Ένα βιβλίο για τον Νίκο

Φεστιβάλ δεν είναι μόνο οι προβολές αλλά και οι σημαντικές βιβλιοπαρουσιάσεις που γίνονται μέσα στο πρόγραμμα της διοργάνωσης. Στις Μέρες με τον Νίκο από τις εκδόσεις Ροπή ο Άγγελος Σπάρταλης καταγράφει, σε ένα βιωματικό και συγκινητικό βιβλίο, τις ανθρώπινες στιγμές του δημιουργού Νίκου Κούνδουρου. Ο Γιάννης Γκροσδάνης ήταν ένας από τους ομιλητές της βιβλιοπαρουσίασης που έγινε στο Μουσείο Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης στο πλαίσιο του 59ου ΦΚΘ και γράφει για όσα πολύτιμα του προσέφερε η ανάγνωση του βιβλίου. 

Το να μιλάω για τον Νίκο Κούνδουρο είναι για μένα μια οικογενειακή υπόθεση καρδιάς. Τον γνώρισα ένα μεσημέρι του Σεπτέμβρη του 1985. Είχε έρθει στη Θεσσαλονίκη για να παρουσιάσει τη νέα του ταινία, το Μπορντέλο στο τότε Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου. Ήμουν Δευτέρα δημοτικού και όπως όλα τα παιδιά εκείνης της ηλικίας αντιλαμβανόμουν την πραγματικότητα και την φαντασία επί ίσοις όροις. Το λέω αυτό γιατί όταν είπα στη δασκάλα μου λίγη ώρα πριν το σχολικό σχόλασμα ότι έπρεπε να φύγω επειγόντως γιατί στο σπίτι μας έχουμε τον σκηνοθέτη του Μπορντέλου αυτό δεν ακούστηκε καλά στα αυτιά της.

Όλοι γνωρίζουμε ότι η σχέση του Κούνδουρου με τη Θεσσαλονίκη έχει ένα ειδικό ιστορικό βάρος καθώς υπήρξε ένας από τους δημιουργούς που στήριξαν αυτό το Φεστιβάλ από τα γεννοφάσκια του. Το 1960 στην 1^η εβδομάδα ελληνικού κινηματογράφου, στο Ολύμπιον, ο Κούνδουρος κερδίζει το πρώτο βραβείο της τότε επιτροπής με το Ποτάμι του. Για τον Κούνδουρο στα χρόνια που ακολούθησαν το Ολύμπιον ήταν ένας τόπος στοιχειωμένος. Το έλεγε με βροντερή φωνή ο ίδιος στα 50χρονα του Φεστιβάλ το 2009 (όταν η τότε διεύθυνση της Δ. Μουζάκη τον τίμησε για αυτήν ακριβώς την ειδική σχέση του με το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Ήταν 1960 όταν εκεί στον ίδιο χώρο ο αγαπημένος του φίλος και συνοδοιπόρος Μάνος Χατζιδάκις διακρίθηκε με το βραβείο μουσικής και εκεί ήταν και ο Τάκης Κανελλόπουλος, που τόσο εκτιμούσε για την ασκητική στάση ζωής του και για την τέχνη του κέρδισε το πρώτο του χειροκρότημα ως δημιουργός. Εδώ αξίζει να σημειώσουμε πως αν και τιμημένος πολλακις με διακρίσεις για αρκετές από τις ταινίες του στη Θεσσαλονίκη δεν είχαμε την ευτυχία να δούμε μια αναδρομική έκθεση που να αφορά τον εικαστικό Νίκο Κούνδουρο και αυτό το σημειώνω απλώς ως μια ευχή που θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί στο μέλλον από το Φεστιβάλ, που ο ίδιος αγαπούσε και τιμούσε τόσο πολύ.

Τώρα θα μου πείτε γιατί μας τα λες όλα αυτά τα νόστιμα; Ίσως γιατί συμμερίζομαι την ίδια ανησυχία που είχε ο Άγγελος Σπάρταλης να μιλήσει για τις Μέρες του με το Νίκο Κούνδουρο. Για όσα έζησε ο ίδιος δίπλα στον Κούνδουρο ή χάρη στο Νίκο Κούνδουρο ή ενώ ζούσε δίπλα στο Νίκο Κούνδουρο χωρίς υποχρεωτικά να αφορούν άμεσα τον ίδιο τον Κούνδουρο. Διαβάζοντας το βιβλίο του Άγγελου, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ροπή, γίνεται ξεκάθαρο από την αρχή πως ο δημιουργός του στήνει ένα απολαυστικό παιχνίδι, για να είμαι πιο συγκεκριμένος ένα βιωματικό και εγκεφαλικό παιχνίδι, ένα mind game με τον συγγραφέα του σε πρώτο πλάνο όπως και την επίδραση που μπορούν να έχουν κάποιοι άνθρωποι στη ζωή μας. Για τον Άγγελο Σπάρταλη σε αυτή την κατηγορία ανήκει ο Νίκος Κούνδουρος. Περιαυτολογώντας (κι αυτό δεν είναι καθόλου κακό) και μιλώντας με επίκεντρο τον εαυτό του αιτιολογεί την καταλυτική επίδραση που είχε πάνω του ο Κούνδουρος. Όπως παραδέχεται και ο ίδιος κάποιες ιστορίες του τις παραδίδει όπως έγιναν και για κάποιες άλλες βάζει μπροστά την δημιουργική φαντασία του για να τις καλλωπίσει. Για μένα είναι ειλικρινής από την αρχή καθώς καλωσορίζει τους αναγνώστες του θέτοντας το πλαίσιο του παιχνιδιού. Σε αυτή ακριβώς την διαδικασία βάζει και τον εκδότη του για να μας εξηγήσει προκαταβολικά τι να περιμένουμε ως αναγνώστες από το πόνημα του συγγραφέα.

Με ελάχιστες εξαιρέσεις λοιπόν δεν θα βρείτε εδώ μέσα στις Μέρες με το Νίκο τον δημιουργό Νίκο Κούνδουρο αλλά τον άνθρωπο. Όπως πολύ σωστά επισημαίνει η Σωτηρία Ματζίρη, στο γραπτό του Σπάρταλη δεν θα βρείτε αισθαντικότητα ή σεβασμό. Υπάρχει όμως θαυμασμός και αγάπη – θα προσέθετα εγώ – και μια απολαυστική (νόστιμη όπως θα έλεγε ο ίδιος ο δημιουργός στην κουνδουροδιάλεκτο του) σχολαστική καταγραφή αμέτρητων λεπτομερειών για την κουνδουρική συμπεριφορά που για όσους δεν είχαν την ευκαιρία να τον γνωρίσουν θα πάρουν μια γεύση του τι είναι ο Κούνδουρος στην ιδιωτική ζωή του ενώ για όσους τον γνώριζαν έστω και ελάχιστα θα μπουν με αφοπλιστικό τρόπο στο παιχνίδι μνήμης του Σπάρταλη καθώς με αυτόν τον τρόπο ο Άγγελος καταφέρνει να φέρει τον Κούνδουρο πίσω στη ζωή χωρίς να αναφέρεται σε παρελθόντα αλλά σε παρόντα χρόνο.

Αισθάνομαι λοιπόν πως συμφωνώ με τον Α. Σπάρταλη όταν με αυτόν τον δικό του τρόπο και την αφήγηση του ζωντανεύει το Νίκο Κούνδουρο αλλά όχι με τη μορφή ενός μνημόσυνου που μιλάει σε παρελθοντικό τρόπο για έναν απόντα αλλά όπως έλεγε και ο ίδιος ο Κούνδουρος ως παιδικός φίλος. Και το κάνει σε χρόνο ενεστώτα. Γιατί περισσότερο από την υλική και σωματική παρουσία του εδώ στη Γη, ο Κούνδουρος για όσους τον ξέρουν και αυτόν και το πολυσύνθετο έργο του είναι πάνω απ’ όλα μια στάση ζωής, μια ιδέα που ξέρει να μας καθορίζει με όσα λέει και όσα κάνει τόσο δημόσια (από το έργο και τις συνεντεύξεις του στον τύπο και την συμμετοχή του στη δημόσια σφαίρα) όσο και ιδιωτικά (και εδώ η συνεισφορά του Άγγελου Σπάρταλη είναι σημαντική γιατί μας επιβεβαιώνει ή καταθέτει ιστορίες και γεγονότα για αυτή την επιμέρους πλευρά του). Για τον άνθρωπο που πηγαία και αυθόρμητα ξέρει να κεντρίζει την προσοχή όλων των άλλων όχι μόνο με τον λόγο του αλλά κυρίως με τη στάση του απέναντι στην ίδια τη ζωή. Ένας άνθρωπος που η ηθική του υπερβαίνει την μικροαστική χυδαιολογία και μικρότητα (η ιστορία του χασάπη είναι ενδεικτική ως προς αυτό), για τον άνθρωπο που γνωρίζοντας την αυθαιρεσία της εξουσίας και του κατεστημένου με τον πιο πικρο τρόπο χαλυβδώθηκε ώστε με την ανυπότακτη μετέπειτα στάση του να χαλιναγωγεί εκείνος την εξουσία, έναν άνθρωπο που είχε τη μπέσα να μιλάει στο σινάφι του χωρίς φιοριτούρες και υπεκφυγές (ο σπάρταλης για αυτό ακριβώς μας αναφέρει το ειδικό βάρος που είχε η σχέση του Κούνδουρου με τον Αγγελόπουλο και τον Νικολαϊδη).

Το παιχνίδι του Σπάρταλη δεν τελειώνει όμως εδώ καθώς ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία με εναλλακτικούς (ακομή πιο βιωματικούς ή διαδραστικούς) τρόπους όπως το ειδικό κουνδουρολεξικό ή το ημερολόγιο που κρατάει από τη συμμετοχή του στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης ο Σπάρταλης ή με τα qr codes που θα βρείτε στο τέλος της έκδοσης και παραπέμπουν σε 2 λίστες από βίντεο που επέλεξε ο συγγραφέας για να μιλήσει με έναν διαφορετικό τρόπο για όλα όσα αφηγείται στις ιστορίες του βιβλίου. Και έτσι στήνει επιδέξια μια προσωπική μαρτυρία για το πως οι σημαντικοί άνθρωποι στη ζωή μας δεν πέφτουν ποτέ στη λησμονιά και είναι επιδραστικοί πάντα μέσα μας γιατί μας αλλάζουν την πορεία.