Γνωριμία με τα κτίρια των Ελλήνων αρχιτεκτόνων στη μεγάλη οδό του Πέραν στην Κωνσταντινούπολη

Η Μεγάλη Οδός του Πέραν (σημερινή Λεωφόρος Ιστικλάλ/Istiklal Caddesi) στην Κωνσταντινούπολη φιλοξενεί πολλά κτίρια που σχεδιάστηκαν από Έλληνες (Ρωμιούς) αρχιτέκτονες, οι οποίοι διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της αρχιτεκτονικής ταυτότητας της περιοχής κατά τον 19ο και τις αρχές του 20ού αιώνα.

1-Μέγαρο Ταξίμ Παλάς

Το Μέγαρο Ταξίμ Παλάς (Taksim Palas Apartmani) στη Μεγάλη Οδό του Πέραν σχεδιάστηκε από τον Βίκτωρα Αδαμαντίδη. Χτισμένο στις αρχές του 20ού αιώνα, το κτίριο συνδυάζει νεοκλασικά και αρ νουβό στοιχεία. Ο Βίκτωρ Αδαμαντίδης (1880-1948) ήταν Έλληνας αρχιτέκτονας με σπουδές στο Παρίσι (γιος του Πετράκη Κάλφα), ο οποίος εργάστηκε κυρίως στην Κωνσταντινούπολη. Ήταν από τους πρωτεργάτες της δημιουργίας επαγγελματικού σωματείου αρχιτεκτόνων στην Κωνσταντινούπολη το 1929, σε συνεργασία με τον Αλέξανδρο Γενιντουνιά. Διετέλεσε επίσης βοηθός του Γαλλο-οθωμανού αρχιτέκτονα Αλεξάντρ Βαλορί (1850-1921), ιδρυτή και καθηγητή του Τμήματος Αρχιτεκτονικής στην Κωνσταντινούπολη.

2-Μέγαρο Λούβρου

Το Μέγαρο Λούβρου (Luvr Apartmani) σχεδιάστηκε, όπως και το Μέγαρο Ταξίμ Παλάς, από τον Έλληνα αρχιτέκτονα Βίκτωρα Αδαμαντίδη. Το κτίριο, νεομπαρόκ αρχιτεκτονικής, αρχικά στέγασε το φημισμένο ζαχαροπλαστείο “Loryan” (μετονομάστηκε σε “Baylan” το 1934) και αργότερα λειτούργησε ως έδρα του Ιδρύματος Πολιτισμού και Τεχνών της Κωνσταντινούπολης (İKSV).

3-Στοά των Λουλουδιών

Η Στοά των Λουλουδιών (Çiçek Pasajı) είναι μία από τις πιο ιστορικές και εμβληματικές στοές στη Μεγάλη Οδό του Πέραν. Χτίστηκε στη θέση που κάποτε καταλάμβανε το Θέατρο Ναούμ, το οποίο υπέστη σοβαρές ζημιές από τη Μεγάλη πυρκαγιά του Πέραν το 1870. Μετά την πυρκαγιά, το θέατρο αγοράστηκε από τον Έλληνα τραπεζίτη Χριστάκη Ζωγράφο Εφέντη και, το 1876, ο αρχιτέκτονας Κλεάνθης Ζάννος σχεδίασε το σημερινό κτίριο. Στα πρώτα χρόνια, η στοά που στέγαζε τα καταστήματα ονομαζόταν Στοά Χρηστάκη (Hristaki Pasajı), ενώ τα διαμερίσματα ονομάζονταν Cité de Péra. Μετά τη Ρωσική Επανάσταση το 1917, πολλές νεόπτωχες Ρωσίδες από οικογένειες ευγενών που εγκατέλειπαν τη χώρα τους—συμπεριλαμβανομένης και μιας βαρόνης—άρχισαν να πωλούν λουλούδια στο κτίριο, δίνοντάς του το σημερινό όνομα. Σήμερα, η σκεπαστή στοά είναι πλέον ένα ζωντανό σημείο συνάντησης με πολλά εστιατόρια, καφετέριες και μπαρ.

4-Στοά Χατζοπούλου

Η Στοά Χατζοπούλου (Passage Hazzopulo στα γαλλικά ή Hazzopulo Pasajı στα τουρκικά) αποτελεί ένα συγκρότημα με κεντρική αυλή που περιλαμβάνει μια στοά η οποία συνδέει τη Λεωφόρο Ιστικλάλ με το Μεσρουτιέτ (παλιά οδό Μνηματακίων) και τρία κύρια κτίρια. Σύμφωνα με διαφορετικές πηγές, το πέρασμα πήρε το όνομά του είτε από τον πλούσιο Έλληνα έμπορο Μ. Χατζόπουλο, είτε από τον Κυριάκο Ιωάννη Χατζόπουλο, έναν από τους διάσημους Έλληνες τραπεζίτες της Κωνσταντινούπολης και πρώην δήμαρχο των Πριγκιποννήσων, ή τέλος από τον τραπεζίτη του Γαλατά Γιώργο Ζαρίφη Χατζόπουλο.

Η κατασκευή του κτιρίου ξεκίνησε τη δεκαετία του 1850 σε σχέδια των Μάρκου Λάγγα & Antoine Perpignani και ολοκληρώθηκε στις 15 Απριλίου 1871. Η στενή πρόσοψη της στοάς στην πλευρά της Ιστικλάλ παρουσιάζει νεοκλασικά χαρακτηριστικά, ενώ οι κατασκευές που βλέπουν στην εσωτερική αυλή είναι περισσότερο νεοαναγεννησιακού ρυθμού.

Το δάπεδο της στοάς είναι κατασκευασμένο από «Πέτρα από το Πόδημα», μια παραδοσιακή τεχνική με ένθετα βότσαλα που προέρχονται από τις ακτές του Γιαλίκιοϊ (παλιά ονομασία Πόδημα) στην περιοχή Τσατάλτζα στη Μαύρη Θάλασσα. Μέχρι τη δεκαετία του 1950, αυτά τα βότσαλα ήταν βασικό υλικό για κήπους και πλακοστρώσεις σε δρόμους και στοές της Κωνσταντινούπολης, προσδίδοντας έναν ιδιαίτερο, παραδοσιακό χαρακτήρα.

Η Στοά Χατζόπουλου στην Κωνσταντινούπολη αποτελεί ένα σημείο αναφοράς που γεφυρώνει το λογοτεχνικό παρελθόν με το παρόν. Η Μαρία Ιορδανίδου, στο έργο της «Λωξάντρα», την απαθανατίζει μέσα από τις αφηγήσεις για τον Γιώργο, τον συγγενή που διατηρούσε εκεί ένα ψιλικατζίδικο. Ενώ στο παρελθόν έσφυζε από εμπορική κίνηση με καταστήματα ψιλικών και ειδών ραπτικής, σήμερα η στοά έχει αλλάξει φυσιογνωμία. Ωστόσο, διατηρεί ζωντανή τη μνήμη εκείνης της εποχής φιλοξενώντας εμβληματικά μαγαζιά, όπως το ιστορικό καπελάδικο της Μαντάμ Κάτια, που λειτουργεί από τη δεκαετία του 1930.

5-Κινηματοθέατρο «Αλάμπρα»

Το Κινηματοθέατρο «Αλάμπρα» (Elhamra Han) είναι ένα ιστορικό κτίριο στη Μεγάλη Οδό του Πέραν. Χτίστηκε στο χώρο που βρισκόταν το Θέατρο Κρίσταλ (Kristal Tiyatro) από τον επιχειρηματία Σερίφ Ανταπαζαρλί μεταξύ 1920 και 1922, σε σχέδια των Κωνσταντίνου Κυριακίδη, Γεωργιάδη & Εκρέμ Χακί Αϊβέρντι.

Το κτίριο, που συνδυάζει οθωμανικά, σελτζουκικά και ελληνικά αρχιτεκτονικά στοιχεία, μετατράπηκε στη συνέχεια σε κινηματογράφο (Elhamra Sineması). Σήμερα λειτουργεί κυρίως ως εμπορικό κέντρο (han), με καταστήματα ρούχων και τσαντών στο εσωτερικό του, καθώς και ιδιωτικές ιδιοκτησίες στους επάνω ορόφους. Εκτός από εμπορικός κόμβος, έχει επίσης χρησιμοποιηθεί πρόσφατα ως ένας από τους χώρους διεξαγωγής της 18ης Μπιενάλε Κωνσταντινούπολης, προσφέροντας στο κοινό πρόσβαση σε χώρους που συνήθως παραμένουν κλειστοί.

Ο κινηματογράφος Ελχαμρά, που αποτελεί το παλαιότερο θέατρο της Κωνσταντινούπολης που έχει διατηρήσει την αρχική του μορφή, έχει επίσης τη διάκριση ότι είναι ο χώρος όπου ο Ατατούρκ παρακολούθησε ταινίες δύο φορές και συνεχάρη τον σκηνοθέτη Μουχσίν Ερτουγρούλ, όταν προβλήθηκε η πρώτη τουρκική παραγωγή ηχητικού κινηματογράφου (Istanbul Sokaklarda).

6-Στοά της Συρίας

Η Στοά της Συρίας (Suriye Pasajı) είναι μια ιστορική εξαώροφη εμπορική στοά που βρίσκεται στη Μεγάλη Οδό του Πέραν. Η κατασκευή της ξεκίνησε το 1901 με την υποστήριξη του Χασάν Χαλμπούνι Πασά, στενού συγγενή του βασιλιά Χουσεΐν της Ιορδανίας, και του θείου του Μεχμέτ Αμπούντ Εφέντη, προέδρου εκείνη την εποχή του Εμπορικού Επιμελητηρίου της Κωνσταντινούπολης.

Το έργο σχεδιάστηκε από τον Έλληνα αρχιτέκτονα Δημήτρη Θ. Βασιλειάδη σε νεοκλασικό στιλ και η στοά ολοκληρώθηκε το 1908. Η στοά αρχικά κατασκευάστηκε ως τρία ξεχωριστά κτίρια που αργότερα συνδέθηκαν με γέφυρες. Οι κάτω όροφοι στεγάζουν καταστήματα, ενώ στους επάνω ορόφους υπάρχουν διαμερίσματα. Πάνω από την είσοδο υπάρχει μια επιγραφή με το όνομα του κτίρίου στα γαλλικά: Cité de Syrie.

Η στοά φιλοξένησε την τοπική ελληνική εφημερίδα «Απογευματινή» από τον Ιούλιο του 1925 έως τον Οκτώβριο του 2014, το τυπογραφείο της γαλλικής εφημερίδας «Stamboul» μεταξύ 1875 και 1964, και την αρμενική εφημερίδα «Nor Marmara» μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 2010. Η στοά στέγασε επίσης τον κινηματογράφο Santral Sineması (Cine Central), ο οποίος άνοιξε το 1911.

7-Μέγαρο Ραβούνα

Το Μέγαρο Ραβούνα (Ravouna Binası) είναι ένα ιστορικό κτίριο που βρίσκεται στη Μεγάλη Οδό του Πέραν. Χτίστηκε ως κατοικία για την ιταλική οικογένεια Ραβούνα και θεωρείται ένα από τα δύο καλύτερα διατηρημένα κτίρια αρ νουβό κατά μήκος ολόκληρου του δρόμου.

Σχεδιάστηκε το 1894 από τον Έλληνα αρχιτέκτονα Κωνσταντίνο Π. Κυριακίδη και τον Αλέξανδρο Γενιντουνιά, ο οποίος σχεδίασε το ξύλινο εσωτερικό. Κατασκευάστηκε μεταξύ 1901 και 1906 από τους Ιταλούς επιχειρηματίες G. Alf. Michelini. Τα ονόματα των αρχιτεκτόνων αναγράφονται στο κτίριο, καθώς και τα αρχικά RF για την οικογένεια Ραβούνα.

Το πενταώροφο κτίριο αρχικά σχεδιάστηκε για να στεγάσει παλαιοπωλείο στο ισόγειο και για χρήση κατοικίας στους επάνω ορόφους. Το κτίριο υποβλήθηκε σε εκτεταμένη ανακαίνιση το 2011 και σήμερα φιλοξενεί το μπουτίκ ξενοδοχείο «Ravouna 1906 Suites», καθώς και ένα καφέ-μπαρ.

8-Μέγαρο Simpatian

Το Μέγαρο Simpatian (Simpatian Dairesi) στην Μεγάλη Οδό του Πέραν σχεδιάστηκε από τον Έλληνα αρχιτέκτονα Γεώργιο Κούλουθρο.

9-Μέγαρο Baron Testa

Το Μέγαρο Baron Testa (Τesta Apartmani) στην Μεγάλη Οδό του Πέραν σχεδιάστηκε από τον Έλληνα αρχιτέκτονα Περικλή Φωτιάδη.

10-Μέγαρο Σεφέρογλου

Το Μέγαρο Σεφέρογλου (Şeferoğlu Apartmanı), χτίστηκε το 1882 ως κατοικία του Νικολάκη Σεφέρογλου από την Καισάρεια ο οποίος ήταν ένας από τους σημαντικούς ιδιοκτήτες ακινήτων της Κωνσταντινούπολης εκείνη την εποχή και μέλος της ελληνικής κοινότητας της Καισάρειας. Είναι η παλαιότερη πολυώροφη πολυκατοικία στην πλατεία Τουνέλ και μία από τις πρώτες του Πέραν. Καταχωρήθηκε ως «πολιτιστικό αγαθό που χρήζει προστασίας» από το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού της Τουρκίας το 2005.

11-Μέγαρο Καντάρογλου

To Μέγαρο Καντάρογλου (Kantaroglu Αpartmani) είναι ένα ιστορικό κτίριο στην Μεγάλη Οδό του Πέραν, χωρίς ωστόσο να υπάρχουν πληροφορίες ούτε για τον αρχιτέκτονα αλλά ούτε για τον ιδιοκτήτη του κτιρίου.

12-Σισμανόγλειο Μέγαρο (Γενικό Προξενείο της Ελλάδας)

Το ιστορικό Σισμανόγλειο Μέγαρο, χτισμένο το 1888, αντικατοπτρίζει την αρχιτεκτονική αίγλη της εποχής του, συνδυάζοντας κλασικά και μπαρόκ στοιχεία. Η οικογένεια Σισμανόγλου, με καταγωγή από το Γκέλβερι της Καππαδοκίας, το δώρισε στην ελληνική κυβέρνηση το 1939.

Σήμερα, το Γενικό Προξενείο Ελλάδας στην Κωνσταντινούπολη στεγάζεται σε δύο κτίρια: το Σισμανόγλειο Μέγαρο που λειτουργεί περισσότερο ως κέντρο εκπαίδευσης, τεχνών και πολιτισμού, φιλοξενώντας στους χώρους του πλήθος πολιτιστικών και εκπαιδευτικών δράσεων, ενώ όλες οι προξενικές υπηρεσίες ασκούνται στο Μέγαρο Σινιόσογλου στην οδό Turnacibasi Sk.22 στο Πέραν.

ΠΗΓΕΣ

• Κολώνας Βασίλειος (2005) Έλληνες αρχιτέκτονες στην οθωμανική αυτοκρατορία (19ος – 20ός αιώνας), Εκδόσεις Ολκός • Τσιλένης Σάββας (2009) Η διαμόρφωση του χώρου στην Κωνσταντινούπολη: ο ρόλος των ομογενών αρχιτεκτόνων στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα (1878-1908), Διδακτορική Διατριβή, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ) • Φεσσά-Εμμανουήλ, Ελένη/Μαρμαράς Ε. (2013) 12 Έλληνες Αρχιτέκτονες του Μεσοπολέμου, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης • Sarlak Eva & Kuruyazici Hasan (2011) Οι Ρωμιοί Αρχιτέκτονες της Πόλης στην περίοδο του εκδυτικισμού Εκδόσεις Ολκός Σύνδεσμος Αποφοίτων Ζωγραφείου • https://el.wikipedia.org/wiki