Γεντί Κουλέ-Η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης: Αδιανόητες ιστορίες συγκάλυψης ενός κρατικού εγκλήματος

400 εκτελεσμένοι. 80 χρόνια λήθης. Δεκαετία: 1945-1955.

Μία μαύρη περίοδος για τον ελληνισμό. Το έγκλημα του εμφυλίου αρχίζει να τρώει τις σάρκες της ταλαιπωρημένης χώρας, όμως ένα ακόμη μακάβριο έγκλημα συντελείται μέσα σε αυτό το ζόφο.

Από ένα μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς του Βυζαντίου, το φρούριο του Επταπυργίου, στην Ακρόπολη της Θεσσαλονίκης, που έχει μετατραπεί σε φυλακή από την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα, εξελίσσεται σε ένα κολαστήριο με εφιαλτικές ανθρώπινες ιστορίες.

Στο «Γεντί Κουλέ» (οθωμανικά Επτά Πύργοι), άνθρωποι «μαρτυρούν» για έναν αιώνα. Την περίοδο 1945-’55 εκτελούνται με συνοπτικές διαδικασίες, με υποτιθέμενες κατηγορίες όπως της «κατασκοπείας» ή «απόπειρα διάδοσης ανατρεπτικών ιδεών» εκατοντάδες «αντιφρονούντες» πολιτικοί κρατούμενοι.

Παράλληλα στήνεται ένα «πάρτι πλιάτσικου» από κρατικούς αξιωματούχους και «επιφανείς» Θεσσαλονικείς, που εκμεταλλεύονται τον ανθρώπινο πόνο.

Μία πρόσφατη ανακάλυψη σε εργασίες του Δήμου Νεάπολης Συκεών στο πάρκο Εθνικής Αντίστασης πίσω ακριβώς από τις πρώην φυλακές του Επταπυργίου, επιβεβαιώνει αυτό που εφημερίδες της εποχής περνούσαν στα «ψιλά» και ήταν άγνωστο για τους περισσότερους. 33 σκελετοί, ανθρώπινα οστά που ανήκουν σε εκτελεσθέντες της εποχής.

Ένα μεγάλο έγκλημα μέσα σε ένα έγκλημα.

Η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης

Δεν είναι όμως μόνο η εμφυλιακή και μετεμφυλιακή περίοδος. Το Γεντί Κουλέ είναι γεμάτο από απάνθρωπες και βίαιες ιστορίες και στον έναν αιώνα λειτουργίας του ως φυλακή και μόνο τυχαίο δεν είναι ότι απέκτησε τη φήμη της χειρότερης ελληνικής φυλακής, μετά το Ανάπλι.

Τα αποτρόπαια γεγονότα που το συνοδεύουν, ζωντανεύουν μέσα από το βιβλίο του Σπύρου Κουζινόπουλου «Γεντί Κουλέ-Η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης εκδ. Ιανός» (παρουσιάζεται στη 21η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης το Σάββατο 10/5 στις 19.00).

Ο συγγραφέας και δημοσιογράφος εξηγεί στην Parallaxi.

«Χαρακτηρίζω το Γεντί Κουλέ ως Βαστίλη της Θεσσαλονίκης γιατί συνέβαιναν ανάλογα περιστατικά με αυτά που έχουμε διαβάσει και τα περιέγραψε ο Βίκτορ Ουγκό και άλλοι διανοούμενοι της εποχής στο Παρίσι. Ήταν ένα κάτεργο που αποτελούσε ντροπή για τον πολιτισμό μας και που κακώς παρέμενε εκεί μέχρι το 1989. Οι συνθήκες ήταν απαράδεκτες.

Στο παλιό φρούριο ήταν αβίωτη η ζωή, καλοκαίρι και χειμώνα. Όμως γίνονταν αίσχη. Φύλακες κακοποιούσαν κρατούμενους, δεν υπήρχε κανένας σεβασμός στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Και βέβαια, όπως πρόσφατα αποκαλύφθηκε από τους σκελετούς που βρέθηκαν, οι εκτελέσεις 400 πολιτικών κρατουμένων και η ταφή τους μέσα σε ομαδικούς λάκκους, στο πίσω μέρος της φυλακής, που αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα που έχουν συμβεί».

Κριθάρι και πολυκατοικίες πάνω από σκελετούς εκτελεσμένων

«Είναι μικρή η πιθανότητα να βρεθούν κι άλλοι σκελετοί, διότι εκείνη η περιοχή τότε ήταν ακατοίκητη, το κοντινότερο σπίτι ήταν σε απόσταση 1,5 χιλιομέτρου. Στην περίοδο της δικτατορίας άρχιζαν να χτίζονταν οι πρώτες οικοδομές και σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων, πολλοί εργολάβοι, στα θεμέλια έβρισκαν κρανία ή οστά εκτελεσμένων τα οποία αντί να τα παραδώσουν στην αστυνομία ή στην αρχαιολογική υπηρεσία, όπως όφειλαν, για να μη σταματήσει η διαδικασία ανέγερσης, τα έθαβαν ακόμη πιο βαθιά ή κάποια άλλα τα πετούσαν στα αζήτητα.

Πάνω από 100 συγγενείς ενδιαφέρονται για να υποβληθούν σε εξετάσεις DNA και να διαπιστωθεί αν υπάρχει ταύτιση με βάση τα οστά που έχουν βρεθεί. Τα ονόματα των εκτελεσμένων τα παραθέτω στο παράρτημα του βιβλίου μου αλλά θέλω να αναφέρω μια συγκλονιστική περιγραφή του Ηλία Πετρόπουλου: Οι συγγενείς δεν ήξεραν πού θάβονταν οι κρατούμενοι και έβαζαν ένα παλουκάκι ή ένα τενεκεδάκι σαν σημείο ενταφιασμού του συγγενή τους.

Στα τέλη του ΄50, όταν έπεσε ο Πλαστήρας, ο τότε διοικητής του Γ’ Σώματος Στρατού έστειλε μπουλντόζα και ισοπέδωσε την περιοχή, σπέρνοντας κριθάρι για να μην μπορεί να πλησιάσει κανείς».

Στοίβαζαν τα πτώματα και έφερναν παπά

«Λίγο πριν το οριστικό κλείσιμο της φυλακής (1989), με ειδική άδεια, πήγα εκεί και βρήκα φακέλους. Δυστυχώς οι Γερμανοί φεύγοντας τον Οκτώβριο του ‘44 είχαν ανατινάξει τμήμα του Γεντί Κουλέ και δεν υπήρχε τίποτα από την πρωθύστερη περίοδο. Είχαν εκτελεστεί ακόμη 400 την περίοδο της κατοχής, όμως δεν εκτελούνταν σε εκείνο το σημείο, αλλά τους φόρτωναν για άλλες περιοχές όπως το ΣΕΔΕΣ, το Κόκκινο Σπίτι ή στα Σφαγεία.

Γνώριζα πως το σημείο είναι τόπος εκτέλεσης και ενταφιασμού των εκτελεσμένων, γιατί είχα τη μαρτυρία του Κώστα Μητσόπουλου, προέδρου της Πανελλήνιας Ένωσης Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης, που με προσπάθειές του γύρω στο 1993 δημιουργήθηκε το μνημείο για την Εθνική Αντίσταση.

Ήξερε ότι σε εκείνο το σημείο είχε εκτελεστεί ο αδελφός του Νίκος, το 1947 και την πληροφορία την είχε δώσει ένας ιερέας που ήταν παρών στην εκτέλεση, γιατί έφερναν έναν παπά για να διαβάζουν μερικά λόγια.

Δεν μιλάμε για τάφους, αλλά για λάκκους μεγάλους, που άνοιγαν ποινικοί κρατούμενοι και στοίβαζαν τα πτώματα το ένα πάνω στο άλλο. Σε πολλές περιπτώσεις ήταν γυμνοί και ξυπόλητοι, τα ρούχα και τα παπούτσια των εκτελεσμένων τα έπιαναν οι φύλακες και τα πουλούσαν σε άλλους κρατούμενους».

Η αποσιώπηση και η συγκάλυψη

Ρωτώ τον κ. Κουζινόπουλο για το πώς είναι δυνατόν ένα τέτοιο έγκλημα αποσιωπήθηκε επί δεκαετίες.

«Δε συνέφερε στο κράτος να δημοσιευτούν όλα αυτά, γιατί υπήρχε μια συνέχεια ευθυνών. Δε δικαιολογείται αυτή η αποσιώπηση, ήθελαν αυτή η ιστορία να μπει στη λήθη και να μη γνωρίζει ο κόσμος ότι υπήρξε αυτή η αγριότητα. Ανάμεσα στους εκτελεσμένους ήταν και αντάρτες του βουνού, αλλά οι περισσότεροι πήγαν άδικα των αδίκων, με χαρακτηριστικές περιπτώσεις του 23χρονου Νίκου Νικηφορίδη και της 16χρονης μαθήτριας Ευπραξίας Νικολαΐδου, που τις περιγράφω μέσα στο βιβλίο μου.

Η χειρότερη προσβολή, η μεγαλύτερη ύβρις είναι να μην αποδοθούν τιμές στους νεκρούς. Αυτοί που μιλούσαν στο όνομα του ελληνοχριστιανικού πολιτισμού, δεν τηρούσαν τίποτα από όσα πρεσβεύει.

Την έρευνα για το Γεντί Κουλέ την άρχισα μετά την πτώση της χούντας. Έχω την ευτυχία να κρατώ στα χέρια μου το μοναδικό φύλλο της εφημερίδας Εφταπυργίτης, που βγήκε από κρατούμενους και κυκλοφορούσε χέρι-χέρι.

Άρχισα να διαπιστώνω ότι υπήρχε άγνοια και συγκάλυψη και όχι μόνο για την περίοδο του Εμφυλίου, αλλά και για άλλες περιπτώσεις που διαδραματίστηκαν και ήταν εξίσου σοβαρές, όπως του Παγκρατίδη, που άδικα στήθηκε στο εκτελεστικό απόσπασμα μόνο και μόνο για να συγκαλυφθεί η αδυναμία της χωροφυλακής της Θεσσαλονίκης να βρει τον πραγματικό δράκο του Σέιχ-Σου».

Ιστορία που θυμίζει Τέμπη

«Και μία ιστορία που θυμίζει και το σημερινό των Τεμπών, των δύο εισαγγελέων, της Γιαταγάνα και του Λογοθέτη, που αποκάλυψαν την μπόχα με βασανισμούς κρατουμένων και νεαρών παιδιών που έμπαιναν στη φυλακή όχι επειδή ήταν εγκληματίες, αλλά επειδή οδηγούσαν μοτοσακό χωρίς άδεια.

Τους πότιζαν με ναρκωτικά για να υποκύπτουν στις ορέξεις υπαλλήλων. Ήταν μια άθλια περίπτωση συγκάλυψης, που ευτυχώς αποκάλυψαν οι δύο εισαγγελείς. Δυστυχώς όμως κανείς δεν πλήρωσε και πολλοί έφτιαξαν περιουσίες. Με τα κυκλώματα που λειτουργούσαν στα οποία ήταν πολύ γνωστά και «ευυπόληπτα» πρόσωπα της Θεσσαλονίκης. Συμμετέχοντας στα κυκλώματα διακίνησης ναρκωτικών και παροχής νομικών υπηρεσιών, αποσπούσαν μεγάλα χρηματικά ποσά από τους φυλακισμένους και τις οικογένειές τους. Και με κρατικούς αξιωματούχους μέσα που έγλειφαν κι αυτοί το μέλι.

Η ιστορία αυτή πρέπει να μένει στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος ώστε τα αίσχη που έγιναν τότε να αποφευχθούν στο μέλλον. Να αποδίδεται πλήρης δικαιοσύνη, να μη στήνονται στον τοίχο αθώοι, η ανθρώπινη αξιοπρέπεια και ο σεβασμός στις ιδέες να βρίσκονται σε προτεραιότητα».

Μίσσιος, Αναγνωστάκης, Χριστιανόπουλος

Είναι στιγμή όμως να αποδοθεί έστω και τώρα φόρος τιμής;

«Θεωρώ ότι ένα τμήμα του Γεντί Κουλέ πρέπει να γίνει μουσείο των κοινωνικών και αντιφασιστικών και αντιδικτατορικών αγώνων. Έχω πλούσιο υλικό στα χέρια μου και θα μπορούσε να λειτουργεί για μόνιμη έκθεση, να πηγαίνουν οι νέοι και να μαθαίνουν. Μελλοθάνατος ήταν ο Χρόνης Μίσσιος και ο Μανώλης Αναγνωστάκης. Υπάρχει εκτενής αναφορά για το Επταπύργιο στα έργα του Ντίνου Χριστιανόπουλου».

*Οι εικόνες είναι από το φωτογραφικό αρχείο του Σπύρου Κουζινόπουλου και παρουσιάζονται στο βιβλίο «Γεντί Κουλέ-Η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης εκδ. Ιανός», όπως και ο κατάλογος των ονομάτων των εκτελεσθέντων.