Γιαννιτσά: Η ιερή πόλη των μουσουλμάνων
Τα Γιαννιτσά είναι μια πόλη η ιστορία της οποίας μπορεί να της προσφέρει μια ιδιαίτερη θέση δίπλα σε πόλεις που αξίζει να επισκεφτείς.
Περνούσαμε πολύ συχνά μπροστά από το μεγάλο ρολόι κάνοντας τις βόλτες μας προς την πλατεία του Αγίου Γεωργίου. Ένα παραμελημένο κτήριο συναντούσαμε πιο κάτω, για το οποίο κάποια μεγάλα παιδιά λέγανε τρομερές ιστορίες. Πως ήταν στοιχειωμένο από τον Tούρκο στρατηγό που είναι θαμμένος εκεί με την οικογένειά του. Άλλοι λέγανε πως ήταν καταραμένο από τους Χριστιανούς που έζησαν κάτω από τον ζυγό του. Δεν θα ξεχάσω μια ιστορία που έλεγε πως στα μάρμαρα μπορεί κανείς να δει φρέσκο αίμα να αναβλύζει. Σε κάποια από τις πρόσφατες επισκέψεις μου στον τόπο καταγωγής μου, τα Γιαννιτσά, παρατήρησα με έκπληξη πως υπήρξε μεγάλη βελτίωση στην αισθητική διαμόρφωση των ελεύθερων χώρων γύρω από τα μνημεία αυτά, και τα αλλοτινά κτίρια-φαντάσματα των παιδικών μου χρόνων απέκτησαν λάμψη, αναδεικνύοντας την οθωμανική ιστορία μιας πόλης που θεωρείτο η ιερή πόλη των Οθωμανών.
Τα Γιαννιτσά είναι η πόλη από την οποία κατάγομαι, η μεγαλύτερη πόλη του Νομού Πέλλας. Στους περισσότερους είναι γνωστή από την περίφημη μάχη των Γιαννιτσών, από “Τα μυστικά του βάλτου” της Πηνελόπη Δέλτα, από τις μάχες στην λίμνη της, η οποία αποξηράθηκε το 1930, από το γεγονός ότι γειτνιάζει με την Πέλλα, όπου δεκάδες τουρίστες, Έλληνες και ξένοι, επισκέπτονται τα ερείπια της παλιάς πρωτεύουσας της Μακεδονίας. Θεωρούσα τα Γιαννιτσά από μικρός μια όχι και τόσο ελκυστική πόλη. Μια πόλη πλούσια, με πολλά εμπορικά καταστήματα, αλλά συνάμα και μια πόλη με τόσο ένδοξη ιστορία την οποία δεν κατάφερε να αναδείξει. Με σημαντικότερο όπλο της την Πέλλα και τους δεκάδες μακεδονικούς τάφους, αλλά και τα οθωμανικά μνημεία που κατάφεραν να διασωθούν από το πέρασμα των Τούρκων, συνεχίζω να πιστεύω πως θα μπορούσαν να γίνουν πολλά ακόμα για να αναδειχθούν τα Γιαννιτσά και να αποτελέσουν πόλο έλξης τουριστών. Τουρίστες που θα συρρέουν για να δουν τους τάφους, τα μουσεία και τα αρχαία του βασιλείου της Μακεδονίας και τους τάφους των Βογόμιλων, το τελευταίο απομεινάρι μιας αίρεσης του Βυζαντίου.
Σε μια από τις τελευταίες μου επισκέψεις στην πόλη παρατήρησα πως με τα χρόνια γίνανε πολλές προσπάθειες, τέτοιες που πλέον η πόλη μου φαίνεται κάθε φορά και ομορφότερη. Τα οθωμανικά μνημεία έχουν διασωθεί και αναδειχθεί με φροντίδα και σεβασμό και είναι πλέον τα περισσότερα επισκέψιμα, μιας και φιλοξενούν εκθέσεις και εκδηλώσεις. Άλλωστε η πόλη χρωστάει το όνομά της στον στρατηλάτη Γαζή Αχμέτ Εβρενός, που την κατέλαβε το 1385, βαφτίζοντάς την «Γενιτσέ ι Βαρντάρ», δηλαδή «Νέο Βαρδάρι», γνωστή και ως «Βαρδάρ Γενιτζεσί» ή απλά «Γενιτζέ». Ο στρατηλάτης έδωσε το όνομα στην πόλη, που έγινε εφεξής ορμητήριο για την κατάκτηση των υπολοίπων γειτονικών χωρών της Βαλκανικής. Η πόλη γνώρισε μεγάλη ακμή, ο πληθυσμός της έφτασε τους 50.000 κατοίκους σε 10.000 σπίτια, μέχρι το 1839, που η χολέρα αφάνισε περίπου το 80% του πληθυσμού. Η πόλη το 1926 μετονομάστηκε επίσημα σε Γιαννιτσά.
Με το όνομα Γενιτζέ υπήρχαν και άλλες πόλεις. Αλλά αυτή ήταν τόπος προσκυνήματος, ιερή πόλη μιας και ετάφη εκεί ο στρατηλάτης Γαζή Εβρενός, κάτι που ίσως να εξηγεί την μανία με την οποία την υπερασπίστηκαν οι Τούρκοι μέχρι το 1912.
Η μάχη της 20ης Οκτωβρίου του 1912 σήμανε την απελευθέρωση της πόλης από τους Τούρκους και την ένταξη της στο Ελληνικό κράτος. Είναι η επίσημη τοπική αργία της πόλης και στη μνήμη μου είναι η μέρα που κάναμε παρέλαση και δεν είχαμε σχολείο. Επί τουρκοκρατίας, η πόλη των Γιαννιτσών ήταν μια τυπική τουρκική πόλη με πτωχοκομεία, τζαμιά, μουσουλμανικά μνημεία και κτίρια. Σήμερα αυτά που διασώζονται και μαρτυρούν ένα κομμάτι της ιστορίας της πόλης είναι ο Πύργος του Ρολογιού, το Μαυσωλείο και τα λουτρά του Γαζή Αχμέτ Εβρενός, η οικία του Εμίν Μπέη, το Τζαμί του Σεΐχη Ιλαχή, το Τέμενος του Ισκεντέρ Μπέη.
Αφήνοντας την Εγνατία οδό, αφέθηκα να με πάει ο δρόμος από το ένα μνημείο στο άλλο σε μια εντυπωσιακή διαδρομή. Μόλις μπαίνουμε στην πόλη των Γιαννιτσών, απέναντι από τα ΚΤΕΛ, βρίσκεται το τζαμί του Ισκεντέρ Μπέη, το «Μεγάλο Τζαμί». Η συνοικία της περιοχής έφερε το όνομα «συνοικία του Μεγάλου Τζαμιού». Το τέμενος χτίστηκε γύρω στο 1510-1511, από το δισέγγονο του Γαζή Εβρενός, τον Ισκεντέρ Μπέη. Είναι ένα εντυπωσιακό σε όγκο και μέγεθος κτίριο, που σήμερα δυστυχώς έχει αφεθεί στην φθορά του χρόνου. Υπέστη σοβαρές καταστροφές κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους και τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Κατά καιρούς γίνονται προσπάθειες για την αποκατάστασή του, κάτι που ίσως σύντομα δούμε να συμβαίνει.
Ο Πύργος του Ρολογιού ανηφορικά του δρόμου, θεωρείται ο παλαιότερος σωζόμενος πύργος που βρίσκεται σε ελληνικό έδαφος και ένας από τους παλαιότερους των Βαλκανίων. Χτίστηκε από τους Οθωμανούς στο κέντρο της πόλης των Γιαννιτσών περίπου το 1753-4. Είναι ορθογώνιο κτίριο, έχει ύψος 25 μ. και είναι χτισμένο με πέτρα μέχρι τα πρώτα 4 μ. και στη συνέχεια πλινθόκτιστο. Σύμφωνα με την επιγραφή, χτίστηκε από τον Σερίφ Αχμέτ, απόγονο του Γαζή Εβρενός.
Η εντοιχισμένη μαρμάρινη επιγραφή, αναφέρει:
«Ο Σερίφ Αχμέτ, απόγονος του δοξασμένου αρχηγού, έκανε πάντα το καλύτερο που μπορούσε στη μνήμη του προγόνου του. Τώρα έκανε ένα ρολόι, για να δείχνει την ώρα. Το κατασκεύασε όμως, για να είναι ένα ενθύμιο του πεντάπτυχου Ισλάμ. Η ανταμοιβή του ήταν να το παρουσιάσει με αγνές προθέσεις ως δώρο στον πατέρα του, στη μητέρα του και στην ψυχή των Γαζήδων… Βλέπετε δεν υπάρχουν λέξεις γι’ αυτό το πανέμορφο, υπέροχο ρολόι».
Ο πύργος υπέστη ζημιές από τα πυρά των Γερμανών κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το 2011 έγιναν εργασίες αναπαλαίωσης του πύργου που τον επανέφεραν στη μορφή που είχε στις αρχές του 20ου αιώνα.
Μερικά μέτρα πιο πέρα, το Μαυσωλείο του Γαζή Εβρενός είναι ίσως το σημαντικότερο από τα εναπομείναντα οθωμανικά μνημεία, μιας και πρόκειται ουσιαστικά για το ταφικό μνημείο του Γαζή Εβρενός, του στρατηλάτη που κατέκτησε τα Γιαννιτσά από τους Βυζαντινούς και έδωσε στην πόλη το όνομα της. Το μαυσωλείο ανεγέρθη πάνω στον τάφο του ιδρυτή της πόλης και αποτέλεσε ιερό τόπο προσκυνήματος. Σύμφωνα με επιγραφή που αναφέρεται στην ταφή του Γαζή Εβρενός, χτίστηκε το 1417. Το μαυσωλείο είναι επισκέψιμο για το κοινό και φιλοξενεί εκθέσεις και διάφορες εκδηλώσεις.
Στο κέντρο περίπου του μεγάλου πεζόδρομου της πόλης, ξεχωρίζει ένα νεοκλασικό κτίριο, το οποίο θυμάμαι ως ραδιόφωνο που στο προαύλιό του παρακολουθούσαμε συναυλίες και γίνονταν πάρτι. Από το 1930 και μέχρι την δεκαετία του 1990 στέγαζε το νοσοκομείο των Γιαννιτσών. Σήμερα είναι το Πολύκεντρο της πόλης. Το μνημείο κατά την τουρκοκρατία αποτελούσε σπίτι Τούρκου Μπέη, απογόνου του Γαζή Εβρενός, του Εμίν Μπέη. Διέμεινε εκεί όμως μόνο για μία δεκαετία. Μετά τη Μάχη των Γιαννιτσών και την ήττα του οθωμανικού στρατού αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πόλη.
Στη μέση του μεγάλου πεζόδρομου, η πόλη είναι μια ζωντανή κυψέλη με καταστήματα, καφέ, μπαρ και εστιατόρια. Τα Γιαννιτσά είναι μια πόλη η ιστορία της οποίας μπορεί να της προσφέρει μια ιδιαίτερη θέση δίπλα σε πόλεις που αξίζει να επισκεφτείς.
Πηγές – περισσότερες πληροφορίες www.giannitsa.gr
