Μετρό και happy endings

Στην χθεσινή συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου, ο Άνδρέας Κουράκης περιέγραψε το σχέδιο στο οποίο έχουν συμφωνήσει όλες οι πλευρές και αναμένεται μέσα στο επόμενο δεκαπενθήμερο η έγκρισή του από το ΚΑΣ ώστε να ξεκινήσουν οι σχετικές μελέτες.

Η συμφωνία οριστικοποιήθηκε σε τελική σύσκεψη στο υπουργείο Πολιτισμού στην Αθήνα, παρουσία παραγόντων των αρμόδιων υπουργείων, της Αττικό Μετρό, του ανάδοχου, του δήμου Θεσσαλονίκης και στελεχών της αρχαιολογικής υπηρεσίας. Η πρόταση που πήρε το πράσινο φως ήταν η συνύπαρξη των αρχαιοτήτων με τις λειτουργίες του μετρό, με την απόσπαση και επανατοποθέτηση να αφορά περίπου το 10% των αρχαιοτήτων.

Το νέο σχέδιο επικεντρώνεται στην κατασκευή ενός επιπέδου στήριξης των αρχαιοτήτων και κάτω από εκεί θα γίνει ο σταθμός.  Στα δύο άκρα της ανασκαφής, στο δυτικό τμήμα (Μπεζεστένι και Αλκαζάρ) τα αρχαία θα αποσπαστούν και θα επανατοποθετηθούν καθώς εκεί θα κατασκευαστεί η κύρια είσοδος του σταθμού και η κάθοδος προς τους συρμούς θα γίνεται με διπλή κυλιόμενη σκάλα. Παράλληλα, θα υπάρχει σύνδεση με τη βόρεια πλευρά όπου και εκεί θα γίνει ανασκαφή για να διακρίνονται άλλες αρχαιότητες της περιοχής.

Η δρομολόγηση του θέματος προς μια οριστική λύση ξεκίνησε με την υπογραφή του Μνημόνιου Συναντίληψης και Συνεργασίας στις 16 Ιουνίου 2016, μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, του Υπουργείου Μεταφορών Υποδομών και Δικτύων, της «ΑΤΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ Α.Ε.» και του Δήμου Θεσσαλονίκης με αντικείμενο τη διαμόρφωση ενός πλαισίου συνεργασίας για την κατά χώραν ανάδειξη των σημαντικών αρχαιοτήτων που ανασκάφηκαν κατά τις εργασίες κατασκευής του σταθμού “Βενιζέλου” του Μητροπολιτικού Σιδηροδρόμου Θεσσαλονίκης.

Το Μνημόνιο συνυπέγραψαν, παρουσία του Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού κ. Α. Μπαλτά, η Γενική Γραμματέας του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού κ. Μ. Ανδρεαδάκη – Βλαζάκη,  ο Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων κ. Γ. Δέδες, ο Δήμαρχος Θεσσαλονίκης κ. Γ. Μπουτάρης και ο πρόεδρος της Αττικό Μετρό Α.Ε. κ. Γ. Μυλόπουλος.

Στο πλαίσιο της συνεργασίας η πρόθεση ήταν να συνταχθεί ομάδα εργασίας, η οποία θα υποστηρίξει τους μελετητές της κατασκευής του σταθμού δίνοντας τις κατευθύνσεις για την κατά χώραν ανάδειξη των αρχαιοτήτων και την ένταξη των νέων κατασκευών στα μνημεία καθώς και τις προδιαγραφές από τη σκοπιά της φυσιογνωμίας και των αναγκών λειτουργίας της πόλης. Οι ομάδες θα βρίσκονται σε συνεχή συνεργασία και θα συμβάλουν στην αντιμετώπιση των ζητημάτων που τυχόν ανακύψουν κατά την εκπόνηση των απαιτούμενων μελετών.

Με την υπογραφή του μνημονίου εγκαινιάστηκε μια νέα περίοδος στο έργο της κατασκευής του σταθμού Βενιζέλου, έπειτα από σχεδόν δυόμισι χρόνια προστριβών ανάμεσα στο δήμο και την Αττικό Μετρό Α.Ε. Εξασφαλίζονται συνθήκες γόνιμης συνεργασίας των εμπλεκομένων φορέων στην κατεύθυνση αρμονικής συνύπαρξης των μνημείων με τα σύγχρονα έργα, προσφέροντας προοπτική για τη συνολική ανάπλαση μιας σημαντικής περιοχής της Θεσσαλονίκης με ιστορικές αναφορές.

Δυο μήνες σχεδόν μετά, η σύνθεση της ομάδας εργασίας αποφασίστηκε πριν από μερικές ημέρες από την γενική γραμματέα του υπουργείου Πολιτισμού, Μαρία Βλαζάκη. Είναι πενταμελής και σε αυτήν συμμετέχουν με έναν εκπρόσωπο τα τέσσερα συμβαλλόμενα μέρη που συνυπέγραψαν το μνημόνιο καθώς και ένας εκπρόσωπος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης. Ο δήμος Θεσσαλονίκης εκπροσωπείται από τον πρώην αντιδήμαρχο Ανδρέα Κουράκη με αναπληρωτή του τον ομότιμο καθηγητή του ΑΠΘ Κοσμά -Αθανάσιο Στυλιανίδη, ενώ από την Αττικό Μετρό Α.Ε. συμμετέχει ο επικεφαλής της εταιρείας στη Θεσσαλονίκης Γιώργος Κωνσταντινίδης. Η ομάδα εργασίας συνεδρίασε για πρώτη φορά το απόγευμα της Δευτέρας, 8 Αυγούστου, στην Αθήνα, παρουσία του δημάρχου Θεσσαλονίκης Γιάννη Μπουτάρη και της κυρίας Βλαζάκη.

Ανάμεσα στις προτεραιότητες των εργασιών που θα ξεκινήσουν παράλληλα με τις αρχαιολογικές εργασίες περιλαμβάνονται σχέδια για τη στεγανοποίηση του χώρου των ανασκαφών και την προστασία απ΄τα όμβρια ύδατα, προκηρυξη διεθνούς αρχιτεκτονικού διαγωνισμού για την ανάδειξη των αρχαιοτήτων και τη διασύνδεσή τους με γειτνιάζοντα μνημεία και αρχαιότητες όπως η ρωμαϊκή αγορά, οι αρχαιότητες της πλατείας Διοικητηρίου, το Αλκαζάρ, η πλατεία Ελευθερίας κ.ά. και προσαρμογή της πρότασης που έχει καταθέσει ο δήμος για την ανάδειξη των αρχαιοτήτων στα νέα δεδομένα.

Το όνομα του πρώην αντιδημάρχου Ανδρέα Κουράκη, που έχει δείξει αποτελεσματικότητα στην διάρκεια της θητείας του σε πλείστα έργα αναπλάσεων και έργων και αναλαμβάνει τη θέση του εκπροσώπου του δήμου στην ομάδα εργασίας  μας κάνει να ελπίζουμε για ένα happy end στο θέμα μετρό και παράδοση του Σταθμού Βενιζέλου μέχρι το 2021, όπως ανακοινώνεται, ένα χρόνο μετά την έναρξη λειτουργίας της βασικής γραμμής του μετρό που προγραμματίζεται για το 2020.

Εμείς πάντως κρατάμε μικρό καλάθι, γιατί το θέμα έχει κακοφορμίσει εδώ και χρόνια με πισωγυρίσματα που κάνουν τον κάθε πολίτη να ακούει τα πάντα με καχυποψία, παρακολουθώντας ένα έργο που σε μια οποιαδήποτε ευρωπαϊκή χώρα θα είχε τελειώσει στην ώρα του, στην πόλη μας έχει γίνει βραχνάς, εξαιτίας ενός κάκιστου σχεδιασμού που προφανώς έγινε εξ’ αρχής, δίχως να ληφθούν υπ’ όψιν οι προειδοποιήσεις των αρχαιολόγων.

Για την ιστορία

Το έργο το βλέπουμε από το 2006 και 10 χρόνια και το μόνο που επιθυμούμε πια διακαώς είναι τίτλους τέλους για το μετρό που περιλαμβάνει ένα πρώτο δίκτυο με 18 σταθμούς. Το 2006 ξεκίνησε ουσιαστικά η κατασκευή της βασικής γραμμής από το Νέο Σιδηροδρομικό Σταθμό μέχρι τη Νέα Ελβετία αρχικού κόστους 1,1 δις ευρώ. Συνεχίστηκε 7 χρόνια αργότερα, χωρίς να έχει ολοκληρωθεί η βασική γραμμή με την μεγάλη επέκταση προς Καλαμαρια κόστους 600εκ.ευρώ. Το έργο της βασικής γραμμής παρέμενε παγωμένο λόγω της γνωστής διαμάχης περί απομάκρυνσης και επανατοποθέτησης των αρχαίων ή διατήρησης τους ως έχουν παράλληλα με το έργο του Μετρό, από το 2013.

Από τον Μάιο του 2015 έχει αρχίσει μια προσπάθεια επανεκκίνησης του έργου που φαίνεται να αφήνει ελπίδες αλλά παρόλα αυτά δεν έχει ξεκαθαρίσει τα θέματα του σταθμού Βενιζέλου με σαφήνεια. Ο κ. Σπίρτζης παρόλο που κατάφερε  να βάλει σε ένα τραπέζι ανάδοχο και Αττικό Μετρό, αλλά και πάλι δεν εξηγεί με ποιον τρόπο η ολοκλήρωση του έργου θα περιλαμβάνει και τον σταθμό Βενιζέλου. Και μπορεί με διυπουργική απόφαση να δρομολογείται η ταυτόχρονη κατασκευή του σταθμού με την ολοκλήρωση των αρχαιολογικών όμως η απόφαση Μπαλτά (Οκτώβριος 2015)  ουσιαστικά αακύρωνε το σταθμό. Η απόφαση μιλούσε για παραμονή των αρχαίων και ανάδειξη τους από το Δήμο Θεσσαλονίκης και την Αττικό Μετρό. Η δε τελευταία γνωμοδότηση του ΚΑΣ δείχνει να παραπέμπει την κατασκευή του σταθμού στις καλένδες.

Η τελευταία χαρμόσυνη είδηση από τον κ. Σπίρτζη ήταν στα τέλη του 2015 ότι τα έργα στη βασική γραμμή θα ξεκινούσαν και πάλι με στόχο να τρέξουν τα επόμενα 3 χρόνια προκειμένου το έργο να ολοκληρωθεί και να λειτουργήσει το 2020 (παράλληλα θα έχει ολοκληρωθεί και η επέκταση προς Καλαμαριά που πάει καλά με τους χρόνους και το μόνο που δεν έχει ξεκινήσει είναι η διάνοιξη της διπλής σήραγγας των 4,8χλμ.)

Ένας ακόμα δύσκολος παράγοντας που πίεζε για την επανεκκίνηση ήταν η χρηματοδότηση καθώς το έργο του Μετρό  είχε ήδη χρηματοδότηση από το Γ`ΚΠΣ (2000-2006) και το ΕΣΠΑ 2007-2013. Σύμφωνα με τις επιταγές της ΕΕ τα έργα με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση δεν μπορούν να τραβούν κονδύλια σε περισσότερες από 2 προγραμματικές περιόδους. Από το 1,1 δισ. Ευρώ του έργου, μεγάλο μέρος -περίπου 650 εκατ. ευρώ- αντιπροσωπεύει χαμηλότοκα δάνεια της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ) και τα υπόλοιπα, περί τα 450 εκατ. ευρώ, είναι πόροι των κοινοτικών πλαισίων στήριξης (ΚΠΣ). Τα κονδύλια που έχουν δοθεί από το ΚΠΣ και το ΕΣΠΑ, σε περίπτωση απένταξης, επιστρέφονται και μάλιστα εντόκως.Το μεγάλο ερώτημα ήταν λοιπόν αν θα πιάσουμε τους χρόνους και θα αποκτήσουμε μετρό ή θα αναγκαστούμε να επιστρέψουμε τα εκατομμύρια που έβαλε η Κοινότητα για να το συγχρηματοδοτήσει.

Στις 7 Ιανουαρίου του 2016, ο Κωνσταντίνος Ζέρβας, μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της εταιρείας και δημοτικός σύμβουλος Θεσσαλονίκης δήλωσε στο “Πρακτορείο 104,9 fm” ότι “Στα ταμεία της ΑΤΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ υπάρχουν διαθέσιμα περίπου 400 εκ. ευρώ, που περιμένουν την επανέναρξη του έργου. Μέχρι τους πρώτους μήνες του 2017 πρέπει να εκταμιευθούν, αλλιώς θα πρέπει να τα επιστρέψουμε”,. Και συνέχισε: «Το έργο είναι σε μεγαλύτερο βαθμό ωριμότητας σε σχέση με το 2006, που ξεκίνησε και το 2010, που έγινε μια μεγάλη επανεκκίνηση, καθώς σε μεγάλο βαθμό τα αρχαιολογικά έχουν προχωρήσει και οι μελέτες έχουν ολοκληρωθεί, ενώ έχουν τελειώσει οι απαλλοτριώσεις και τα τεχνικά θέματα, πλην Βενιζέλου”.

Αυτό το πλην Βενιζέλου μας κνηγάει ακόμη και αυτή τη στιγμή είναι και το μεγαλύτερο θέμα πάνω στο οποίο κρέμεται η τύχη του μετρό, αφού η διαμάχη με την Αττικό Μετρό και τον Δήμο και το ΥΠΠΟ να θέλουν να παραμείνουν ως έχουν τα αρχαία, δεν δείχνει να βρίσκει λύση. Ταυτόχρονα το αρχαιολογικό έργο έχει μείνει ημιτελές καθώς έχουν εγκριθεί 25εκ.ευρώ από το 2014 που όμως ο ανάδοχος δεν χρησιμοποίησε λόγω της διαμάχης.

Τελικά η κατασκευή του σταθμού Βενιζέλου δεν ακυρώθηκε αλλά μετατέθηκε χρονικά, μέχρι την οριστική διευθέτηση της ανάδειξης και προστασίας των αρχαιοτήτων, μετά από διάλογο και συνεννόηση με το Υπουργείο Πολιτισμού.

Τι σημαίνει αυτό με απλά λόγια; Ότι το έργο του Μετρό θα προχωρήσει και θα ολοκληρωθεί παρά τα λάθη, τις καθυστερήσεις, τις αντιπαραθέσεις και τις προσφυγές σε Δικαστήρια και Συμβούλια. Και για ένα διάστημα στις αρχές του χρόνου η μόνη πιθανή λύση φαινόταν να είναι η απομάκρυνση και επανατοποθέτηση των αρχαίων στον Σταθμό Βενιζέλου. Εν τω μεταξύ από τις 18/12 η Αττικό Μετρό αποφάσισε να πληρώσει στην κοινοπραξία κατασκευής της βασικής γραμμής του Μετρό Θεσσαλονίκης AISA, τέσσερις διαιτησίες. H απόφαση είναι μια κίνηση καλής θέλησης από πλευράς Αττικό Μετρό με στόχο την προσέγγιση των κατασκευαστών προκειμένου το έργο να μπει και πάλι σε τροχιά υλοποίησης. Τα χρήματα που πληρώνει η ΑΜ είναι 30.804.862,05 ευρώ και αφορά 4 διατητικές αποφάσεις με αριθμό 105,110,111,121 του Διαιτητικού Δικαστηρίου.

Λίγο αργότερα (στις 21/12) και ύστερα από τη συνεχή πίεση των εργαζομένων, της Περιφέρειας ΚΜ, το ομόφωνο ψήφισμα του Δήμου Θεσσαλονίκης άλλα και τον έντονο κοινοβουλευτικό έλεγχο που ασκήθηκε έχουμε ανακοινώσεις περί επανέναρξης των εργασιών από τις αρχές Ιανουαρίου και του αρχαιολογικού τμήματος από τις 15 Ιανουαρίου. Ας αφήσουμε κατά μέρος το μεγάλο ερώτημα της τεράστιας καθυστέρησης από την πρώτη υπόσχεση λύσης του ζητήματος ( Μάιος  2015) μέχρι τις απανωτές αναβολές ανακοίνωσης μια συμφωνίας, αλλά και το ερώτημα των εργαζομένων που μάλλον καμιά απάντηση δεν θα πάρει που με κινητοποιήσεις διαμαρτύρονται για τις απολύσεις εργαζομένων τη στιγμή που υπήρχε στο τραπέζι, αλλά καθυστερούσε να ανακοινωθεί η συμφωνία επανεκκίνησης των εργασιών (μην ξεχνάμε ότι εδώ και μήνες είχαν απομακρυνθεί όλοι οι εργαζόμενοι στο αρχαιολογικό τμήμα και μάλιστα χωρίς αποζημιώσεις, κίνηση που δείχνει ότι οι απολύσεις έγιναν για να αλλάξουν οι όροι αμοιβής και εργασίας).

Ας δούμε τι γίνεται τώρα λοιπόν.

Η επίσκεψη στη Θεσσαλονίκη του Υπουργού Υποδομών Χρήστου Σπίρτζη στις 29/12, και οι ανακοινώσεις έστω και ημιλύσης ίσως ήταν η πρώτη μεγάλη επιτυχία για την επανεκκίνηση των έργων της βασικής γραμμής του μετρό Θεσσαλονίκης μετά από 5 χρόνια νεκραναστάσεων. Το χρονοδιάγραμμα που ανακοινώθηκε τότε είχε ως εξής: Άμεση επανέναρξη εργασιών στο βασικό έργο μέσα στο πρώτο δεκαήμερο του Ιανουαρίου του 2016, και συνέχισή τους με εντατικό ρυθμό, βάσει του ήδη υπάρχοντος χρονοδιαγράμματος. Το εν λόγω χρονοδιάγραμμα, ενσωματώνεται στο νέο οριστικό χρονοδιάγραμμα του έργου, που προβλέπει ολοκλήρωση της Α’ Φάσης τον Μάρτιο 2017 και παράδοση του συνόλου του έργου το πρώτο εξάμηνο του 2020. Έναρξη των αρχαιολογικών εργασιών με την υπογραφή σχετικής Συμπληρωματικής Σύμβασης (25 εκ.  ευρώ) μέσα στον Ιανουάριο 2016.

Τελικά η συμφωνία ανακοινώθηκε τον Μάρτιο και υπεγράφη τον Ιούνιο. Κοντολογίς τα επόμενα 3 χρόνια πρέπει να τελειώσουν οι κατασκευές.  Σύμφωνα με το νέο χρονοδιάγραμμα μέχρι τις αρχές του 2019 το έργο θα είναι έτοιμο κατασκευαστικά. Από τότε και για ενάμιση χρόνο θα έχουμε το απαραίτητο διάστημα για τις δοκιμές του συστήματος, τη λειτουργία των τρένων, των σταθμών και της ολοκλήρωσης της επέκτασης προς Καλαμαριά. Έτσι στο πρώτο εξάμηνο του 2020 θα έχουμε μετρό κι όποιοi θέλουν το πιστεύουν.

Επειδή πάντως η εμπιστοσύνη και η τήρηση συμφωνιών και χρόνων έχει κλονιστεί ανεπιστρεπτί η σύσταση της προβλεπόμενης από τη νομοθεσία των δημοσιών έργων, Επιτροπής Παρακολούθησης του έργου, είναι απαραίτητη.

Ταυτόχρονα η Αττικό Μετρό προετοίμαζε ήδη απ΄τον Γενάρη το έδαφος για τη συνέχιση των εργασιών στο Σταθμό Βενιζέλου δίνοντας στη δημοσιότητα το παραπάνω φωτορεαλιστικό βίντεο με μια πρόχειρα αποτυπωμένη πρόταση (χωρίς να υπάρχει ολοκληρωμένη μελέτη για την υλοποίηση της πρότασης) που περιλαμβάνει απόσπαση και εναποτοποθέτησή των αρχαιολογικών ευρημάτων σε ποσοστό 85%. Ο χώρος του επιπέδου -1 του σταθμού αναδεικνύεται ως μουσειακός χώρος προφυλαγμένος με γυάλινο πάτωμα ανάλογου σχεδιασμού με αυτό του Μουσείου της Ακρόπολης. Προς αυτήν την κατεύθυνση κινούνται και οι παραγωγικοί φορείς της πόλης οι οποίοι έχουν προσφύγει στο ΣτΕ κατά της απόφασης Μπαλτά.

Υπέρ της διατήρησης των αρχαίων in situ, ήταν εξ αρχής ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης Γιάννης Μπουτάρης και οι Αρχαιολόγοι. Οι Θεσσαλονικείς έχουν φτάσει σε τέτοιο επίπεδο αγανάκτησης και απογοήτευσης που θα πρέπει να πάρουμε ως δεδομένο ότι είναι έτοιμοι να δεχτούν τη λύση που θέσει σε επανεκκίνηση το μετρό που κρατάει όμηρο την πόλη εδώ και 9,5 χρόνια κλείνοντας επιχειρήσεις και κάνοντας αφόρητη τη ζωή των κατοίκων.

Εμείς θα θυμήσουμε και την πρόταση του τμήματος Πολιτικών Μηχανικών του ΑΠΘ, όπως είχε δημοσιευθεί στις 23/4/2013:

Αλλά και την μελέτη – μακέτα του Α.Π.Θ. όπως παρουσιάστηκε στις 31/1/14 στην TV100:

Και για να έχουμε την ολοκληρωμένη εικόνα του θέματος Σταθμός Βενιζέλου ας ξαναδούμε τις βυζαντινές αρχαιότητες που αποκαλύφθηκαν κατά τη διάρκεια των ανασκαφικών εργασιών στους σταθμούς του μετρό Θεσσαλονίκης, όπως παρουσίαστηκαν αναλυτικά, κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης (11/6/2015) του δημοτικού συμβουλίου της Θεσσαλονίκης, από την διευθύντρια της Εφορείας Βυζαντινών   Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης, Δέσποινα Μακροπούλου. Η κα Μακροπούλου αναφέρθηκε αρχικά στα λάθη που έγιναν στη χάραξη του έργου και στις ενστάσεις που είχαν εκφράσει εξαρχής η αρχαιολογική υπηρεσία αλλά και το ΥΠΠΟ. Στη συνεχεία, παρουσίασε αναλυτικά τη σπουδαιότητα των ευρημάτων που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη, ιδιαίτερα στον επίμαχο σταθμό της οδού Βενιζέλου. Η κα Μακροπούλου τάχθηκε για ακόμη μια φορά κατά της απόσπασης των αρχαιοτήτων, λέγοντας χαρακτηριστικά ότι «αν τα αρχαία πακεταριστούν, ούτε η επιστροφή τους είναι εγγυημένη, ούτε η επιτυχία της επανασύνδεσης τους».

Πηγή για το άρθρο: ypodomes.gr