Γιατί η Θεσσαλονίκη «ξεχνά» τα Βήματα του Αποστόλου Παύλου;

Χιλιάδες προσκυνητές από ολόκληρο τον κόσμο επιθυμούν να περπατήσουν στα βήματα ενός από τους σημαντικότερους Αγίους και εκπροσώπους του Χριστιανισμού, του Αποστόλου Παύλου. Οι τόποι από τους οποίους πέρασε, κηρύσσοντας τη νέα θρησκεία, εκτείνονται σε ολόκληρο το μεσογειακό χώρο, από την Ισπανία, τη Γαλλία και τη Μάλτα μέχρι και την Ιταλία, την Κύπρο και, φυσικά, την Ελλάδα.

Η παρουσία του Παύλου σε αυτούς τους τόπους, πέρα από ένα γεγονός με σημαντική ιστορική και θρησκευτική σημασία, αποτελεί σίγουρα και ένα ισχυρό δέλεαρ προς επισκέπτες, σε μία εποχή όπου ο προσκυνηματικός τουρισμός έχει αναθερμανθεί σημαντικά.

Η Θεσσαλονίκη έχει την τύχη να ανήκει στο μακρύ κατάλογο των τοποθεσιών όπου περπάτησε ο Άγιος. Ωστόσο, επαγγελματίες του τουρισμού υποστηρίζουν ότι αυτό δεν έχει αναδειχθεί όσο πρέπει, στερώντας ένα πολύ δυνατό στοιχείο από το branding της πόλης.

Όταν ο Απόστολος των Εθνών βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη

Ο Απόστολος Παύλος, με το συνοδοιπόρο του Σίλα και στα πλαίσια της δεύτερης περιοδείας του για τη διάδοση του Χριστιανισμού, βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη το φθινόπωρο του 49 μ.Χ., σε μία πόλη ελεύθερη πια από τη ρωμαϊκή κυριαρχία. Όπως αναφέρεται στις Πράξεις των Αποστόλων, υπήρχε μία συναγωγή κοντά στο λιμάνι, την οποία επισκέφθηκε ο Παύλος για τρία συνεχόμενα Σάββατα.

Κατά τη διάρκεια αυτών των επισκέψεων, συζητούσε με τους παρευρισκόμενους και εξηγούσε αποσπάσματα από τις Γραφές. Μερικοί από όσους άκουσαν πίστεψαν και έγιναν μαθητές του Παύλου και του Σίλα. Πολλοί Έλληνες που είχαν προσχωρήσει στον Ιουδαϊσμό επίσης στράφηκαν στο Χριστιανισμό, όπως και αρκετές γυναίκες με επιρροή στην κοινωνία της πόλης. Αν και δεν γνωρίζουμε πόσοι ήταν αυτοί οι πρώτοι Χριστιανοί, είναι βέβαιο ότι δημιουργήθηκε μια πρώτη χριστιανική κοινότητα.

Όπως συνέβη και στους Φιλίππους, σύντομα δημιουργήθηκαν προβλήματα και αντιδράσεις λόγω του κηρύγματος του Παύλου, με αποτέλεσμα εκείνος και ο Σίλας να φύγουν κρυφά τη νύχτα.

Η παράδοση λέει πως φεύγοντας, ο Παύλος διέσχισε τα τείχη της πόλης από ένα ψηλό σημείο, εκεί όπου αργότερα χτίστηκε η Μονή Βλατάδων. Λίγο πιο ανατολικά υπήρχε μια πηγή, όπου λέγεται ότι σταμάτησε για να ξεδιψάσει. Η πηγή αυτή έγινε γνωστή ως το «αγίασμα του Αποστόλου Παύλου» και τιμούνταν κάθε χρόνο. Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, χτίστηκε εκεί ένας ναός στη μνήμη του. Σήμερα, ο μεγαλοπρεπής ναός αποτελεί απόδειξη της παρουσίας, της διδασκαλίας και της επίδρασης του Παύλου στην πόλη.

Το παράδειγμα άλλων περιοχών της Ελλάδας

Στην Ελλάδα, εκτός από τη Θεσσαλονίκη, ο Απόστολος Παύλος πέρασε από την Καβάλα (Νεάπολη), τους Φιλίππους, την Αμφίπολη, την Απολλωνία, τη Βέροια, την Αθήνα και την Κόρινθο.

Η  ξεναγός και πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Ξεναγών, Έφη Καλαμπουκίδου έχει περπατήσει με χιλιάδες επισκέπτες από όλες τις ηπείρους και όλα τα χριστιανικά δόγματα, στα «Βήματα του Αποστόλου Παύλου» ανά την Ελλάδα. Αναφέρει ότι κλασικοί σταθμοί στην περιοδεία είναι η Καβάλα, το Βαπτιστήριο Αγίας Λυδίας στους Φιλίππους, η Βέροια, ο Άρειος Πάγος στην Αθήνα και η Αρχαία Κόρινθος: «Σε αυτά τα μέρη υπάρχουν μνημεία ή/και χώροι προσευχής αφιερωμένα στον Απόστολο Παύλο. Μνημεία υπάρχουν και σε λιγότερο πολυσύχναστα μέρη, από όπου ο Απόστολος πέρασε απλώς χωρίς να κηρύξει, όπως στη Σαμοθράκη, την Πύδνα, την Απολλωνία, την ακτή στο Φάληρο Αττικής κ.ά. Εκτός από ξενάγηση, μπορεί να γίνει από ιερείς των γκρουπ μας προσευχή και λειτουργία, συχνά και Θεία Κοινωνία. Ψάλλουν όλοι μαζί οι επισκέπτες μας και αισθάνονται τυχεροί που βρέθηκαν σε τόπους απ’ όπου πέρασε ο Απόστολος των Εθνών».

«Ένα μεγάλο ποσοστό τουριστών έρχεται αποκλειστικά για αυτόν τον λόγο. Ξεναγήσεις, εκδρομές, ακόμα και θεματικές κρουαζιέρες γίνονται εδώ και χρόνια με θέμα τον Παύλο. Οι ξένοι ιερείς και οι πιστοί γνωρίζουν πολύ καλά τη σημασία της Θεσσαλονίκης στη διαδρομή του Αποστόλου Παύλου και για αυτό την επισκέπτονται. Αλλά η πόλη δεν τους “ανταμείβει” με ένα μνημείο, μια αναθηματική στήλη, κάτι οργανωμένο τέλος πάντων για να προσέρχονται», προσθέτει.

Πάντα σύμφωνα με την κ. Καλαμπουκίδου, το ζήτημα έχει μεταφερθεί πολλές φορές στο παρελθόν στους αρμόδιους. Αυτοί, μέχρι στιγμής ανταποκρίθηκαν μόνο με διαβεβαιώσεις και συζητήσεις. «Ο Δήμος, η Εφορεία Αρχαιοτήτων, η Μητρόπολη, όλο συζητούσαν αν θα φτιαχτεί κάτι στα Κάστρα, στην Αρχαία Αγορά ή κοντά στη Μονή Βλατάδων. Οργανώνονται συνεχώς εκδηλώσεις, ημερίδες και προβολές για την πολιτιστική διαδρομή του Αποστόλου Παύλου από φορείς όπως η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, τα μουσεία, οι Μητροπόλεις και το Υπουργείο Πολιτισμού, όμως δεν υπάρχει κάτι απτό να δουν εδώ οι επισκέπτες.

» Το μόνο που έχουμε μέχρι τώρα είναι μερικές πληροφοριακές πινακίδες που τοποθετήθηκαν πρόσφατα χάρη σε ευρωπαϊκή χρηματοδότηση. Οι πιστοί συνήθως προσεύχονται σε αίθουσες ξενοδοχείων, λες και κρύβονται. Πολλοί ρωτούν αν υπάρχει κάποιο σημείο, ένα μνημείο, για να βγάλουν μια αναμνηστική φωτογραφία – όπως κάνουν σε όλα τα άλλα μέρη του ταξιδιού τους. Κι εμείς δεν έχουμε τίποτα να τους δείξουμε».

Σε ερώτησή μας αν θα μπορούσε να δημιουργηθεί κάτι οργανωμένο στο ναό του Αγίου Παύλου, η ξεναγός απαντά ότι η τοποθεσία δεν ενδείκνυται, γιατί η πρόσβαση, ακόμα και με πούλμαν, είναι δύσκολη, ενώ ο ναός ανοίγει σε ακανόνιστες ώρες, δυσκολεύοντας τις επισκέψεις. Αντιπροτείνει κάποιον χώρο ανάμεσα στη Μονή Βλατάδων και την Πορτάρα, εσωτερικά των τειχών: «Έχει άπειρο χώρο με ησυχία, σκιά, χωρίς περαστικούς κι αυτοκίνητα», υποστηρίζει.

Γάκης: «Είναι στους στόχους μας, θέλουμε να γίνει κάτι ολοκληρωμένο και ιστορικά τεκμηριωμένο»

Οι ξεναγοί έχουν μεταφέρει το αίτημα για τη δημιουργία μνημείου Αποστόλου Παύλου και στη σημερινή διοίκηση του Δήμου. Επικοινωνήσαμε με τον Αντιδήμαρχο Πολιτισμού, Τουριστικής Ανάπτυξης και Διαδημοτικής Συνεργασίας, Βασίλη Γάκη, ώστε να μάθουμε αν έχει εικόνα πάνω στο ζήτημα.

«Ως νέα διοίκηση δεν βρήκαμε καμία προεργασία πάνω στο θέμα, οπότε το επαναφέρουμε εμείς, στο πλαίσιο του προσκυνηματικού τουρισμού, για τον οποίο υπάρχει πλέον και αρμόδιο γραφείο από την Ιερά Μητρόπολη. Είναι μέσα στη στοχοθεσία του Δήμου, αλλά δεν άπτεται μόνο των δικών του αρμοδιοτήτων», δηλώνει. «Θέλουμε να φτιάξουμε κάτι βασισμένο στις ιστορικές πηγές και να οικοδομήσουμε πάνω σε αυτό μία ολοκληρωμένη, ιστορικά τεκμηριωμένη ταυτότητα και εμπειρία για τους επισκέπτες. Αυτό θα απαιτήσει συνέργειες με ειδικούς και από την Ιερά Μητρόπολη και από τη Θεολογική Σχολή, ώστε να φτιαχτεί ένα τουριστικό προϊόν και παράλληλα θα δεις πώς μπορείς να το προωθήσεις».

Ο κ. Γάκης υπενθυμίζει τη δύναμη των «Βημάτων» στην προώθηση ενός τόπου, λέγοντας ότι η έννοια «Στα Βήματα του Αποστόλου Παύλου» διατυπώθηκε για πρώτη φορά το 1951 σε συνέδριο της Εκκλησίας της Ελλάδος στην Αθήνα. «Ήταν από τις πρώτες οργανωμένες προσπάθειες δημοσίων σχέσεων-προώθησης με το στοιχείο του προσκυνηματικού τουρισμού. Έκτοτε, έγιναν διάφορες κινήσεις αλλά περισσότερο σε ένα τοπικό επίπεδο. Εμείς θέλουμε να κάνουμε αφενός τη Θεσσαλονίκη ένα ισχυρό σημείο αναφοράς —μην ξεχνάτε ότι ο Παύλος έχει στείλει δύο Επιστολές προς Θεσσαλονικείς—, αφετέρου να το οργανώσουμε σωστά», συμπληρώνει.

Τα Βήματα… προς το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης

Προς το παρόν, επισκέπτες και Θεσσαλονικείς μπορούν να βρεθούν νοερά στα βήματα του Αποστόλου των Εθνών μέσα από την ομώνυμη περιοδική έκθεση που φιλοξενείται μέχρι και τις 30 Απριλίου στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

Η έκθεση υλοποιήθηκε από τη Διεύθυνση Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού, ως μέρος του έργου «Πολιτιστική Διαδρομή: Στα Βήματα του Αποστόλου Παύλου». Χρηματοδοτήθηκε από πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, που διαχειρίζεται το Υπουργείο Πολιτισμού.

Η ιστορία που αφηγείται η έκθεση βασίζεται στη δεύτερη ιεραποστολική περιοδεία του Αποστόλου Παύλου στην Ελλάδα. Το περιεχόμενο έχει διαμορφωθεί μέσα από σύγχρονη ιστορική και αρχαιολογική τεκμηρίωση, σύμφωνα με τις Πράξεις των Αποστόλων, τις επιστολές του Παύλου προς τις πρώτες χριστιανικές κοινότητες και τους συνεργάτες του, καθώς και την προφορική παράδοση που διατήρησε ζωντανή τη μνήμη του.

Στόχος της έκθεσης είναι να συνδέσει τα ταξίδια του Αποστόλου με σημαντικά αρχαιολογικά σημεία της Ελληνορωμαϊκής περιόδου, της εβραϊκής Διασποράς και των πρώτων χριστιανικών χρόνων, στις περιοχές όπου πέρασε και δίδαξε – πολλές από τις οποίες είναι σημερινές πόλεις της Ελλάδας. Η έκθεση απευθύνεται στους κατοίκους και στους φορείς αυτών των περιοχών και έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να μπορεί εύκολα να μεταφερθεί και να φιλοξενηθεί και σε άλλα μουσεία ή εκθεσιακούς χώρους.

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης είναι ο πρώτος σταθμός της έκθεσης, η οποία προγραμματίζεται να ταξιδέψει και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας κοντά στις περιοχές όπου πέρασε ο Απόστολος Παύλος.