υπάρχουν. Είναι ομάδες δημοσιογράφων που έχουν συγκροτηθεί, όπως οι Reporters United ή το Inside story και άλλοι, που κάνουν μεγάλη προσπάθεια. Είναι κι αυτοί που τρέχουν στις πορείες, στους δρόμους.

Ίσως βέβαια τα φώτα να πέφτουν περισσότερο στους δημοσιογράφους των στούντιο, των παρουσιαστών, των αρχισυντακτών και των κεντρικών αρθρογράφων, αυτών που επηρεάζουν περισσότερο την κοινή γνώμη.

Ας μην ξεχνάμε όμως ότι όλοι, ανεξαρτήτως θέσης, είναι δημοσιογράφοι. Και πρέπει να ακολουθούν όσα η δημοσιογραφία πρεσβεύει αρχετυπικά: Ο δημοσιογράφος δεν είναι εκεί για να χαϊδεύει την εξουσία, να δικαιολογεί και να καλύπτει λάθη και αβλεψίες. Είναι εκεί για να ζητά, να διεκδικεί με δυναμισμό απαντήσεις που οφείλουν να δώσουν οι φορείς της εξουσίας. Να ερευνά συστηματικά και να βρίσκει με δεδομένα τα αίτια των γεγονότων. Δεν είναι, βέβαια, ούτε εισαγγελέας. Είναι ωστόσο αυτός/αυτή που θα τροφοδοτήσει τις αρχές με υλικό και που θα είναι η φωνή του κόσμου.

Πρέπει να ξαναγίνουν η φωνή του κόσμου

Γιατί έπαψαν οι δημοσιογράφοι να είναι η φωνή του κόσμου; Τι έχει γίνει λάθος όλα αυτά τα χρόνια για να περάσει πλέον στη συλλογική μνήμη πως οι δημοσιογράφοι δε κάνουν σωστά τη δουλειά τους;

Πολλά, προφανώς. Δεν μπορεί να είναι «ιδέα» τόσων ανθρώπων. Τα ΜΜΕ, ειδικά αυτό που ονομάζουμε «συστημικά ΜΜΕ», έννοια που εκφράζεται πολλές φορές κυρίως μέσα από τα μεγάλα κανάλια ή μεγάλα σάιτ και τα οποία έχουν παράλληλα συμφέροντα λόγω των ιδιοκτητών τους, έχουν δώσει πολλά δικαιώματα στο παρελθόν. Από θαλασσοδάνεια, μέχρι και ιδιαίτερες σχέσεις.

Πόσο σωστό όμως είναι να πληρώνουν οι δημοσιογράφοι τις όποιες σχέσεις μπορεί να υπήρχαν από τις διοικήσεις τους με την εξουσία, εξυπηρετώντας ίδιους σκοπούς;

Αυτό εξαρτάται κυρίως από τους ίδιους. Πόσο σθεναρή συνολικά στάση μπορεί να κρατήσουν, πόση πυγμή μπορούν να επιδείξουν, πόσο σοβαρά και ενσυνείδητα μπορούν να ασκούν το λειτούργημά τους. Πόσο απέναντι και σε αυτή τη δύναμη μπορούν να σταθούν.

Τα Τέμπη φαίνεται πως όντως δίνουν το κατάλληλο πάτημα, πια, απέναντι και σε κάποιους δημοσιογράφους που μπορεί να έκαναν δεύτερες σκέψεις, που αισθάνονταν αδύναμοι  απέναντι από στα κέντρα εξουσίας, ότι μπορούν να εκφραστούν όπως θέλουν και να ασκήσουν το λειτούργημα όπως οι ίδιοι θέλουν, πάντα υπό τους κανόνες της δεοντολογίας. Και οι τελευταίοι επιτάσσουν ότι πρέπει να δίνουν το λόγο σε όλους, ανεξάρτητα από το τι πιστεύουν οι ίδιοι.

Ο κόσμος αυτή τη στιγμή δίνει την ώθηση που χρειάζεται, δίκην μίας αντίρροπης δύναμης απέναντι στην ισχύ των συμφερόντων.

Ουτοπία; Θα δείξει. Το momentum είναι υπέρ των δημοσιογράφων. Ίσως είναι και η τελευταία ευκαιρία της δημοσιογραφίας.

ΥΓ: Υπάρχει και ένα επιχείρημα από κυβερνητικά χείλη που λέει ότι οι δημοσιογράφοι αυτή την εποχή χτυπούν την κυβέρνηση, ακολουθώντας τα συμφέροντα των ιδιοκτητών τους. Δεν θεωρώ πως ισχύει, πολύ απλά γιατί η σταθερή και σθεναρή στάση πολλών δημοσιογράφων τα τελευταία χρόνια, όποιος κι αν ήταν στην εξουσία, δεν συνάδει με αυτό. Θα έπρατταν το ίδιο ανεξάρτητα από την όποια πίεση μπορεί να τους ασκούνταν εσωτερικά. Ίσως επειδή θεωρούν ότι έπαψαν οι ίδιοι να ελέγχουν, ότι πάντα θα υπάρχει ελέγχων και ελεγχόμενος. Μα, αν ο ελεγχόμενος παύσει να είναι διαθέσιμος, δε θα υπάρχει καμία απολύτως εξουσία σε αυτόν που νομίζει πως τον ελέγχει.