Φίλυρο: Το ακατέργαστο κόσμημα της Θεσσαλονίκης
Πάντοτε ένας τερματικός σταθμός αλλά ταυτόχρονα κι ένας υπέροχος προορισμός.
Λέξεις: Κώστας Καρπούζης, Σύμβουλος Δημοτικής ενότητας Πυλαίας – Προγραμματιστής
Το Φίλυρο που κάποτε ονομαζόταν Γιάλετζικ που στα τούρκικα σημαίνει εξοχικό, παραθεριστικό μέρος ήταν πάντοτε μια “άγονη γραμμή”, ένας τερματικός σταθμός αλλά ταυτόχρονα κι ένας υπέροχος προορισμός.
Η ονομασία του σχετίζεται πιθανότατα με το καλό κλίμα και τα δασωμένα βουνά του, δεδομένου ότι στα τούρκικα Γιαϊλά σημαίνει παραθέριση. Οι πρώτοι κάτοικοι του μεταφέρθηκαν εδώ από τα βάθη της Μικράς Ασίας κατά τη διάρκεια της τουρκικής κατοχής. Όταν οι Τούρκοι αποχώρησαν αμέσως μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912-1913, άφησαν σαν απομεινάρια της παρουσίας τους ένα τζαμί, μερικά σπίτια και το όνομα του, Γιάλετζικ. Αρχικά, κατοικήθηκε το 1870 από Βλάχους που κατάγονταν από τα Μεγάλα Λιβάδια του Πάικου, οι οποίοι λόγω της κτηνοτροφικής τους ασχολίας διέμεναν στο χωριό, τους χειμερινούς μήνες, εκμεταλλευόμενοι το ήπιο κλίμα της περιοχής. Το 1914 φτάνουν και εγκαθίστανται στο Φίλυρο τρεις μεγάλες οικογένειες από διάφορα μέρη του Πόντου και του Καυκάσου, αλλά κυρίως από την επαρχία του Καρς. Οι οικογένειες αυτές είναι πρόγονοι των σημερινών Φιλυριωτών.
Οι συγκεκριμένοι προτίμησαν το βουνό, το Γιάλετζικ, επειδή επικοινωνούσε με τη Θεσσαλονίκη και τα γύρω χωριά. Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου εγκαταστάθηκαν οριστικά και οι Βλάχοι καθώς οι Γερμανοί έκαψαν τα Μεγάλα Λιβάδια. Η ζωή ήταν δύσκολη στο Φίλυρο…
Οι κάτοικοι προσπαθούσαν να ορθοποδήσουν με ό,τι μέσα διέθεταν. Άνοιγαν πηγάδια γιατί υποφέρουν από λειψυδρία. Καλλιεργούσαν τα ελάχιστα και άγονα χωράφια που διαθέτει αυτή η ορεινή περιοχή, βοσκούσαν τα ζώα τους, έκοβαν πουρνάρια και τα πουλούν ως καυσόξυλα στους φούρνους της Θεσ/νίκης, οργανώνοντας καθημερινά μικρά καραβάνια με γαϊδουράκια για το σκοπό αυτό. Όσοι μπορούσαν, διέθεταν για ενοικίαση δωμάτια των σπιτιών τους κατά τη θερινή περίοδο σε φυματικούς, επειδή το Φίλυρο φημίζεται για το υγιεινό του κλίμα. Παρά τη φτώχεια και τις δυσκολίες τους, οι κάτοικοι του χωριού δε στερούνταν την ψυχαγωγία. Στήνονταν γλέντια, χοροί και πανηγύρια με αφορμή τις μεγάλες γιορτές (Χριστούγεννα, Πάσχα , Προφήτης Ηλίας κ.ά.). Οι πρώτοι δρόμοι κατασκευάζονται γύρω στα 1917-1918 με τη βοήθεια των Άγγλων, για την κάλυψη των αναγκών του στρατού. Οι δρόμοι παρέμειναν χωματόδρομοι ως το 1950 οπότε έγινε χαλικόστρωση. Το 1967-1968 κατασκευάζεται άσφαλτος και το χωριό ηλεκτροδοτείται. Όσον αφορά την ύδρευση, η τροφοδότηση με νερό γίνονταν από το τουρκικό δίκτυο. Επίσης, υπήρχαν πολλά πηγάδια, ρεματιές και πηγές που ανάβλυζαν πόσιμο νερό. Λόγω των γεωτρήσεων τα νερά εξαντλήθηκαν. Οι αποδόσεις των χωραφιών ήταν πολύ μικρές αφού ο τόπος δε διέθετε γόνιμες εκτάσεις. Παράλληλα αναπτύχθηκε αξιόλογη κτηνοτροφία. Σταδιακά οι συνθήκες διαβίωσης βελτιώθηκαν.
Ωστόσο πρόβλημα αποτελούσε για πολλά χρόνια η έλλειψη ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Ως συνοικισμός το 1918 εντάσσεται διοικητικά στην Κοινότητα Λαγυνών. Το 1926 ο συνοικισμός μετονομάστηκε σε Φίληρος υπό την διοίκηση της Κοινότητας Λαγυνών. Το 1932 αναγνωρίστηκε ως Κοινότητα. To 1940 το όνομα της κοινότητας “Φίληρος” διορθώνεται σε Φίλυρο και το 1997 με το Σχέδιο Καποδίστριας καταργείται ως κοινότητα και εντάσσεται στο νέο Δήμο Χορτιάτη ως δημοτικό διαμέρισμα Φιλύρου. Το 2010 με το Σχέδιο Καλλικράτης εντάσσεται πλέον στον ενιαίο Δήμο Πυλαίας-Χορτιάτη. Σημαντικό στοιχείο για τη φυσιογνωμία του Φιλύρου αποτελεί το υπέροχο δάσος Αμαδρυάς, το άλσος που έχει ενταχθεί στο βορειοδυτικό τμήμα του και το ρέμα που διέρχεται μεταξύ των δύο οριοθετημένων τμημάτων του οικισμού, τα οποία προσδίδουν έντονα την αίσθηση του φυσικού στοιχείου.
Αξίζει να αναφερθεί το παιδικό χωριό στο Φίλυρο και συγκεκριμένα σε ένα λόφο του Φιλύρου. Σε μία έκταση περίπου 40 στρεμμάτων που έχει παραχωρηθεί άτυπα από τη Νομαρχία Θεσσαλονίκης έχουν χτιστεί 8 σπίτια και ένας χώρος πολλαπλών χρήσεων. Σε αυτά διαμένουν συνολικά 40 παιδιά, τα μεγαλύτερα από τα οποία είναι αυτή τη στιγμή 12 ετών. Αργά αλλά σταθερά το Φίλυρο έρχεται σε επαφή με τις βασικές παροχές του πολιτισμού ασφαλτοστρώνεται και ηλεκτροδοτείται. Σήμερα, το Φίλυρο είναι μια ακμάζουσα, διευρυνόμενη κοινωνία που θεωρείται και είναι προάστιο της Θεσ/νίκης, συνδυάζοντας τα οφέλη της πόλης με τα φυσικά «προνόμια» του χωριού.
