Πως γιορτάστηκε για πρώτη φορά η απελευθέρωση από τη γερμανική κατοχή

Οι εκδηλώσεις που έγιναν στη Θεσσαλονίκη για τον γιορτασμό της 80ης επετείου απελευθέρωσης της πόλης από τους Ναζί, στις 30 Οκτωβρίου 1944, με την είσοδο των ανταρτικών δυνάμεων του ΕΛΑΣ, μας γυρίζουν 44 χρόνια πίσω, όταν η τότε δημοτική αρχή της πόλης είχε αποφασίσει τον εορτασμό της επετείου για πρώτη φορά από την απελευθέρωση, σπάζοντας το πέπλο αμνησίας που επιμελώς είχε απλωθεί γύρω από την συγκλονιστική εκείνη επέτειο.

Ήταν μία πρωτοβουλία του αείμνηστου τότε δημάρχου Θεσσαλονίκης, Μιχάλη Παπαδόπουλου, του πρώτου δημοκρατικά εκλεγμένου δημάρχου μετά τη μεταπολίτευση στη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της χώρας. Η πρωτοβουλία για τον γιορτασμό, είχε προέλθει μετά από πρόταση που του είχαν διατυπώσει ο τότε πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου, Θανάσης Γιαννούσης και ο υπεύθυνος για τα πολιτιστικά του Δήμου, δημοτικός σύμβουλος Κωστής Μοσκώφ, ο γνωστός συμπολίτης μας ιστορικός και στοχαστής που έφυγε από τη ζωή πολύ νωρίς. Για να είμαστε ακριβείς, η πρώτη εκδήλωση για το γιορτασμό της απελευθέρωσης από τη Θεσσαλονίκη, είχε οργανωθεί την επόμενη χρονιά μετά την είσοδο των δυνάμεων του ΕΛΑΣ στην πόλη, στις 30 Οκτωβρίου 1945, στην πλατεία της Αγίας Σοφίας, με πρωτοβουλία των ΕΑΜικών οργανώσεων, αλλά επίσης και με εκπροσώπηση των αρχών της πόλης, καθώς στη δοξολογία, είχαν παραστεί ο Γενικός Διοικητής Μακεδονίας, Φραγκίστας, ο στρατιωτικός διοικητής Μπιτσάνης, ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Λεβής, εκπρόσωποι του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ και της ΕΠΟΝ, αλλά και με τη συμμετοχή ενός πλήθους που έφτανε τα 200.000 άτομα, σύμφωνα με την περιγραφή των αριστερών εφημερίδων της εποχής. Μετά τη δοξολογία ακολούθησε έπαρση της ελληνικής σημαίας στον Λευκό πύργο.

Παρά την φιλειρηνική εορταστική διάθεση του τεράστιου πλήθους, οι εκδηλώσεις εκείνες είχαν σημαδευτεί από τα έκτροπα φιλομοναρχικών στοιχείων που επιτέθηκαν, στη γωνία των οδών Παύλου Μελά-Τσιμισκή κατά ομάδας πολιτών που γιόρταζαν, σκοτώνοντας τον κουρέα Α. Γεωργιάδη και τραυματίζοντας άλλους οκτώ.

Μετά από 35 χρόνια σιωπής

Έκτοτε, με τον Εμφύλιο Πόλεμο που ακολούθησε, την όξυνση στο έπακρο των πολιτικών παθών, τις ανώμαλες μετεμφυλιακές καταστάσεις που βίωσε ο τόπος, τη δράση του παρακράτους και στη συνέχεια τη δικτατορία της Χούντας, η σημαντική εκείνη επέτειος είχε περάσει στη σφαίρα της λήθης, για να ανασυρθεί 35 χρόνια μετά από τη δημοκρατική διοίκηση του δήμου Θεσσαλονίκης που είχε προκύψει μετά την πτώση της χούντας.

Το πρωί της 30ης Οκτωβρίου 1980, οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης ξύπνησαν στις συνοικίες ακούγοντας τη φιλαρμονική του Δήμου να παιανίζει πατριωτικά εμβατήρια και το σκοπό αντάρτικων τραγουδιών, ενώ στις 12 το μεσημέρι είχε γίνει η έπαρση της σημαίας στον ιστό του Δημαρχείου, που τότε στεγαζόταν στο Καραβάν-Σαράϊ.

Εκατοντάδες κόσμου, κυρίως παλιοί αντιστασιακοί, είχαν κατακλύσει βουρκωμένοι τη μικρή πλατεία μπροστά στο Δημαρχείο, κλείνοντας και την οδό Εγνατία, για να ακούσουν έναν εμπνευσμένο σύντομο χαιρετισμό του δημάρχου Μιχάλη Παπαδόπουλου, που ανέφερε:

«Φίλοι συμπολίτες, Σαν σήμερα, 30 του Οκτώβρη του 1944, μετά μια απάνθρωπη και τυραννική κατοχή από τις φασιστικές στρατιωτικές δυνάμεις του Άξονα, η πόλη μας απελευθερώνονταν για να υψωθεί ξανά η σημαία μας ελεύθερα στον ιστό της. Τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής, ντροπιασμένα και κάτω από την πίεση της καθολικής αντίστασης των Ελλήνων, ήταν αδύνατο πια να σταθούν στον τόπο αυτό της Ελευθερίας, της Δημοκρατίας και της Ειρήνης.

Η Ελληνική ομοψυχία, η ελληνική ψυχή και η ελληνική καρδιά ποτέ δεν υποτάχθηκε στον σιδηρόφραχτο Άξονα του φασισμού. Μέσα από συνθήκες φριχτών στερήσεων, συνεχών διώξεων και εκτελέσεων πατριωτών-αγωνιστών, ήταν αυτά μπρος στα οποία λύγισε και ο φασισμός και η τυραννία.

Η πόλη μας, με τους ηρωϊκούς της κατοίκους, ήταν πρώτη στον μεγάλο αγώνα της Αντίστασης, δεν υπέκυψε και δεν συμβιβάστηκε ούτε μία μέρα, ούτε μία στιγμή. Νωπές είναι ακόμα οι θυσίες των παιδιών της στους τόπους βασανιστηρίων και εκτελέσεων. Όταν στις 30 του Οκτώβρη 1944 υψώνονταν στις επάλξεις του Λευκού Πύργου η σημαία μας, ουσιαστικά ελευθερώνονταν ολόκληρη η χώρα. Τώρα πια η Ελλάδα ανέπνεε ελεύθερα από το ένα ως το άλλο άκρο. Αυτή ακριβώς είναι η επέτειος που γιορτάζουμε σήμερα. Είναι πανελλαδική επέτειος, επέτειος εθνική.

Γιαυτό εκπληρώνοντας τις υποχρεώσεις που έχουμε απέναντι στις θυσίες των συμπολιτών μας, στις θυσίες των αγωνιστών πατριωτών της Εθνικής μας Αντίστασης, που πρέπει επιτέλους να αναγνωριστεί, απέναντι σε όλους τους επώνυμους και ανώνυμους μάρτυρες της περιόδου αυτής, αλλά και συνεπείς στη σημασία της απελευθέρωσης της πόλης μας, γιορτάζουμε σήμερα τη μέρα αυτή. Μέρα που πρέπει να μείνει ζωνταντή, λαμπερή, δεσπόζουσα στην εθνική μας μνήμη και σαν πολίτες της πόλης αυτής, αλλά και σαν Έλληνες γενικότερα. Ζήτω η 30η Οκτωβρίου 1944».

Και στους άλλους Δήμους

Αμέσως μετά, ακολούθησε πανηγυρική συνεδρίαση του δημοτικού συμβουλίου Θεσσαλονίκης, παρουσία δημάρχων και των άλλων δήμων του πολεοδομικού συγκροτήματος, εκπροσώπων των αντιστασιακών οργανώσεων και μαζικών φορέων της πόλης, όπου εκφώνησε τον πανηγυρικό της ημέρας ο δήμαρχος Μιχ. Παπαδόπουλος, αναφερόμενος κυρίως στην είσοδο των δυνάμεων του ΕΛΑΣ στην πόλη και στην προσπάθεια ανταρτικών τμημάτων να αποτραπεί η καταστροφή υποδομών της Θεσσαλονίκης που είχαν υπονομευθεί από τους Ναζί. Ενώ σε ψήφισμα που είχε εγκριθεί στο τέλος, ζητούνταν η αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης, να τιμηθούν οι αγωνιστές και να επιστρέψουν οι πολιτικοί πρόσφυγες. Αιτήματα που άρχισαν να ικανοποιούνται όταν την επόμενη χρονιά εκλέχθηκε η κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου.

H δολοφονία του Τάσου Μαγλαρίδη στη Νεάπολη

Την ίδια μέρα, 30 Οκτωβρίου 1980, όταν στη Νεάπολη Θεσσαλονίκης επιχείρησαν να παρελάσουν οι αντιστασιακοί του τοπικού παραρτήματος της Πανελλήνιας Ένωσης Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης (ΠΕΑΕΑ), δέχτηκαν τη βάρβαρη επίθεση της αστυνομίας, αν και η συμμετοχή τους στην παρέλαση προβλέπονταν στο πρόγραμμα του Δήμου Νεάπολης και υπήρχε πρόσκλησή τους από τον δήμαρχο Αλέκο Μπινιώρη.

Το αποτέλεσμα εκείνης της επίθεσης ήταν να χτυπηθεί άσχημα ο 76χρονος αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης Τάσος Μαγλαρίδης, που υπέκυψε λίγο αργότερα στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ όπου είχε μεταφερθεί.