Εικόνες: Δύο αιώνες αλλαγών – Η μεταμόρφωση της νέας παραλίας της Θεσσαλονίκης

Η Νέα Παραλία Θεσσαλονίκης αποτελεί σήμερα ένα από τα πιο αγαπημένα και αναγνωρίσιμα σημεία της πόλης.

Έναν χώρο περιπάτου, αναψυχής που αναδιαμόρφωσε ριζικά τη σχέση των Θεσσαλονικέων με τη θάλασσα.

Ένα παραλιακό μέτωπο που μεταμορφώθηκε εντυπωσιακά στο πέρασμα των χρόνων και μέχρι να πάρει τη σημερινή του μορφή έπειτα από την παραδειγματική ανάπλαση των Μπερνάρ Κουόμο και Πρόδρομου Νικηφορίδη, ελάχιστοι περπατούσαν όταν έπεφτε η νύχτα.

Στα μέσα του 19ου αιώνα, η δυτικοποίηση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, με το τέλος του Κριμαϊκού πολέμου και τη Συνθήκη των Παρισίων, έχει σαν αποτέλεσμα και μια νέα γραμμή για διαφορετικό χειρισμό του αστικού χώρου.

Το 1866, ο κλήρος, μαζί με το βάρος της εφαρμογής του μεταρρυθμιστικού σχεδίου, πέφτει στον βαλή Σαμπρή πασά -διοικητής της πόλης- για να γράψει ιστορία.

Μ’ ένα ασημένιο σφυρί, δίνει το πρώτο χτύπημα στις ετοιμόρροπες πολεμίστρες στη δυτική πτέρυγα των τειχών, στη Χρυσή Πύλη και έτσι εγκαινιάζει την αρχή του έργου που είχε ανατεθεί στην εταιρία Suez Canal Company. Μέσα στα επόμενα τέσσερα χρόνια οι εργάτες θα γκρεμίσει το μεσαιωνικό θαλάσσιο τείχος της πόλης.

Μόνο το Μπεάζ Κουλέ, ο κόκκινος Πύργος – φυλακή θα μείνει για να θυμίζει τις παλιές εποχές, έως ότου το 1890 καθαριστεί και ξαναβαπτιστεί ως Λευκός Πύργος.

Η πόλη δεν είναι πια περιτειχισμένη, ενώ με τα μπάζα των τειχών κατασκευάζεται η προκυμαία και ο πρώτος στενός παραλιακός δρόμος, μήκους 1,5 km, η λεγόμενη «Παράλληλη οδός».

Ήταν άλλωστε επιτακτική και η ανάγκη χάραξης ενός δρόμου που θα ένωνε τα νέα αρχοντικά των ανατολικών προαστίων -περιοχή των Εξοχών (σημερινή Βασ. Όλγας)- με τα εμπορεύματα του λιμανιού αλλά και με τον Φραγκομαχαλά στον οποίο δέσποζαν οι τράπεζες και τα ξενοδοχεία. Το ρόλο αυτό έπαιξε αυτή η παράλληλη οδός, ειδικά μετά την τροχοδρόμηση του τραμ από το 1893. Το χειμέριο κύμα φτάνει συχνά μέχρι τις ξύλινες σκάλες και τις αυλόπορτες των αρχοντικών των εύπορων Θεσσαλονικέων.

Στις ακτές, κατά τη διάρκεια του θέρους, οι κάτοικοι της πόλης κάνουν μπάνιο στις παραλίες «Μιραμάρ», «Τάμαριξ», «Ανάκτορα» και «Αλλατίνη» και συχνάζουν στα υπαίθρια καφενεία και τις ταβέρνες.

Η πρώτη φάση της Νέας Παραλίας κατασκευάστηκε ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα.

Μετά τη μεγάλη αντιπλημμυρική και πολεοδομική αναμόρφωση της Θεσσαλονίκης που ξεκίνησε μετά την πυρκαγιά του 1917, η πόλη απέκτησε ένα νέο παραλιακό μέτωπο — το οποίο, σε αντίθεση με την «Παλιά Παραλία» (από τον Λευκό Πύργο μέχρι το λιμάνι), ονομάστηκε «Νέα Παραλία».

Το 1953 λίγους μήνες πριν αρχίσουν τα έργα της δεύτερης φάσης της κατασκευής της είναι ήδη ορατές οι πρόδρομες εργασίες. Ένας πλωτός γερανός έχει κάνει την εμφάνισή του και μερικά καινούργια μπλόκια είχαν τοποθετηθεί πάνω στα παλιότερα.

Η επιχωμάτωση αγγίζει το σημείο που βρίσκεται το σημερινό Μακεδονία Παλλάς και για αρκετά χρόνια αποτελούσε ασφαλές αγκυροβόλιο για τις ψαρόβαρκες και κάθε είδους πλεούμενα κι ένα καλό σημείο για όσους ήθελαν βουτιές στην ήδη όχι καθαρή θάλασσα.

Το 1955 ο Κ. Καραμανλής αφαίρεσε συμβολικά μια ράγα της τροχιοδρομικής γραμμής μπροστά στο Λευκό Πύργο για να ακολουθήσει η μεγαλύτερη, ίσως, μεταμόρφωση στην ιστορία της πόλης.

Το 1959 ξεκινάει η μεγάλη επιχωμάτωση με το ξήλωμα των υπαίθριων καφενείων και ταβερνών, το μπάζωμα της ακτής από το πάρκο του Λευκού Πύργου μέχρι το Καραμπουρνάκι και την κατασκευή της νέας ανατολικής παραλίας.

Χιλιάδες τόνοι μπάζα, από τις κατεδαφίσεις και τις εκσκαφές των νέων οικοδομών της πόλης, μετέτρεψαν τη δαντελένια ανατολική ακτή του όρμου του Θερμαϊκού σε ευθύγραμμη προκυμαία.

Η αρχική της μορφή ολοκληρώθηκε τη δεκαετία του 1960, με επίχωση της θάλασσας και δημιουργία πλατιών πεζοδρομίων.

Ωστόσο, με την πάροδο των ετών, η περιοχή παρουσίαζε σοβαρά προβλήματα φθοράς, ανεπαρκούς συντήρησης και έλλειψης πράσινου χώρου.

Στη νέα παραλία ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα δίνονται με πλειστηριασμό σε νέους προνομιούχους ιδιοκτήτες και τα παραθαλάσσια αρχοντικά βρίσκονται πια εσώκλειστα στον αστικό τσιμεντένιο ιστό.

Κατά μήκος της νέας παραλίας απλώθηκαν πάρκα με διάσπαρτους χώρους πρασίνου και θέσεις στάθμευσης αυτοκινήτων.

Διανοίχθηκε η λεωφόρος Κένεντι, νυν Μ. Αλεξάνδρου η οποία ήταν το σύνορο ανάμεσα στην πόλη και τη θάλασσα.

Κατά μήκος ορθώθηκαν μπετονένιες οκταώροφες πολυκατοικίας και αργότερα το Μακεδονία Παλλάς.

Στην ταινία «Παρένθεση» που γυρίστηκε το 1968 στη Θεσσαλονίκη, υπάρχει σκηνή στη νέα παραλία όπου διακρίνεται το ξενοδοχείο υπό ανέγερση, με το ισόγειο να είναι ολοκληρωμένο.

Η μορφή της Νέας Παραλίας, ολοκληρώνεται στα τέλη της δεκαετίας του ‘70.

Στο τέλος του παραλιακού άξονα υπήρχε από το 1980 ένα λούνα παρκ που ήταν πολύ δημοφιλές στους Θεσσαλονικείς.

Η περίφημη Σαλαμίνα.

Στα τέλη της δεκαετίας του 90′ το λούνα παρκ μεταφέρθηκε και εκεί χτίστηκε το Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης που δεσπόζει μέχρι και σήμερα.

Η εξέλιξη αυτή μετατοπίζει την κινητικότητα των κατοίκων σε σημεία πιο κοντά προς το κέντρο της πόλης, δηλαδή από το Λευκό Πύργο έως και το Ναυτικό Όμιλο λόγω και της ύπαρξης των πάρκων Κυκλοφοριακής Αγωγής, αλλά και του πάρκου του Φωκά.

Η σημερινή μορφή της Νέας Παραλίας είναι αποτέλεσμα μιας ριζικής ανάπλασης που ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 2000, ύστερα από αρχιτεκτονικό διαγωνισμό που προκήρυξε ο Δήμος Θεσσαλονίκης, στα χέρια του οποίου πέρασε η δημοφιλέστερη παραλία της χώρας, μιας και δεν του άνηκε.

Η απαίτηση της παραχώρησης; Ο Δήμος ή τυχόν νομικό του πρόσωπο «υποχρεούται να καταβάλει στην ΕΤΑΔ ως αντάλλαγμα, ποσοστό 20% επί των πάσης φύσεως εσόδων από εκμεταλλεύσεις εμπορικού ή επιχειρηματικού χαρακτήρα και εν γένει από την ιδιωτικοοικονομική εκμετάλλευση των παραχωρούμενων ακινήτων (ενδεικτικά καφετέριες, μαρίνα, χερσαίες ή/και θαλάσσιες συγκοινωνίες,  εστιατόρια, ανάπτυξη τραπεζοκαθισμάτων προς εξυπηρέτηση παρακείμενων επιχειρήσεων, κάθε είδους εποχικές μισθώσεις, βραχυχρόνιες παραχωρήσεις για εκδηλώσεις κλπ), εξαιρουμένων των περιπτώσεων άσκησης κοινωφελών δραστηριοτήτων».

Οι χρήσεις του κεντρικού κομματιού της παραλίας, όμως, νεκρώθηκαν από τον Ιούνιο του 2005 μέχρι το 2008 με την ανάπλαση του περιβάλλοντος χώρου του Λευκού Πύργου, οπότε έκλεισε ο πεζόδρομος στη Λεωφόρο Νίκης και ο χώρος γύρω από το Λευκό Πύργο.

Παράλληλα εκείνη την εποχή (2006-2008) ξεκινά και η ανάπλαση της Νέας Παραλίας (από το Ναυτικό Όμιλο μέχρι το Μέγαρο σε μήκος 1,5 χλμ).

Επί περίπου τρία χρόνια η παραλία είχε περιορισμένη πρόσβαση και ένα μεγάλο μέρος του θαλάσσιου μετώπου ακυρώθηκε λόγω της απαράδεκτης λαμαρινοπερίφραξης του εργοταξίου αλλά και τον πλήρη αποκλεισμό του από τους περιπατητές.

Η νέα ανάπλαση, όμως, της παραλιακής ζώνης παρά τη γκρίνια και τις διάφορες αντιδράσεις ήταν ο σημαντικότερος σταθμός στην ιστορία της, αφού πλέον το θαλάσσιο μέτωπο απέκτησε για πρώτη φορά αρχιτεκτονικό σχεδιασμό και ταυτότητα με ολάνθιστους κήπους, αλέες, παρτέρια, γήπεδα και τρεχούμενα νερά, ειδικές διαδρομές, πέργκολες, κιόσκια, γυάλινα μικρά αναψυκτήρια, παιδικές χαρές, χώρους απομόνωσης και μεγάλα παγκάκια εξαιρετικής αισθητικής.

Ο σχεδιασμός της βασίστηκε στην έννοια της συνέχειας και της ποικιλίας: Ένα ενιαίο παραλιακό μέτωπο 3,5 χιλιομέτρων που χωρίζεται σε 13 θεματικούς κήπους, καθένας με δικό του χαρακτήρα, φυτεύσεις και χρήσεις.

Στο κέντρο της ανάπλασης με την υπογραφή των Κουόμο, Νικηφορίδη βρίσκονταν ο άξονας περιπάτου και ποδηλατόδρομου, με υλικά φιλικά προς το περιβάλλον, σύγχρονο φωτισμό και σημεία ανάπαυσης που προσφέρουν θέα στον Θερμαϊκό.

Η ανάπλαση συνοδεύτηκε από αναβάθμιση του παραθαλάσσιου οικοσυστήματος, συμβάλλοντας στη βελτίωση του μικροκλίματος της περιοχής.

Η Νέα Παραλία Θεσσαλονίκης έχει αποσπάσει πολλές διεθνείς διακρίσεις για τον αρχιτεκτονικό της σχεδιασμό, την περιβαλλοντική της βιωσιμότητα και την κοινωνική της αξία.

Το 2013 τιμήθηκε με το Α’ Βραβείο Αρχιτεκτονικής από το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής, ενώ αποτέλεσε σημείο αναφοράς για ανάλογες αστικές παρεμβάσεις σε άλλες ελληνικές πόλεις.

Η Νέα Παραλία είναι ο καθρέφτης της Θεσσαλονίκης: άλλοτε γαλήνιος, άλλοτε ανήσυχος, μα πάντα γεμάτος φως. Κάθε βήμα στον παραλιακό της περίπατο ενώνει το παρελθόν με το παρόν, την ιστορία με τη ζωή. Είναι το σημείο όπου η πόλη συναντά τη θάλασσα και μαζί της, τον εαυτό της.

Το μέλλον της Νέας Παραλίας θα είναι ακόμη πιο «φωτεινό» καθώς εκτός από τις παρεμβάσεις που γίνονται ακόμη ή σχεδιάζονται κατά μήκος της, θα έρθει να «κουμπώσει» και το ξύλινο ντεκ της Παλιάς Παραλίας, που θα θυμίζει ένα σκάφος που «άραξε» από το ύψος του Λιμανιού έως τον Λευκό Πύργο.

Το ξύλινο κατάστρωμα που θα κατασκευαστεί στην Παλιά Παραλία, ως επέκταση του υφιστάμενου κρηπιδώματος, θα έχει πλάτος δώδεκα μέτρα προς τη θάλασσα και θα εκτείνεται σε μήκος 1.100 μέτρων περίπου από την 1η προβλήτα του ΟΛΘ έως το Λευκό Πύργο, δεδομένου ότι το μικρό σήμερα πλάτος του κρίνεται ανεπαρκές σε σχέση με την ιδιαίτερα αυξημένη επισκεψιμότητα της περιοχής, σε συνδυασμό και με τον υψηλό κυκλοφοριακό φόρτο της Λεωφόρου Νίκης.

Η επιλογή των υλικών έγινε με γνώμονα τη φιλικότητα του ξύλου ως υλικού πλησίον της θάλασσας, αλλά κυρίως με στόχο την αναστρεψιμότητα της παρέμβασης στο θαλάσσιο μέτωπο του ιστορικού κέντρου της πόλης, λαμβάνοντας υπόψη τις έντονες αντιδράσεις που είχαν προκαλέσει παλαιότερες προσπάθειες για επέκταση του παραλιακού μετώπου με οποιουδήποτε είδους μπάζωμα.

Για το έργο έχει ήδη διενεργηθεί το 2022 αρχιτεκτονικός διαγωνισμός ιδεών, ενώ στις εργασίες περιλαμβάνεται η ανάπλαση του σημερινού παραλιακού πεζοδρόμου – κρηπιδώματος.

Το «μεγάλωμα» της Παλιάς Παραλίας θα δώσει τη δυνατότητα να δημιουργηθεί και νέος ποδηλατόδρομος, αυτός που ήταν στην παραλιακή οδό και καταργήθηκε ως επικίνδυνος, καθώς επίσης μια λωρίδα κίνησης τυφλών.

Πηγές Εικόνων:

Άγνωστη Θεσσαλονίκη – Facebook Page

Παλιές Φωτογραφίες της Θεσσαλονίκης – Facebook Page

Αρχείο parallaxi