Μια εκπομπή για την Μεγάλη Πυρκαγιά του 1917

Πρόκειται για ένα γεγονός που άλλαξε για πάντα το αρχιτεκτονικό και ανθρωπογεωγραφικό πρόσωπο της πόλης. Φέτος κλείνουν 100 χρόνια από από τη χρονιά της Μεγάλης Πυρκαγιάς του 1917. Η Η πυρκαγιά του 1917 στην εκπομπή Reservoir Doc των Κωστή Ζαφειράκη και Στέργιου Φουρκιώτη που προβλήθηκε στις 23/1 από τη Δημοτική Τηλεόραση Θεσσαλονίκης TV100 με αφηγητές τους Σάκη Σερέφα, Αντώνη Σατραζάνη, Νίκος Καλογήρου ήταν μια από τις πιο ενδιαφέρουσες για το θέμα.

Η ιστορία

Η φωτιά ξεκίνησε από την Ολυμπιάδος στις 18/8 (5/8 με το παλιό ημερολόγιο παραμονή του Σωτήρος) και οι άνεμοι την έστειλαν προς τα νότια της πόλης. Πέρασε την Πλατεία Διοικητηρίου και κατηφόρισε προς τον Φραγκομαχαλά. Ένα δεύτερο μέτωπο έκαψε τον Άη Δημήτρη και κατέβηκε μέχρι την Παραλία, παρακάμπτοντας την Αγία Σοφία και προχωρώντας νοτιοανατολικά έφτασε μέχρι την Ιπποδρομίου. Σε λιγότερο από δυο 24ωρα η μισή πόλη κάηκε. 10.000 καμμένα σπίτια, 73.000 άστεγοι εκ των οποίων οι 52.000 Εβραίοι (έκθεση Γ. Νεχαμά, 1920). Συναγωγές, ξενοδοχεία, το Δημαρχείο στην Ίωνος Δραγούμη, ζαχαροπλαστεια, κινηματογράφοι, βυζαντινές εκκλησίες παραδόθηκαν στις φλόγες. Οι άστεγοι μεταφέρθηκαν σε προσωρινά καταλύματα και σε επτά οικιστικά συγκροτήματα που κατασκευάστηκαν εκτός ιστορικού κέντρου με τη βοήθεια των συμμαχικών στρατευμάτων, του δήμου και φιλανθρωπικών οργανώσεων. Η πυρκαγιά όμως πέρα από την φρίκη που άφησε πίσω της και τον εκτοπισμό των εβραίων από την περιοχή πρόσφερε και μια ευκαιρία να σχεδιασθεί και να ανοικοδομηθεί η πυρίκαυστη ζώνη που στο μεγαλύτερο μέρος της ήταν οικοδομημένη με -άναρχα τοποθετημένα- εβραϊκά φτωχόσπιτα. Η ανθρωπογεωγραφία της περιοχής, βέβαια, αλλάζει μετά από την Πυρκαγιά και οριστικά πια το 1922 και την έλευση των προσφύγων.

Το φιλόδοξο νέο σχέδιο της πόλης, που συντάχθηκε από διεθνή επιτροπή Εμπράρ προέβλεπε τη δημιουργία ενός μνημειακού άξονα, στη δυτική πλευρά της πυρίκαυστης ζώνης, που θα ξεκινούσε από την περιοχή της παραλίας με μία πλατεία, τη σημερινή πλατεία Αριστοτέλους, θα συνέχιζε με μια μεγάλη οδό, τη σημερινή οδό Αριστοτέλους και θα κατέληγε και πάλι σε μια μεγάλη πλατεία, μεταξύ Εγνατίας και Φιλίππου, την σημερινή πλατεία Αρχαίας Αγοράς. Η παλιά χάραξη της Αριστοτέλους θα συνέχιζε μέχρι την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, ως μια μεγάλη οδός με δενδροστοιχίες, συντριβάνια, αγάλματα και κήπους. Στην Πλατεία άνωθεν της Εγνατίας θα ανεγείρονταν κτίρια δυτικής μεγαλοπρέπειας για να στεγάσουν τις διοικητικές υπηρεσίες της Θεσσαλονίκης, μεταξύ αυτών τα Δικαστήρια και το νέο Δημαρχείο Θεσσαλονίκης, το οποίο θα κατασκευαζόταν σε οικόπεδο ακριβώς επάνω από την Εκκλησία Χαλκέων. Δίπλα τους η Παναγία Χαλκέων και το Μπέη Χαμάμ που διασώθηκαν από την Πυρκαγιά θα υπογράμμιζαν το πολυπολιτισμικό παρελθόν της πόλης. Διευρύνσεις προγραμματίζονται σε τρεις βασικές αρτηρίες: την Βενιζέλου, την Εγνατία και την Αγίου Δημητρίου. Σημαντικές παρεμβάσεις προβλέπονται και στην περιοχή της Αχειροποίητου, όπου ελευθερώνονται οι γύρω χώροι και διαμορφώνονται πλατείες.

Πριν την πυρκαγιά οι ελεύθεροι χώροι άνωθεν της Εγνατίας κυμαίνονταν μεταξύ 15 και 18,5% (κάτω απ΄την Εγνατία το ποσοστό ανέβαινε στο 30%). Στο σύνολο της πόλης εντός των τειχών οι ελεύθεροι χώροι δεν ξεπερνούσαν το 20% ενώ με το σχέδιο Εμπράρ, η επιφάνεια τους θα φτάνει το 40%.