Η ξεχασμένη Στοά Σαούλ ρημάζει…

Κάτω από τις πολυκατοικίες, πλάι σε πολύβουους δρόμους, δίπλα σε εμπορικά καταστήματα και σε άλλα που κρέμασαν την ταμπέλα “κλείνουμε”, συναντάς καθημερινά κρυφές στοές, με την αίγλη του αρχιτεκτονικού παρελθόντος της Θεσσαλονίκης να διασώζεται μετά βίας.

Σοβάδες πέφτουν στο δάπεδο δημιουργώντας σκόνη ιστορίας ενός τόπου που παρακμάζει μέρα με την μέρα. 

Πολλές δεκαετίες πίσω οι κλειστές αγορές θεωρούνταν βασικά εμπορικά και οικονομικά κύτταρα του κέντρου της πόλης , αφού επί τουρκοκρατίας και έπειτα οι έμποροι πουλούσαν μέσα σε αυτές τα προϊόντα τους. Αρκετά χρόνια αργότερα , ο χαρακτήρας πολλών από αυτών άλλαξε, ορισμένες μέχρι και σήμερα φιλοξενούν στο χώρο τους , επιχειρήσεις νυχτερινής διασκέδασης με τα καταστήματα να έχουν κλείσει, ενώ άλλες παρακμάζουν με αμπαρωμένες τις πόρτες και μη προσβάσιμες προς το κοινό.

Μεταξύ Βενιζέλου και Ίωνος Δραγούμη, στέκεται ερημωμένη, παγωμένη στον χρόνο και φθαρμένη η Στοά Σαούλ. Ένα εμπορικό ορόσημο για το ιστορικό κέντρο που κράτησε την κίνηση του για πολλά χρόνια σήμερα βρίσκεται στην απόλυτη παρακμή. Πριν από 10 χρόνια ακριβώς η Parallaximag είχει δημοσιευσει άρθρο για την ιστορία της με φωτογραφίες που δείχνουν την πρότερη κατάστασή της.

Επί τουρκοκρατίας στη θέση της υπήρχε χάνι το οποίο περιελάμβανε 96 εργαστήρια, καφενείο, γραφεία και αποθήκες, και ανήκε στα παιδιά του Σαούλ Μοδιάνο. Ωστόσο το 1867, στο πλαίσιο των πολεοδομικών επεμβάσεων για την αναδιοργάνωση της πόλης, διανοίγεται η οδός Βενιζέλου (τότε Σαμπρή Πασά) πόλος έλξης όλων των εμπορικών δραστηριοτήτων. Σε αυτόν τον εμπορικό άξονα της πόλης ο Σαούλ Μοδιάνο αποφασίζει να κτίσει μεταξύ 1867-1881 την “Cité Saül”, μία εμπορική πολιτεία πιθανώς σε σχέδια του Vitaliano Pοselli. Η εμπορική αυτή στοά Μοδιάνο εμφανίζεται με την ίδια πολεοδομική οργάνωση μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του 1910 κι αυτό γιατί η πυρκαγιά του 1917 την κατέστρεψε σχεδόν ολοκληρωτικά κι έτσι έπρεπε να αναμορφωθεί.

Στο νέο σχέδιο ρυμοτομίας η Στοά καταλαμβάνει ολόκληρο σχεδόν το οικοδομικό τετράγωνο 125 της πυρίκαυστης ζώνης. Στον επανασχεδιασμό της ενσωματώνονται στοιχεία της αρχικής στοάς, ενώ ταυτόχρονα γίνεται μια προσπάθεια εφαρμογής της τυπολογίας των ευρωπαϊκών εμπορικών στοών του 19ου αιώνα.

Το 1929 σε σχέδια του Κάρολου Μοδιάνο, κτίστηκε το νέο τμήμα της (κυρίως προς την οδό Βενιζέλου), στο οποίο κυριαρχούν στοιχεία Art Deco και μάλιστα συνδέεται με το τμήμα που διασώθηκε στην οδό Βασ. Ηρακλείου, όπου κυριαρχεί το νεοαναγεννησιακό στυλ. Βασικό στοιχείο της στοάς αποτελούν οι δύο εσωτερικοί πεζόδρομοι που σχηματίζουν ένα «Τ» και συνδέουν την οδό Ερμού με την Βασ. Ηρακλείου και τη Βενιζέλου με την Ίωνος Δραγούμη. Αξίζει να σημειώσουμε πως στο κτιριακό αυτό συγκρότημα διατηρούσε το αρχιτεκτονικό του γραφείο ο Ελί Μοδιάνο ένας από τους καλύτερους αρχιτέκτονες της εποχής και εγγονός του Σαούλ Μοδιάνο.

Το ενδιαφέρον αυτό αρχιτεκτονικό σύνολο αποτελεί παράλληλα και ιστορική μαρτυρία της ακμής του εμπορικού οίκου των Μοδιάνο που ξεκίνησε ο Σαούλ, του πλουσιότερου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μετά από το μεγάλο οίκο Καμόντο της Κωνσταντινούπολης.

Ο Σαούλ Μοδιάνο, άλλωστε ήταν ένα από τα πιο γνωστά πρόσωπα της αναδυόμενης μεγαλοαστικής τάξης της πόλης. Λέγεται μάλιστα πως ήταν ο πλουσιότερος εβραίος της Θεσσαλονίκης. Ένα από τα πλεονεκτήματα του μεγαλοτραπεζίτη ήταν η ιταλική του υπηκοότητα που τον απάλλασσε από τη φορολογία λόγω διομολογήσεων. Απεβίωσε στα 67 του χρόνια πάμπλουτος και «κροίσος εν τιμή και υπολήψει» («Φάρος της Μακεδονίας» στις 5.1.1883).

Για πολλά χρόνια η Στοά φιλοξένησε αρκετά καταστήματα κάθε είδους, από υφασματάδικα και χαντράδικα μέχρι θρυλικά νυχτερινά μπαρ και καφέ. Μέσα έβρισκες graffity διαμάντια που έδιναν στην αρχιτεκτονική κομψότητα της την αστική εξέλιξη του σήμερα. Επιπροσθέτως, εκεί βρισκόταν το κατάστημα Fokas, το οποίο έκλεισε πριν από περίπου 10 χρόνια. Η στοά τότε έσφυζε από ζωή όμως μετά το λουκέτο του εμπορικού, τα μικροκαταστήματα μεταφέρθηκαν στην ευρύτερη περιοχή αποτέλεσμα αυτού η κίνηση της να αλλάξει ώρα και να μεταφερθεί τη νύχτα, όπου τα μπαρ έπαιζαν μουσική μέχρι πρωίας. Μετέπειτα όταν οι ιδιοκτήτες ζήτησαν να αποχωρήσουν οι καταστηματάρχες από τον χώρο για να γίνει η σχετική αναστήλωση του και να μετατραπεί σε πολυχώρο, η Στοά παρήκμασε και σε αυτό το σημείο της ιστορίας της ξεκίνησαν οι φθορές της. Σπασμένα πλακάκια, και παράθυρα στα κτίρια της, ακκαθαρσίες, δυσωδία, κατοικία για άστεγους και αδέσποτα.

Στο σήμερα η θρυλική Στοά Σαούλ με το πέρας των χρόνων άλλαξε μία γκάμα χαρακτήρων παραμένει κλειδωμένη και απρόσιτη προς τους περαστικούς της. Οι πόρτες της είναι κλειδωμένες με λουκέτα και δεν υπάρχει τον ορίζοντα κανένα σχέδιο ανάπλασης.

Μιλήσαμε με καταστηματάρχες της περιοχής για το πως οι ίδιοι βιώνουν την εγκατάλειψη της. 

Ο κ. Πάππας Νίκος, ιδιοκτήτης καταστήματος με γυναικεία ρούχα επί της Ερμού, αναφέρει πως η παρακμή της περιοχής ξεκίνησε από τότε που έκλεισε ο Fokas: “Το οίκημα Σαούλ έχει 4 εισόδους, κάποτε έσφυζε από ζωή. Όταν έκλεισε ο Fokas είχαμε ακούσει πως ο αρχιτεκτονικός της σταυρός θα γινόταν νυχτερινό κέντρο, δεν έγινε ποτέ. Άνοιξε ένα μπαρ μέσα είχε κόσμο αλλά δεν κράτησε για πολύ. Όσο λειτουργούσαν τα καταστήματα της είχαμε κι εμείς έντονη κινητικότητα τα τελευταία χρόνια και όσο η στοά ήταν ανοιχτή καθαρίζαμε κάθε μέρα. Μπορούσες να βρεις μέσα τα πάντα, ανθρώπινες ακκαθαρσίες, σίριγγες, πολλά σκουπίδια, ανθρώπους που βρήκαν το σπίτι τους εκεί. Η εικόνα της είχε μετατραπεί σε δημόσιο ουρητήριο όπως τα περισσότερα ιστορικά κτίρια σε αυτή την πόλη. Είχαμ ακούσει πως θα την εξαγόραζε ο Μασούτης αλλά δυστυχώς δεν συμφώνησαν με τους ιδιοκτήτες. Τώρα πια δεν ακούμε τίποτε για το τι επρόκειτο να γίνει. Όσο τα καταστήματα της Στοάς ήταν ανοιχτά, η ζωή εδώ ήταν εξαιρετική, τώρα κι εμείς αφαιθήκαμε στην μοίρα μας μαζί της. Βλέπουμε την Στοά Μοδιάνο, να εξελίσσεται κι εδώ μία δεκαετία τώρα πέφτουν σοβάδες δίπλα μας. “

Ιδιοκτήτρια του παιχνιδάδικου επί της Ίωνος Δραγούμη εξηγεί πως φέτος οι καταστηματάρχες δώσανε χρήματα για να μπει καγκελόπορτα και να είναι απρόσιτη, διότι το τελευταίο διάστημα παρατηρούνταν διαρκώς φθορές στις βιτρίνες των καταστημάτων.

Ο κ. Βασίλης ιδιοκτήτης καταστήματος με χάντρες, βρισκόταν στην Στοά από το 1960 που πρωτοάνοιξε το κατάστημα από τον παππού του: “Η Στοά τα τελευταία χρόνια της ζωής της είχε περίπου 10-15 καταστήματα, η είσοδος του Foka επίσης ήταν μέσα της, με τα χρόνια οι ιδιοκτήτες την εγκατέλειπαν και πήγαιναν στην ευρύτερη περιοχή γύρω της κι αυτό συνέβη διότι οι στοές έπαψαν να έχουν τον χαρακτήρα του εμπορικού κυττάρου που είχαν κάποτε. Πριν περίπου 15 χρόνια άνοιξε ένα μπαρ στο κέντρο της Στοάς, τότε είχαμε μείνει τρία με τέσσερα καταστήματα ανοιχτά. Η αλήθεια είναι πως δεν μας σεβάστηκαν ποτέ, έβαζαν δυνατή μουσική το απόγευμα πριν κλείσουμε. Κανονικά θα έπρεπε να κλείνουν τα καταστήματα και μετά να στήνουν τα bars. Τα τραπεζοκαθήσματα είχαν εξαπλωθεί παντού. Γινόταν χαμός μέσα και με την αύξηση των bars ξεκινήσαμε να κλείνουμε εμείς. Είχαν βάλει ξύλινο πάτωμα και όταν το βγάλανε και το μπαρ έκλεισε είχε μαζευτεί όλη η βρωμιά των χρόνων διότι δεν καθάριζαν ποτέ. Πριν πέντε χρόνια οι μόνοι που μείναμε ήμασταν εμείς και ένα καφέ. Τότε οι ιδιοκτήτες της Στοάς μας ενημέρωσαν πως θα αναδιαμορφώσουν το συγκρότημα σε πολυχώρο και μας βγάλανε. Τελικά δεν κάνανε τίποτα και η Στοά έμεινε κλειστή και έρημη να παρακμάζει. Ήμουν πολύ δεμένος με τον χώρο με πείραξε πάραπολυ που μου είπαν “φεύγεις έτσι ξαφνικά”. Η Στοά αυτή σηματοδότησε τα παιδικά μου χρόνια εκεί μεγάλωσα. Η κατρακύλα ξεκίνησε με το λουκέτο του Foka και συνεχίστηκε μέχρι σήμερα.”

Όταν η Στοά ερήμωσε λουκέτο μπήκε και στα γύρω καταστήματα, ελάχιστα επιβίωσαν και έτσι το οικοδομικό τετράγωνο “βούλιαξε.”

Αρχιτεκτονικά στοιχεία

Το 1881, ο Σαούλ Μοδιάνο, ένας από τους πιο πλούσιους ανθρώπους της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποφασίζει να δημιουργήσει στο κέντρο της Θεσσαλονίκης ένα σύγχρονο εμπορικό κέντρο. Σύμφωνα με κάποιες πληροφορίες (μη επιβεβαιωμένες) αναθέτει τον σχεδιασμό στον γνωστό αρχιτέκτονα Vitalliano Poselli. Η στοά που δημιουργείται καταστρέφεται σχεδόν ολοσχερώς από την πυρκαγιά του 1917 με το μοναδικό σημείο που σώζεται να είναι η πρόσοψη επί της Βασιλέως Ηρακλείου. Έτσι η στοά αποκτά νέα κτίρια και η τελευταία της προσθήκη γίνεται το 1929, όταν χτίζεται το κτίριο που “βλέπει” στην σημερινή οδό Βενιζέλου. Στην πολύχρονη ιστορία της στέγασε τράπεζα, αποθήκες εμπορευμάτων, γραφεία (όπως του διάσημου μηχανικού Ελί Μοδιάνο, εγγονού του Σαούλ), εμπορικά καταστήματα, καταστήματα εστίασης και ψυχαγωγίας. Σήμερα παραμένει εν μέρει σε λειτουργία αν και έχει χάσει την αίγλη και την δημοτικότητά της. Κρίθηκε διατηρητέο έργο τέχνης το 1980 με ΦΕΚ. Η στοά περικλείεται από τις οδούς Βενιζέλου, Ερμού, Δραγούμη και Βασ. Ηρακλείου.