Δύο Δημόσιες Πράξεις στη Θεσσαλονίκη

Eικόνες – Λέξεις: Ιορδάνης Στυλίδης

Αναπληρωτής Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Αρχιτεκτόνων

Στη Θεσσαλονίκη, στις 11 Μαρτίου 2017, συνέβησαν δύο δημόσιες πράξεις. Μία τακτική και τακτοποιημένη στην κοινοτοπία της και μία άλλη έκτακτη στην ευρηματική και εύφορη σημασία που δημιούργησε η εκδίπλωσή της στον δημόσιο αστικό χώρο.

ΠΡΑΞΗ ΠΡΩΤΗ

Ο δήμος θεσσαλονίκης διοργάνωσε και προσκάλεσε δημόσια όσους επιθυμούσαν να μιλήσουν και να συμμετάσχουν στη συζήτηση για την ΤΕΧΝΗ και τα ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ του ανθρώπου σήμερα. Μια πράξη αναγκαία διότι προφανώς κάθε ένα και όλα μαζί τα δικαιώματα που μέχρι τώρα θεωρούνταν δεδομένα, εφαρμοσμένα και απαράβατα, το ζωτικό και εύφορο υπόβαθρο της συλλογικής και αλληλέγγυας ζωής, ήδη έχουν εξευτελιστεί και σαρωθεί από την επέλαση του κτηνώδους νεο-φιλευλευθερισμού και του θεαματικού επικοινωνιακού μηχανισμού στην πρώτη γραμμή της κατασκευής ενός κοινόχρηστου και επαρκούς ιδεολογήματος για την ευημερία, την πρόοδο, την ‘’ανάπτυξη’’. Ιδεολογήματος που στοχεύει και έχει ήδη επιτύχει να πείσει πως ‘’είσαι μόνος και μόνη και οφείλεις να ρημάξεις τον/την απέναντί σου… γιατί μόνον έτσι θα υπερισχύσεις ζώντας καλά και υπερασπίζοντας κάθε μικρή και μεγαλύτερη θηριωδία’’.

Η πράξη αυτή συγκέντρωσε ένα ελάχιστο αριθμό ανθρώπων σε ένα χώρο ‘’εκδηλώσεων’’ στην παρυφή της πόλης, κάπου στο όριό της με το εξω-αστικό τοπίο που περιέχει και δεν περιέχει σημασία, μένει εκτεθειμένο στον καιρό και τη σιωπή, ανενεργό. Συνεργάσιμο με την συμβολική και πραγματιστική ποικιλία των νυχτερικών κέντρων διασκέδασης (διότι διασκέδαση σημαίνει η απόσυρση της προσοχής από ένα σκοπό), των βιοτεχνιών που συντρίβουν κάθε εργασιακό δικαίωμα, των εκτάσεων που βρίσκονται σε αναμονή για οικοδόμηση και απόδωση της αξίας τους στους ιδιώτες επενδυτές. Ετσι, ιδιωτικά, συναντηθήκαμε. Ήμουν και εγω εκεί. Για λίγο. Στην πρόσφατη και παλαιότερη ιστορία οι διανοούμενοι, οι άνθρωποι που ερευνούσαν και ασκούσαν εντατικά τη σκέψη, το λόγο και τη συγγραφή διέχεαν οργανικά την στοχαστική και επιστημονική παραγωγή τους (κείμενα, πειραματικά ευρήματα και μηχανισμούς/μηχανές) στις μικρές ή μεγαλύτερες κοινωνικές οργανώσεις όπου υπηρετούσαν και διέθεταν την ζωή τους. Οι διανοούμενοι αποτελούσαν την πρώτη γραμμή οργάνωσης και διάθεσης ενός έκτακτου, τακτικού, ζωτικού και λειτουργικού νοήματος που μπορούσε να αλλάξει ραγδαία την τρέχουσα τοπική ή υπερτοπική δομή χώρου, χρόνου και σχέσεων. Τόσο στις περιοχές της ιδεολογίας (του τρόπου, δηλαδή, που συνειδητοποιούμε και αποδεχόμαστε ή ασκούμε κριτική στην κοινωνική δομή όπου περιφέρουμε τη ζωή/τις ζωές μας) όσο και στις περιοχές της εφαρμοσμένης επιστήμης που και εκεί, έτσι, εξουδετερώνουμε τις ακραίες εκδηλώσεις της τύχης και της αναγκαιότητας.

Η εκδήλωση αυτή άρχισε μισή ώρα αργότερα και κατέρρευσε αμέσως ως δυνατότητα εξαιτίας ενός, προφανώς, λάθους συγγραφής-μετάφρασης μιας λέξης-φράσης από την αγγλική γλώσα. Που, όμως, τρόμαξε απολύτως και απορύθμισε στιγμιαία τη σκέψη για την οργανωτική και όλες τις άλλες δυνατότητα/ες. Στην οθόνη προβλήθηκε το μήνυμα για τα ‘’εξιλαστήρια θύματα’’ που θέτουν σε κίνδυνο τα ανθρώπινα (δικαιώματα). Επρόκειτο περί λάθους. Αλλά γιατί αυτή η στιγμή αφέθηκε στην τύχη της…; Γιατί κάνουμε λάθη στις επικεφαλίδες καθώς αναμένουμε τον δήμαρχο και τους έκτακτους και τακτικούς καλεσμένους σε αυτή την απομονωμένη, σχεδόν αόρατη περιοχή, μιας πόλης που αριθμεί 1.500.000 πολίτες και δεν φροντίζουμε την στρατηγική των σηματοδοτήσεών ώστε, με κάποιον τρόπο, να βρεθούμε και να υπερασπίσουμε την κοινωνία της μιάς ώρας (μια συνάντηση), της μιας ημέρας (μια ακολουθία και συνομιλία), της εβδομάδας (ανίκητοι στους δρόμους της πόλης). Ήδη, τριάντα χρόνια τώρα υποστηρίζουμε και ανανεώνουμε συνεχώς την τεχνολογία για την ιδεώδη ψηφιακή διασύνδεση των επιθυμιών μας, των ονείρων μας, των σκοπών μας, τον σχεδιασμό και την προάσπιση του σταθερού και μεταβαλλόμενου συνέχεια παραδείγματος της κοινόχρηστης εύφορης ζωής. Αλλά επιμένουμε να διαχειριζόμαστε τα δημόσια με τους τρόπους του 20ου αιώνα. Μια κενή οπτικής και ηχητικής σημασίας ανακοίνωση της ημερίδας χαμένη στον πολτό των ανακοινώσεων της τρομερότερης λογοκρισίας που ασκείται ανενδοίαστα από την αυγή των ραδιοτηλεοπτικών αναμεταδώσεων με την μορφή του καταιγισμού οπτικών και ηχητικών σημάτων που αλώνουν καθημερινά την νοητική κριτική δυνατότητά μας. Μια διαφυγή στην περίμετρο της αστικής ζωής, μακρύτερα, τόσο στο χώρο όσο και στο χρόνο που θα διασφάλιζε την στράτευση στην αναμετάδοση των περιεχομένων, την επιτυχία στην διελκυστίνδα για την εξασφάλιση και διανομή του γενναίου νοήματος όσων ειπώθηκαν και όσων έπρεπε να ειπωθούν. Όμως τίποτε δεν ειπώθηκε, στο επόμενο χρόνο της μίας ώρας από την έναρξη της εκδήλωσης.

Μια αντιδραστική διάλεξη από την κ. Βραχοπούλου, καλεσμένη του Κέντρου σύγχρονης τέχνης αλλά και του δήμου θεσσαλονίκης, η οποία ζει στην πολιτική και στοχαστική καθήλωση (νεύρωση; αδυναμία; φόβο;) των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής καθως θεώρησε (ή εσκεμμένα εφάρμοσε) πως μιλάει-επιβάλλει σε ένα κοινό ανερμάτιστών και ανιστόριτων ακροατών, επιτυχημένων και τελειωμένων υποκειμένων της βιο-πολιτικής ρύθμισης του κράτους όπου υπηρετεί (ως εφαρμοστής-διαθέτης ή άπραγη μιμητής της ιδεολογίας του). Η κ. Βραχοπούλου επέλεξε μια περιορισμένη περιοχή δικαιωμάτων υπό έλεγχο ή θεαματική διευθέτηση του επίκαιρου διατιθεμένου μοντέλου σκέψης και συμπεριφοράς σε ορισμένο τόπο, χρόνο και σύστημα σχέσεων και μας καθήλωσε με την αφέλειά της (όντως;). Δικαιώματα, λοιπόν, υπάρχουν, απασχολούν την σκέψη και τις πρακτικές μας εφόσον ορίζονται στις περιορισμένες και ελεγχόμενες περιοχές ειδήσεων και χειρισμών της επικαιρότητας. Τα δικαιώματα των ποικιλό-φυλων (επιχειρώ εδώ ένα νεολογισμό) και ποικιλό-τροπων (LGBT) κοινωνικών ομάδων, των προσφύγων χωρίς ιστορικό έρμα και υπαιτιότητα, καθώς και ό,τι και όσα προτείνονται στο εσωτερικό διευθυνόμενο περιβάλλον επικοινωνίας, στο σήμερα, δηλαδή της τηλεοπτικής σύνταξης και επιβολής νοήματος στις Ηνωμένες Πολιτείας. Μαζί με αυτές τις αναφορές δύο τρείς ‘’καλλιτεχνικές’’, φτωχότατες νοήματος περίεργες, ασταθείς αισθητικά παραδειγματικές προτάσεις ‘’καλλιτεχνών’’ αποτέλεσαν το εύκαιρο και ειδικά διευθετημένο αρχείο της πρότασής της. Για τα δικαιώματα των πληθυσμών των πόλεων των χωρών που συνθλίβονται και καταστρέφονται συστηματικά από το τέλος του Β’Π.Π. ( ας θυμηθούμε εδώ το απαράγραπτο δικαίωμα της απόδωσης δικαιοσύνης για το έγκλημα πολέμου του βομβαρδισμού της πόλης Δρέσδη στη Γερμανία, αλλά και τους βομβαρδισμούς των πόλεων Χιροσίμα και Ναγκασάκι στην Ιαπωνία), τα δικαιώματα δικαιοσύνης των πληθυσμών της Αφρικής (Έγιπτος, Λιβύη, Τυνησία, Αλγερία, Σομαλία), της εγγύς και μέσης ανατολής (Συρία, Παλαιστίνη, Λίβανος), της άπω ανατολής (Βιετνάμ, Καμπότζη), της Κεντρικής και νότιας Αμερικής (Παναμά, Χιλή) δεν βρίσκονται ‘’καλλιτέχνες’’ ούτε ‘’θεωρητικοί’’ ούτε συνέδρια και ημερίδες για την ‘’τέχνη’’ να μιλήσουν και να παράσχουν τα οφειλόμενα στην διασύνδεση των σχέσεών μας με την ιστορία. Θέαμα, λοιπόν, και μόνο θέαμα, πνευματικές ασκήσεις υποτέλειας στην τρέχουσα επικαιρότητα του τι πρέπει και επιτρέπεται να συμβεί από το Κέντρο σύγχρονης Τέχνης και τον Δήμο Θεσσαλονίκης, κάπου στις παρυφές της πόλης για πέντε-δέκα, 45 μετόχους.

Με τον ίδιο τρόπο το κέντρο σύγχρονης τέχνης της πόλης μας συμπεριφέρθηκε στον σημαντικό στοχαστή και διαλυτή των σταθερότυπων της σχέσης με τα αντικείμενα (συνήθως πίνακες, αντίτυπα, ταινίες και τα περιεχόμενά τους). Ενώ ο John Berger αναδιάταξε τη σχέση, πρακτική και στοχαστική, με τα λεγόμενα ‘’έργα τέχνης’’ (που συνήθως είναι έργα ειδικής και εξαίρετης τεχνικής με φτωχό ή ελλειπές στοχαστικό πολεμικό περιεχόμενο ή ειδικό περιεχόμενο επιβολής και κυριαρχίας των εγγραφών των ελίτ των ποικίλων κοινωνιών στο δυτικό κόσμο), ενω έγραψε, έπεισε και καθοδήγησε την σκέψη μακριά από τις συμβάσεις και τις τελετές των μουσείων και των φτωχών ανοήτων τελετών που αδυνατούν να πειθαρχήσουν και να οδηγήσουν τους μεγάλους αριθμούς των πολιτών (πως άραγε;) στην σκληρότατη πειθαρχία ανάγνωσης, την αφιέρωση στην άσκηση της λεπτομερούς και αδιάλακτης κατανόησης των εγγραφών του (βιβλία, κείμενα, ποιήματα, χειρισμοί, οπτικά δοκίμια και ομιλίες) τον ‘’κρέμασαν’’ και τον εξέδωσαν ως λεπτομέρεια και θέαμα του προγράμματός τους που παρεμπιπτόντως ‘’περιλαμβάνει και αυτόν’’.

ΠΡΑΞΗ ΔΕΥΤΕΡΗ

Αντίθετα, μία ώρα μετά, η μεγάλη συγκέντρωση και διαδήλωση στο κέντρο της πόλης εναντίον της καταστροφής του περιβάλλοντος του νομού Χαλκιδικης προσέφερε την απόδειξη και βεβαίωσε κάθε ιδιαίτερο και έμπειρο παρατηρητή και παρατηρήτρια (παρόντα/ούσα) πως τα ανθρώπινα δικαιώματα (που δεν είναι ανθρώπινα, φυσικά, αλλά ολιστικές σχέσεις περιβαλλοντικής ισορροπίας και ομοιοστασίας όπου ο άνθρωπος συμπεριέχεται και συμβιώνει έως ένα κρίσιμο σημείο κατάρρευσης μετά το οποίο εξαλείφεται) δεν έχουν παραδοθεί στην αφέλεια και την αφροσύνη άπειρων και αδιάβαστων, άτακτων και ύπουλων, χειριστών μιας τυποποιημένης κοινότοπης εκφραστικής μεθόδου (με ένα πίνακα, με ένα σχέδιο, με ένα video) αλλά στην πολεμική και ευέλικτη ποικίλη σκέψη των υπερασπιστών των εδαφών, των τρόπων του εύφορου εγχώριου πολιτισμού, των σύντομων και μεγαλύτερων κειμένων που καθοδηγούν την εύπλαστη και ευέλικτη κοινόχρηστη σκέψη στην σύγκρουση με τις τακτικές, κειμενικές (νόμοι, συμβάσεις, ρυθμίσεις, συμφωνίες) και εδαφικές (εργοτάξια, περιφράξεις, ανασκαφές) ανατινάξεις, του τοπίου.

Αντί για μια μικρή και ένδοξη στην μικρότητά της συγκέντρωση στην ανύπαρκτη (εκείνο το σαββατιάτικο πρωϊνό) περιφέρεια της πόλης η διαδήλωση απλώθηκε και συνάρπασε το κέντρο της. Αντι για τις αντιδραστικές ή και τις ευπρεπείς στη συνέπειά τους ανακοινώσεις και διαθέσεις νοήματος μεταξύ των ελάχιστων στην πρόσκαιρη σημασία τους ακροατών/τριων η διαδήλωση εξέδωσε για μιά ακόμη φορα το πλήρες και εύφορο νόημά της, νοημα στρατηγικό και πολεμικό, διατρητικό και έξοχο, προκλητικό και επαναστατικό για τα όσα χρειάζεται να συμβούν και θα συμβούν καθώς το έδαφος, ο αέρας, οι θάλασσες και τα ποτάμια, οι ορεινές και πεδινές μικρο-γεωγραφίες ήδη σαρώνονται από την κειμενική εγκυρότητα της ευρωπαϊκής γραφειοκρατίας και των υπερ-εθνικών εταιριών που υπηρετεί (η συμφωνία CETA έχει ήδη ψηφιστεί).

Αντι για την υπεράσπιση πέντε έξι ειδώλων (εικόνες ‘’έργων τέχνης’’ και μαθητικά video για την ‘τέχνη και ανθρωπισμός’’, το ‘’στίγμα-λειτουργία της τέχνης’’, την ‘’εννοια του δικαιώματος’’, ‘’με βάση την αλήθεια’’) η διαδήλωση έφερε μαζί της το ίδιο το υπέδαφος των πολυτίμων μετάλλων και ορυκτών της, έφερε μαζί της τους ίδιους και τις ίδιες πρόσφυγες, τους παγκόσμιους πρόσφυγες που δεν έρχονται μόνο από τη Συρία, το Αφγανιστάν και το Ιράκ αλλά, πλέον, από την Ιερισσό και την Ολυμπιάδα. Από τη Θήβα και τα Οινόφυτα, από τις εύφορες καλλιέργειες φρούτων στις πεδιάδες της Μακεδονίας, κατάφορτων και δηλητηριασμένων από χημικά. Αντί για την εξωτική και ιδιότροπη εμμονή για τις σημασίες και τις νοηματικές διακλαδώσεις τους που εξουδετερώθηκαν στην ερημιά του μεγαλοπρεπούς χώρου του κενού κτιρίου η διαδήλωση έφερε και εξέδωσε το απλό και σημαντικό κείμενο των προθεσεών της στους δρόμους της πόλης.

Μετέβαλε τους δρόμους σε πεδία εγγραφής και επανεγγραφής των επαναλαμβανόμενων ζωτικών και ακριβών παραδοχών και συστάσεων νοήματος, έγραψε, δηλαδή, πάνω στις όψεις των κτιρίων με την δύναμη των φωνών και των συνθημάτων, έγραψε στα σώματα των ακολούθων και των θεατών της, έγραψε πάνω και βαθιά μέσα στις βιτρίνες ώστε να ‘’λερώσει’’ τα εμπορεύματα με την μνημικη λεπτομέρεια που απέθεσε. Η διαδήλωση διαπέρασε την καρδιά της πόλης που την υποδέχτηκε εκείνες τις δύο-τρεις ώρες είτε έκπληκτη, είτε δεκτική, είτε δύσθυμη ενώ οι αόρατοι 45 παρόντες της ‘’τέχνης και τα δικαιώματα του ανθρώπου (ΣΗΜΕΡΑ)’’…!!! διέθεταν τα νοήματά τους στο πουθενά. Απέσυραν τους εαυτούς τους στον έτοιμο προστατευτικό θύλακά τους καθώς τα πλήθη των υπερασπιστών κάθε πολιτικής και εδαφικής σημασίας, εκείνη την στιγμή, διέθεταν τις απλές λαμπρές φράσεις τους.