Το ρέμα που έγινε γνωστό από το flyover!

Λέξεις – Εικόνες: Γιώργος Μπλιώνης

Το ρέμα Σταγειρίτη / Μαλακοπής έγινε πρόσφατα γνωστό από τις προσφυγές του Συνδέσμου Κωνσταντινουπολιτών Θεσσαλονίκης, της Επιτροπής Προστασίας Σέιχ Σου και του Συλλόγου Δρομέων Υγείας Θεσσαλονίκης ενάντια στην κατασκευή της υπερυψωμένης περιφερειακής οδού.  Πρόκειται για έναν χείμαρρο που πηγάζει από το Σέιχ Σου και καταλήγει στην Περιφερειακή Τάφρο, στη συμβολή των οδών Σταγειρίτη και Δήμου Τσέλιου, εντός του Δήμου Πυλαίας – Χορτιάτη.

Τμήμα ενός ευρύτερου χειμαρρικού συστήματος.

Το ρέμα Σταγειρίτη / Μαλακοπής αποτελεί παραχείμαρρο και μέρος του ευρύτερου συστήματος του μεγαλύτερου χειμάρρου της ανατολικής Θεσσαλονίκης, ο οποίος κατά την οθωμανική περίοδο ονομαζόταν Kuş Deresi, δηλαδή χείμαρρος (ή Λάκκος) των Πουλιών. Όπως αναφέρουμε και στο βιβλίο “Η Θεσσαλονίκη των νερών” (Μπλιώνης Γ. & Τρεμόπουλος Μ. 2017. Εκδόσεις Αντιγόνη), αυτός ο μεγάλος χείμαρρος δεχόταν νερά από πολλά ορεινά παρακλάδια από τις σημερινές περιοχές του Πανοράματος, των Ελαιώνων, των Κωνσταντινουπολίτικων, της Πυλαίας και της Μαλακοπής, οι οποίοι συνέβαλαν σε μια κοινή κοίτη, στην περιοχή «Καμάρα» της Πυλαίας.  Αυτή διερχόταν μεταξύ Κάτω Τούμπας και Χαριλάου, έφτανε έως τον σημερινό «Κήπο του Καλού» και μετά το εργοστάσιο «Αλυσίδα» χώριζε σε δύο πεδινά σκέλη. Το βόρειο σκέλος ονομαζόταν Λάκκος του Arslan και η εκβολή του εντοπιζόταν δίπλα στην έπαυλη Μοδιάνο, το μετέπειτα Κυβερνείο και σήμερα Λαογραφικό και Εθνογραφικό Μουσείο Μακεδονίας – Θράκης. Το νότιο σκέλος ονομαζόταν Büyük Dere (=Μεγάλος Λάκκος) ή Λάκκος του Charnaud.

Έντονα τροποποιημένη κοίτη εντός του αστικού ιστού.

Σήμερα, η κοίτη του ρέματος Σταγειρίτη / Μαλακοπής εντός του αστικού ιστού, δηλαδή χαμηλότερα της Περιφερειακής Οδού, παρουσιάζεται έντονα τροποποιημένη. Από τον κόμβο της Περιφερειακής Οδού (Κ10 ή κόμβος Πυλαίας) μέχρι και την οδό Λαμπράκη, η φυσική κοίτη έχει καταστραφεί, μετατρεπόμενη σε υπόγειο οχετό, σύμφωνα και με ατυχείς επιλογές που έγιναν κατά την κατασκευή της Οδού, τη δεκαετία του 1980. Επάνω στην πρώην κοίτη κατασκευάστηκε η συνδετήρια οδός του Περιφερειακού, ενώ στην ευρύτερη έκταση των όχθεων κατασκευάστηκε το 105ο Δημοτικό Σχολείο, το 12ο Γενικό Λύκειο και το Δημοτικό Γήπεδο Μαλακοπής.

Από την οδό Λαμπράκη έως την Περιφερειακή Τάφρο (περιοχή «Καμάρα» Πυλαίας) πραγματοποιήθηκε πρόσφατα μια αμφιλεγόμενη διευθέτηση, με ευθυγράμμιση και συρματοκιβώτια, η οποία περιόρισε το εύρος της κοίτης του ρέματος στα 5 μέτρα και εξαφάνισε κάθε είδος βλάστησης. Η μελέτη διευθέτησης-οριοθέτησης του συγκεκριμένου μόνο τμήματος εκπονήθηκε πριν μία εικοσαετία, το 2003, με μέριμνα της τέως ΕΥΔΕ ΑΕΛΜΠΘ του Υπουργείου Υποδομών (ΑΔΑ: 6ΥΖΣΟΡ1Υ-ΙΜΤ). Οι όχθες του διευθετημένου αυτού τμήματος μοιάζουν να μετατρέπονται σταδιακά σε υπαίθριο χώρο στάθμευσης αυτοκινήτων.

Οι τρεις ορεινοί κλάδοι.

Στο σημείο ακριβώς επάνω από τον κόμβο Κ10 συμβάλλουν οι τρεις κύριοι ορεινοί κλάδοι του χειμάρρου από το Σέιχ Σου. Η περιοχή είναι στα όρια του περιαστικού δάσους, η περίφραξη του οποίου ξεκινά λίγο πιο πάνω. Έχει μπαζωθεί και αυτή κατά τη δεκαετία του 1980, και επικρατεί μια περίεργη κατάσταση. Στην κοίτη του πρώτου, βορειότερου και μικρότερου, ορεινού κλάδου έχει κατασκευαστεί, πιθανότατα την ίδια χρονική περίοδο, χώρος δασικής αναψυχής, με γήπεδο ποδοσφαίρου και μπάσκετ, ο οποίος είναι εντελώς εγκαταλειμμένος σήμερα, η βλάστηση έχει αναπτυχθεί και κανείς δεν μπορεί να αθληθεί, ακόμη και να ήθελε!

Για τη διέλευση των νερών του χειμάρρου προφανώς θα έχει κατασκευαστεί υπόγειος αγωγός. Εκεί βρίσκεται και η αρχή του δασικού μονοπατιού Μ6.

Στην κοίτη του δεύτερου ορεινού κλάδου, επί της μπαζωμένης εκτάσεως και του υπόγειου αγωγού, έχουν κατασκευαστεί αρκετοί δασικοί δρόμοι. Ακριβώς σε εκείνο το σημείο, δίπλα στην μπαζωμένη έκταση, βρίσκεται ένα εντυπωσιακό φαράγγι, με απότομες βραχώδεις ορθοπλαγιές.

Ο τρίτος και μεγαλύτερος από τους ορεινούς κλάδους διέρχεται για 500 περίπου μέτρα παράλληλα της βόρειας πλευράς της Περιφερειακής Οδού, μέχρι σχεδόν το τούνελ (σήραγγα) της Πυλαίας, με ανοιχτή τη φυσική του κοίτη

(Παρακάτω, εικόνες πριν την εγκατάσταση του εργοταξίου).

Υπάρχει ειδικά διαμορφωμένη υπόγεια διάβαση για τη διοχέτευση των νερών κάτω από την Περιφερειακή Οδό

Για κάποιον λόγο, κατά τη δεκαετία του 1980, δεν επιλέχθηκε να κατασκευαστεί κοιλαδογέφυρα σε εκείνο το σημείο. Τα βλέμματα των οργανώσεων πολιτών που έχουν προσφύγει στη δικαιοσύνη παρακολουθούν επίμονα για τυχόν επιπτώσεις στην κοίτη από το εργοτάξιο που έχει αναπτυχθεί δίπλα στην Περιφερειακή Οδό για την κατασκευή της Υπερυψωμένης.

Λίγο πιο πάνω σώζεται, εντελώς αγνοημένο, ένα απομεινάρι από το αρχαίο δίκτυο υδραγωγών του Χορτιάτη.

Πρόκειται πιθανότατα για μια μικρή υδατογέφυρα, που μοιάζει πολύ με την υδατογέφυρα – «Καμάρα» της Πυλαίας, αν και σε μικρότερες διαστάσεις.  Το συγκεκριμένο εύρημα ξετρυπώσαμε πρόσφατα με τον Δ. Λαμπρινίδη από το Σύλλογο Δρομέων Υγείας Θεσσαλονίκης. Μια μικρή περιγραφή του μπορεί να βρεθεί σε αυτό το άρθρο που γράψαμε τον περασμένο Νοέμβρη στην parallaxi. Το εύρημα αυτό αναμένει την εκτίμηση της αρμόδιας Εφορείας Αρχαιοτήτων, για να απορρίψει ή να επιβεβαιώσει τις υποθέσεις που έχουμε κάνει, καθώς και την παλαιότητά του. Στην παρακάτω εικόνα φαίνονται οι θέσεις, εκτός του συγκεκριμένου ευρήματος που σημειώνεται με κίτρινο αστεράκι, και άλλων ερειπίων και μνημείων από το αρχαίο υδραγωγείο του Χορτιάτη στην ευρύτερη περιοχή της Πυλαίας, με κόκκινο αστεράκι. Πρόκειται για τη γνωστή «Καμάρα» της Πυλαίας και για δύο ακόμη, λιγότερο γνωστά, απομεινάρια βυζαντινών νερόμυλων.

Η κοίτη του συγκεκριμένου ορεινού κλάδου φτάνει μέχρι πολύ ψηλά, στις κορυφές του Σέιχ Σου που βρίσκονται δίπλα στο Ασβεστοχώρι, στην τοποθεσία «Γιαννούλα» και στο αντλιοστάσιο Ασβεστοχωρίου.

Επίλογος.

Όπως έχουμε υποστηρίξει επανειλημμένα, με βιβλία, επιστημονικές δημοσιεύσεις και εκλαϊκευμένα άρθρα στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο, τα ρέματα της Θεσσαλονίκης υπέστησαν μια ριζική ισοπέδωση κατά τη μεταπολεμική περίοδο, όταν στη χώρα μας επικρατούσαν πολύ συγκεκριμένες και επιτακτικές στεγαστικές ανάγκες. Σήμερα, η γνώση μας έχει αναπτυχθεί, ενώ υπάρχουν και πολλά πλέον εντυπωσιακά παραδείγματα αναπλάσεων από μεγάλες μητροπόλεις ανά τον κόσμο, ώστε να θεωρούμε τα ρέματα ως πολύτιμα φυσικά οικοσυστήματα που αξίζει να τα προστατέψουμε και να τα αναδείξουμε. Είναι πλέον κοινή πεποίθηση ότι τα υδροχαρή οικοσυστήματα που αναπτύσσονται στις όχθες των ρεμάτων μπορούν να ενισχύσουν το ισχνό πράσινο των πόλεων, να μετριάσουν τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και να αναβαθμίσουν δραστικά την ποιότητα ζωής των κατοίκων τους. Το ρέμα Σταγειρίτη / Μαλακοπής θα μπορούσε να είναι μια τέτοια περίπτωση.

Για όλους αυτούς τους λόγους, ο Κοινωνικός Χώρος Οικόπολις και το Δίκτυο «SOSε τα δέντρα» οργανώνουν πεζοπορία και περιήγηση γνωριμίας με τους ορεινούς κλάδους του χειμάρρου Σταγειρίτη / Μαλακοπής, την Κυριακή 19 Μαΐου. Το ραντεβού είναι στις 9.30 το πρωί, στη γέφυρα Περραιβού.  Θα μπορέσουμε να πούμε περισσότερα και εκεί.

*Ο Γιώργος Μπλιώνης είναι Δρ. Βιολογίας – Οικολογίας, συγγραφέας περιβαλλοντικής ιστορίας, και ερασιτέχνης ερευνητής των ρεμάτων της Θεσσαλονίκης.