Αστική οργή: Μας έμειναν τα κάγκελα

Περνάω καθημερινά από μπροστά και προσπαθώ να αποφύγω να το κοιτάξω. Αναφέρομαι στο θλιβερό τσιμεντένιο τερατούργημα γωνία Φλέμινγκ και Βασ. Όλγας, ιδιοκτησίας του Ιταλικού Μονοπώλιου Καπνού μέχρι πριν μερικά χρόνια και σήμερα ιδιοκτησία μιας ιδιωτικής ιταλικής εταιρείας και του Ιταλικού κράτους.

Ο λόγος που στη θέα του κτιρίου και μόνο εξοργίζομαι είναι γιατί έχω δει (σε φωτογραφία φυσικά) το αριστούργημα που κατεδαφίστηκε για να πάρει τη θέση του αυτός ο ανεκδίηγητος όγκος που στέκεται εδώ και χρόνια χωρίς χρήση. Κάποτε, πριν την ανοικοδόμηση της δεκαετίας του 60 και την σταδιακή μετάλλαξη της συνοικίας των εξοχών, εκεί υπήρχε η περίφημη βίλλα Ίντα (αρχική φώτο), ένα από τα πρώτα έργα του Βιταλιάνο Ποζέλι.

Κτίστηκε στη δεκαετία 1880. Ονομάστηκε έτσι από την Ίντα Μοντιάνο, μια από τις ωραιότερες γυναίκες της Θεσσαλονίκης και σύζυγο του χρηματιστή Λεβή Μοντιάνο. Το 1911, η βίλλα αγοράστηκε από τον πρώην δήμαρχο της πόλης, Ουλουσή Μπέη, που αργότερα την πούλησε στο Ιταλικό κράτος. Στέγασε κατά σειρά, το Τουρκικό Προξενείο, το Ιταλικό Σχολείο “Βασίλισσα Μαργαρίτα”, το Στρατιωτικό Νοσοκομείο, τα Εκπαιδευτήρια Κοραή και τον Ξενώνα των Αξιωματικών. Το 1958 μεταβιβάζεται στο Ιταλικό Μονοπώλιο Καπνού και κατεδαφίζεται με συνοπτικές διαδικασίες το 1959-60. Στη θέση της βλέπουμε σήμερα το περί ου ο λόγος, κλειστό γκρίζο ογκώδες κτίριο.

Ανατριχιαστική λεπτομέρεια; Αν παρατηρήσετε τα κάγκελα που περικλείουν στις φωτογραφίες τη Βίλλα Ίντα και το σημερινό γκρίζο ογκόλιθο, θα δείτε ότι είναι τα ίδια. Είναι το μόνο κομμάτι ιστορίας εκείνου του οικοδομικού τετραγώνου που διασώθηκε.

Περσινά ξινά σταφύλια θα μου πείτε… (και διηγώντας τα να κλαίς). Αλλά δεν είναι… Όχι όταν άλλο ένα κτίριο του ιταλικού κράτους έχει αφεθεί στην τύχη του από το 1985. Αν δεν θέλουμε να μας μείνουν τα κάγκελα και από άλλα κτίρια που έχουν κριθεί διατηρητέα πρέπει να γίνει κάτι. Αν δεν κινηθεί νομικά η Εφορία Νεωτέρων Μνημείων (και μπορεί να το κάνει, σύμφωνα με το νόμο περι διατηρητέων), το κτίριο του Ιταλικού Προξενείου στην απέναντι πλευρά της Όλγας κινδυνεύει να έχει την τύχη των υπόλοιπων υπο εγκατάλλειψη αρχιτεκτονικών αριστουργημάτων, όπως η βίλλα Χιρς που βρίσκεται υπό κατάρρευση (μη αναστρέψιμη πλέον;).

Αν το ιταλικό κράτος σεβόταν την αρχιτεκτονική κληρονομιά της πόλης, όπως σέβεται την επί ιταλικού κράτους δικιά της, η Θεσσαλονίκη θα καμάρωνε για ένα ακόμα διασωθέν κτίριο-κόσμημα. Ο νόμος περί διατηρητέων άργησε πολύ στην Ελλάδα και τη δεκαετία του 70 που «ξύπνησε» το ελληνικό κράτος ήταν πολύ αργά για πολλά κτίρια. Αν είχε λειτουργήσει ο νόμος, ήδη από τη δεκαετία του 50, σήμερα η Βασ. Όλγας θα παρουσίαζε ένα τελείως διαφορετικό πρόσωπο, αφού οι διατάξεις περί διατηρητέων υποχρεώνουν σε ανάλογη με την κατεδαφιστέα δόμηση, οπότε η όποια ανοικοδόμηση μετά την επιχωμάτωση της παραλίας αναγκαστικά θα ακολουθούσε τον ρυθμό των υπαρχόντων κτιρίων. Ανάμεσα στις βίλλες που θα σωζόντουσαν θα υπήρχαν εξίσου όμορφα κτίρια (έστω και πολυώροφα) αντί για απρόσωπους οκταώροφους κύβους. Η κατάσταση είναι μη αναστρέψιμη φυσικά εδώ και χρόνια αλλά υπάρχουν ακόμα κτίρια που αργοπεθαίνουν όπως και οι τρόποι για να σωθούν.

*Για την ιστορία των σημερινών κτιρίων που καλύπτουν το τετράγωνο: Πίσω ακριβώς από τη Βίλλα, είχε κτιστεί το 1933-34 το σημερινό Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης. Η κατασκευή, έργο των ιταλών αρχιτεκτόνων Mario Paniconi και Giulio Pediconi, ανήκει στο αρχιτεκτονικό ύφος του σύγχρονου ρασιοναλισμού και από τη δεκαετία του 60, οπότε και ορθώθηκε ο ογκώδης τσιμεντένιος κύβος στη θέση της Βίλλας, είναι αθέατο από τα μάτια των περαστικών. Το πίσω αυτό κτίριο κατασκευάστηκε αρχικά ως έδρα του ιταλικού Γυμνασίου και Λυκείου «Umberto I», ενώ στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μετατράπηκε σε στρατιωτικό νοσοκομείο. Αργότερα χρησιμοποιήθηκε ως αποθηκευτικός χώρος του κρατικού ιταλικού Μονοπωλίου Καπνού. Το Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης ιδρύθηκε το 1963 με τον τίτλο Centro Italiano di Cultura di Salonicco και το 1977 αποκτά την σημερινή του ονομασία, μετατρέπεται σε παράρτημα του Ιταλικού Μορφωτικού Ινστιτούτου Αθηνών και μεταφέρεται στην σημερινή του έδρα. Την 1η Αυγούστου του 2001 γίνεται αυτόνομο. Το Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης είναι πολιτιστικό τμήμα της Πρεσβείας της Ιταλίας στην Ελλάδα. Η περιοχή της αρμοδιότητάς του περιλαμβάνει τη Βόρεια Ελλάδα και σκοπός του είναι η ανάπτυξη των πολιτιστικών και μορφωτικών σχέσεων μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας.

*Πηγή για την ιστορία της βίλλας Ίντα: Διδακτορική διατριβή του Βασίλη Κολώνα: Η επέκταση έξω από τα τείχη προς την περιοχή Χαμιδιέ.