Αυτοί ήταν οι παλιοί θερινοί κινηματογράφοι της Θεσσαλονίκης
Το θερινό σινεμά μετρά ήδη έναν αιώνα στην Θεσσαλονίκη κι εμείς ανατρέχουμε νοσταλγικά στην “χρυσή εποχή” του στην πόλη.
Όλοι μάλλον μπορούμε να συμφωνήσουμε ότι σαν το θερινό σινεμά δεν έχει. Ειδικά στον αστικό ιστό, τα θερμά βράδια, οι κήποι και οι ανοιχτές ταράτσες με συνοδεία μιας χαλαρής προβολής κι ενός δροσερού αναψυκτικού αποτελούν αναγκαία απόδραση τις καλοκαιρινές νύχτες.
Σήμερα, η Θεσσαλονίκη αριθμεί 13 θερινές αίθουσες, στις οποίες καταφεύγουν οι “πιστοί” κάθε καλοκαίρι, όμως ήξερες ότι κάποτε αυτές οι αίθουσες έφταναν τις δεκάδες, με τις πιο ενδιαφέρουσες παραλλαγές; Το θερινό σινεμά μετρά ήδη έναν αιώνα στην Θεσσαλονίκη κι εμείς ανατρέχουμε νοσταλγικά στην “χρυσή εποχή” του στην πόλη.
Πάνω από 100 χρόνια πέρασαν από τότε που άρχισαν να “σκάνε” δειλά δειλά τα θερινά σινεμά στην Θεσσαλονίκη. Η αρχή για αρκετά έγινε με τη δημιουργία κλειστών αιθουσών, που στη συνέχεια απέκτησαν την θερινή τους επέκταση.
Όπως σημειώνει ο συγγραφέας και σκηνοθέτης Νίκος Θεοδοσίου στην μελέτη του: “Έχουμε ήδη από το 1903 τη δημιουργία της πρώτης μόνιμης κινηματογραφικής αίθουσας. Πρόκειται για το Θέατρο ποικιλιών «Ολύμπια» στην παραλιακή οδό ανάμεσα στην πλατεία Ελευθερίας και το ξενοδοχείο Σπλέντιτ. Ο ηθοποιός και θεατρώνης Πλούταρχος Ιμπροχώρης συνεταιρίζεται με το φωτογράφο Jean Leitmair, που πήγε στην Ευρώπη και έφερε μηχανήματα προβολής. Έτσι το «Ολύμπια» μετεξελίσσεται σε κινηματογράφο και προβάλλει ταινίες αρχικά τα Σαββατοκύριακα.
Ουσιαστικά πρόκειται για τη πρώτη κινηματογραφική αίθουσα στα Βαλκάνια με δεδομένο ότι στην Κωνσταντινούπολη ο κινηματογράφος απέκτησε μόνιμη στέγη μόλις το 1907, το ίδιο και στη Σμύρνη, ενώ στην Αθήνα το 1908. Το «Ολύμπια» αποκτά το 1913 την θερινή του επέκταση, στήνοντας κινηματογράφο στο παραπλεύρως του ξενοδοχείου «Σπλέντιτ» «θερινόν αμφιθέατρον».
Το επόμενο κινηματογραφικό άλμα στην Θεσσαλονίκη πραγματοποιείται το 1905 από τον Κωνσταντίνο Ρώμπαπα με την εκμίσθωση του Κήπου του Λευκού Πύργου και τη λειτουργία του ως ένα πολυχώρο αναψυχής που περιλαμβάνει εκτός από κινηματογράφο, όπου γίνονται και θεατρικές παραστάσεις, καφενείο και εστιατόριο”.
Ο «Κήπος» ήταν ένα από τα πιο διάσημα και κοσμοπολίτικα κέντρα διασκέδασης στη ζωή της Θεσσαλονίκης, και δέσποζε για πενήντα χρόνια στη ζωή της πόλης. Στην πραγματικότητα επρόκειτο για ένα πλήρες συγκρότημα διασκέδασης που λειτουργούσε όλο το χρόνο αλλά το καλοκαίρι αποθεώνονταν. Πραγματικά αριστοκρατικό, φιλοξένησε θρυλικές παραστάσεις, προβολές ταινιών στο θερινό του κινηματογράφο, καμπαρέ αλλά και συναυλίες με μεγάλες τζαζ μπάντες και εμφανίσεις προσεγμένες καλοντυμένων Θεσσαλονικέων.
Όπως σημειώνει επιπλέον ο κ. Θεοδοσίου, “Χαρακτηριστικό είναι ότι το καλοκαίρι του 1912 λειτουργούν παράλληλα δύο «Πατέ». Ο χειμερινός, που είχε ανοίξει το 1911 στην παραλιακή οδό, κι ένας θερινός στην οδό Πύργων, πλησίον Κερίμ Εφέντη. Για να φανεί ανταγωνιστικός προς τον Κήπο του Λευκού Πύργου ο θερινός «Πατέ» προσθέτει ζυθοπωλείο και ορχήστρα.
Η καταστροφική πυρκαγιά του 1917 αλλάζει τη μορφή της πόλης και επηρεάζει, ως είναι φυσικό, και το κινηματογραφικό τοπίο. Το μεγαλύτερο θύμα είναι το «Πατέ» που καταστρέφεται ολοσχερώς και με ειδική άδεια γκρεμίζεται το 1919”.
Αλλά ο κινηματογράφος «ποτέ δεν πεθαίνει», και στη συνέχεια, τα θερινά σινεμά ανοίγουν το ένα μετά το άλλο, καθώς γίνονται πολύ δημοφιλή στους εξωστρεφείς Θεσσαλονικείς.
Όπως σημειώνει ο Κώστας Τομανάς στο βιβλίο του “Οι κινηματογράφοι της Παλιάς Θεσσαλονίκης”: “Στη Σαλονίκη με τις υπέροχες καλοκαιριάτικες βραδιές υπήρχαν από παλιά υπαίθρια σινεμά. Διαβάζουμε στην Εφημερίδα των Βαλκανίων ότι το καλοκαίρι του 1919 λειτουργούσαν στην πόλη μας δυο θερινά σινεμά: Ο «Έδισσων» στην οδό Βασιλίσσης Όλγας 166, κοντά στην Ανάληψη, και το «Εκλαίρ», στην οδό Αγίου Δημητρίου 162, κοντά στο σπίτι του Κεμάλ, το τωρινό Τουρκικό Προξενείο. Η διαφήμιση δεν αναφέρει τίποτα για τις ταινίες που προβάλλονταν, γράφει όμως ότι στα διαλείμματα σερβίρονταν γκαζόζα, σινάλκο και ούζο με μεζέ.
Κατά τα χρόνια της Μικρασιατικής Εκστρατείας, ο Δήμος εγκατέστησε στην πλατεία του Λευκού Πύργου μια υπαίθρια οθόνη, στην οποία προβάλλονταν σκηνές από τη ζωή των φαντάρων μας στα μέτωπα της Μικρασίας. Ο κόσμος παρακολουθούσε όρθιος, με θορυβώδεις επευφημίες. Γιατί τα στιγμιότυπα ήταν καλώς επιλεγμένα κι έδειχναν τους φαντάρους μας να περνάνε μπέηκα. Κάτι τραυματίες όμως, που γύριζαν από το μέτωπο, μετέφεραν τελείως αλλιώτικα νέα”.
Ένα πρωτότυπο θερινό σινεμά ήταν το «Κουρσάλ», που αποτέλεσε τον μοναδικό στον κόσμο κινηματογράφο που λειτούργησε πάνω σε ένα ιστιοφόρο στην παραλία της Θεσσαλονίκης την περίοδο του μεσοπολέμου. Ο κινηματογράφος, που λειτούργησε στην πόλη το 1925, ήταν πλωτός, φυσικά υπαίθριος, και εκτός από κινηματογραφικές προβολές πρόσφερε φαγητό: φρέσκα ψάρια, κρύα πιάτα και δροσερή μπύρα. Κρίνοντας από τα σχόλια στις εφημερίδες της περιόδου, το μπαρ του κινηματογράφου στο αμπάρι ήταν η πιο μεγάλη ατραξιόν.
Το πρωτότυπο θερινό σινεμά έμεινε γνωστό και με το όνομα «Gerusaleme», πιθανότητα καθώς, όπως αναφέρει ο Κώστας Τομανάς, το μεγάλο ιστιοφόρο μετέτρεψε σε κινηματογράφο ένας Εβραίος επιχειρηματίας. Χωρίς τα κατάρτια του, ήταν αραγμένο κοντά στο μουράγιο, απέναντι από το παλιό καφενείο Αιγαίον. Μια φαρδιά σανίδα με κάγκελα εκατέρωθεν, οδηγούσε από το μουράγιο στο κατάστρωμα, όπου είχαν τοποθετηθεί τα καθίσματα και η οθόνη, ένα μεγάλο λευκό καραβόπανο, που κυμάτιζε σαν σημαία στο βραδινό αεράκι, με αποτέλεσμα οι εικόνες να μην είναι και τόσο καθαρές. Οι ταινίες που έπαιζε το πλωτό σινεμά ήταν δευτέρας προβολής, αυτό όμως δεν ενδιέφερε και τόσο τον κόσμο, που πήγαινε εκεί για να απολαύσει τον δροσερό μπάτη πίνοντας την γκαζόζα, το σινάλκο ή τη γρανίτα του. Μόνιμη πελατεία του σινέ ήταν οι εβραϊκές οικογένειες που έμεναν στον Δεύτερο μώλο, την σημερινή οδό Προξένου Κορομηλά, και στην οδό Μητροπόλεως. Τα καλοκαιρινά βράδια έφευγαν από τα σπίτια τους, σωστά καμίνια, και πήγαιναν στη θάλασσα για να δροσιστούν.
Κατά τη δεκαετία του 1930 η πόλη είχε πάνω από πενήντα θερινά σινεμά. Όπως αναφέρει ο κ. Τομανάς, πολλά απ’ αυτά, για να προσελκύσουν πελατεία καθιέρωσαν τα νούμερα: “Πριν από την προβολή ή ανάμεσα στο τέλος της προτελευταίας και στην αρχή της τελευταίας προβολής, εμφανίζονταν στη σκηνή μικρά συγκροτήματα ηθοποιών τραγουδιστών και χορευτών που παρουσίαζαν διασκεδαστικά σκετς. Αποτέλεσμα ήταν να τελειώνει η τελευταία προβολή πολύ μετά τα μεσάνυχτα. Τα χρόνια εκείνα, τα αυγουστιάτικα βράδια είχε μια τσουχτερή ψυχρούλα. Οι φανατικοί θεατές των θερινών σινεμά τυλιγμένοι στις ζακέτες και τα πουλόβερ τους, αψηφούσαν το κρύο για να παρακολουθήσουν μέχρι τέλους το έργο”.
“Με τον ερχομό των προσφύγων και τον διπλασιασμό του πληθυσμού της πόλης μας, ξεφύτρωσαν στο κέντρο και τις συνοικίες ένα σωρό θερινοί κινηματογράφοι”, σημειώνει ο κ. Τομανάς. Πρώτης προβολής θερινά ήταν ο «Απόλλων» και το «Φάληρον» στην οδό Βασιλέως Γεωργίου, το «Ζάππειον» στη λεωφόρο Στρατού, εκεί που είναι σήμερα το Περίπτερο 15 της ΔΕΘ, τα θερινά «Διονύσια» στην παραλία, δίπλα στο σημερινό καφεζαχαροπλαστείο «Τόττης» και, στην πλατεία Αριστοτέλους, τα θερινά «Ηλύσια» που ήταν και θέατρο, το «Ρίον» και η «Ελληνίς» από τη μια πλευρά και ο «Ζεύς» και ο «Ζέφυρος» από την άλλη. Στις γειτονιές, στα άκτιστα οικόπεδα και στις ταράτσες των χειμερινών κινηματογράφων «Μοσκώφ», «Αττικόν», «Πάνθεον» και «Κυβέλεια» λειτουργούσαν θερινά σινεμά, που αποτελούσαν το φθηνότερο μέσο ψυχαγωγίας τον κοσμάκη. Το σινεμά «Μοσκώφ» βρισκόταν εκεί που είναι σήμερα τα παλιατζίδικα.
Μόλις σουρούπωνε, ολόκληρες οικογένειες με τα μικρά, που δεν πλήρωναν εισιτήριο, και τις θυγατέρες ξεκινούσαν για «τον σινεμά». Στη δροσερή πλατεία του σινεμά τα πιτσιρίκια έτρεχαν πέρα δώθε τσιρίζοντας ενώ τα κοριτσόπουλα άλλαζαν κρυφά μηνύματα, και χάδια μερικές φορές, μέσα στο μισοσκόταδο πίσω απ’ την πλάτη των γονιών τους που μακάριοι απολάμβαναν την ταινία”.
Η χρυσή εποχή είχε την πλατεία Αριστοτέλους να πρωτοστατεί με πέντε θερινά σινεμά. Όπως σημειώνει ο Στράτος Σιμιτζής, στο βιβλίο του “Κάποτε στη Θεσσαλονίκη”: “Η περίπτωση της πλατείας Αριστοτέλους με τους πέντε θερινούς κινηματογράφους τριγύρω είναι φαινόμενο μοναδικό στα παγκόσμια κινηματογραφικά χρονικά. Γι’ αυτό και πολύ εύστοχα ονομάστηκε το “Μπροντγουέη” της Θεσσαλονίκης. Φώτα πολύχρωμα, αφίσες και πανό, μουσική, κόσμος πολύς, ο διάλογος των ηθοποιών και η δράση των ταινιών που έφταναν μέχρι έξω, έδεναν ένα μοναδικό χρώμα στην Πλατεία Αριστοτέλους. Τα ζαχαροπλαστεία, οι λουκουμάδες και οι γρανίτες, οι ψησταριές με τον γύρο, οι “σποράδες” με τη λάμπα ασετιλίνης και το λουξ. Ήταν ένα πανηγύρι, που διαρκούσε όσο και το καλοκαίρι.
Η Πλατεία Αριστοτέλους ήταν ο πιο αγαπητός τόπος συγκέντρωσης και επικοινωνίας των Θεσσαλονικέων. Όμως, τη “ζωή”, το “χρώμα” και την ατμόσφαιρα, την έδιναν και τη δημιουργούσαν, χωρίς αμφιβολία, οι πέντε θερινοί κινηματογράφοι. Γύρω απ’ αυτούς εξελίσσονταν όλα. Πρώτος στην παραλία, από την πλευρά του λιμανιού ήταν το “Ελληνίς” που εκμεταλλεύονταν οι Αδελφοί Ψυχόπουλοι. Δίπλα τα “Ηλύσια” των Αδελφών Χατζηνάκου και στη γωνία της οδού Μητροπόλεως, το “Ρεξ” των Αδελφών Ψυλλάκη. Ο Γιάννης Ψυλλάκης είχε μισθώσει τον κινηματογράφο το 1940.
Από την απέναντι πλευρά πρώτος στην παραλία ήταν ο “Ζέφυρος” των Νικ. Σεγούρα και Ηλία Τριανταφυλλίδη. Δίπλα ήταν τα “Διονύσια’ του Τάσου Δαρβέρη που αργότερα μετονομάστηκε σε “Ρίο”. Ήταν ο παλαιότερος στην Πλατεία. Λίγο πιο πάνω στο υπό ανέγερσιν κτίριο όπου στεγάστηκε το “Ολύμπιον” -είχε διακοπεί στον πόλεμο- λειτούργησε για ένα διάστημα ο κινηματογράφος “Αιγαίον” που έπαιζε συνήθως ταινίες γουέστερν. Από την οθόνη του Αιγαίου είχαν περάσει όλοι οι διάσημοι καουμπόηδες της εποχής. Tom Mix, Gene Autrey, Buck Jones (είχε καταντήσει Μπουκ Τζόνες), Roy Rogers με το πανέξυπνο άλογό του Trigger, ο Βob Steele, ο Tim McCoy και άλλοι.
Ο τυπικός θερινός κινηματογράφος ήταν ένας πραγματικός κήπος. Λουλούδια, παρτέρια, ζαρντινιέρες, δημιουργούσαν ένα ευχάριστο περιβάλλον. Μια παγωμένη γρανίτα, ένα σάντουιτς, ένα δροσερό αναψυκτικό, ένα παγωτό και ένα σακουλάκι πασατέμπο και ο φίλος του κινηματογράφου περνούσε ένα ευχάριστο βραδινό. Ήταν ακόμη η εποχή που ο Έλληνας μετά τις στερήσεις του πολέμου ικανοποιούνταν με το παραμικρό.
Σύγχρονοι με τους κινηματογράφους της Πλατείας Αριστοτέλους ήταν ο “Μοσκώφ” που λειτουργούσε σε ταράτσα λίγο πιο πάνω από το Δημαρχείο, το “Πάνθεον”, το “Αττικόν”, η “Αίγλη” που επίσης λειτουργούσαν σε ταράτσα το καλοκαίρι, όπως και “Πάλλας” που ήταν και χειμερινός. Πολύ αργότερα ο κινηματογράφος “Αθήναιον”, είχε εγκαταστήσει συρόμενη στέγη που μετέτρεπε την αίθουσα σε θερινή. Ο πιο παλιός ίσως θερινός κινηματογράφος ήταν το “Αστόρια” στη Λεωφόρο Νίκης, που τα τελευταία χρόνια λειτούργησε ως “Αμιράλ”.
Όταν η κινηματογραφική πιάτσα της Πλατείας Αριστοτέλους άρχισε να “εκλείπει”, νέοι θερινοί κινηματογράφοι δημιουργήθηκαν εκτός κέντρου. Στην Ανάληψη, τα “Ολύμπια”, η “Κορωνίς” στη Μεγάλου Αλεξάνδρου, το “Φάληρον”, το “Αλκυονίς”, το “Ναταλί” στη νέα παραλία, ο “Απόλλων”, που έχουν σημαντική συμμετοχή στη μεγάλη παράδοση του θερινού κινηματογράφου στη Θεσσαλονίκη”.
Στη δεκαετία του ‘60, η Θεσσαλονίκη μετρά πια πάνω από 150 θερινές αίθουσες. “Ποσειδών” στο Ντεπό, “Αύρα” στην Χαριλάου, “Αρτζεντίνα”… Στις γειτονιές, τα θερινά στήνονται από το τίποτα σε άδεια οικόπεδα και στις ταράτσες των χειμερινών.
Παλιότερα, στα θερινά έβλεπες επαναλήψεις απ’ό τη χειμερινή σεζόν ή αφιερώματα. Ταινίες Α’ προβολής δεν έφερναν οι εταιρείες διανομής. Αυτό ξεκίνησε με την άφιξη των multiplex το 1997. Oι μεγάλες εταιρείες που τα λειτούργησαν έφερναν πλέον τις ταινίες του θέρους ταυτόχρονα με την Αμερική και μαζί μ΄αυτά και τα θερινά σινεμά. Πλέον, η θερινή σεζόν σε τίποτα δεν διαφέρει από τη χειμερινή όσον αφορά τις πρεμιέρες.
Σήμερα, 50 χρόνια μετά τη χρυσή δεκαετία του ’60 στην πόλη, έχουν απομείνει μόλις τρία θερινά σινεμά από τα παλιά. Τα υπόλοιπα, στα συνολικά 13 που λειτουργούν, είναι σχετικά νέοι δημοτικοί κινηματογράφοι, ενώ υπάρχουν και δυο θερινές αίθουσες σε πολυκινηματογράφους. Ας προσθέσουμε και την οθόνη που στήνεται στην ταράτσα του Μεγάρου Μουσικής σε συνεργασία με το Φεστιβάλ Κινηματογράφου για λίγες προβολές, τους μήνες Ιούλιο και Σεπτέμβριο, για το σινεμά με την καλύτερη θέα στην πόλη.
Δείτε τα θερινά σινεμά που έχει να επιδείξει σήμερα η πόλη ΕΔΩ
Πηγές στοιχείων-εικόνων: thessaloniki.photos.vagk.gr Νίκος Θεοδοσίου, theodosiou.wordpress.com Στράτος Σιμιτζής, Κάποτε στη Θεσσαλονίκη, University Studio Press, 2001 Κώστας Τομανάς, Οι κινηματογράφοι της παλιάς Θεσσαλονίκης, Νησίδες, 1994
