Μια μέρα του ’43 στη Στοά του Αγίου Μηνά

της Κύας Τζήμου Εικόνες: Ελένη Βράκα

Η ιστορία του εβραϊκού ολοκαυτώματος της Θεσσαλονίκης ζωντανεύει μπροστά στα μάτια μας… Για πέντε μέρες τρεις τοποθεσίες στην πόλη γύρισαν πίσω στο χρόνο. Στα χρόνια της γερμανικής κατοχής. Για να γίνουν το κάδρο της ιστορίας που περιγράφει ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης στο βιβλίο του “Ουζερί Τσιτσάνης”. Τη Δευτέρα το κινηματογραφικό συνεργείο του Μανούσου Μανουσάκη ήταν στη Συναγωγή Μοναστηριωτών, την Τρίτη στον παλαιό Σιδηροδρομικό σταθμό και Τετάρτη και Πέμπτη στη στοά Αγίου Μηνά. Σήμερα Παρασκευή θα βρίσκονται στο λιμάνι. Η στοά παραχωρήθηκε δωρεάν για τα γυρίσματα από την ΚτΥπ ΑΕ (Κτιριακές Υποδομές ΑΕ), σημερινή ιδιοκτήτρια του ακινήτου και μεταμορφώθηκε σε σκηνικό εποχής, ενώ κατασκευάστηκαν πολλές ταμπέλες στο πρότυπο των παλιών επιγραφών των μαγαζιών που στεγάζονταν στη στοά. Οι επεμβάσεις που έγιναν για την προσομοίωση της στοάς στα χρόνια της κατοχής, θα παραμείνουν ως έχει, μόνιμα πλέον, επαναφέροντας την ατμόσφαιρα μιας άλλης εποχής στη στοά.

Το ιστορικό κτιριακό συγκρότημα καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος του οικοδομικού τετραγώνου που περικλείεται από τις οδούς Βασιλέως Ηρακλείου – Ελευθερίου Βενιζέλου – Αγίου Μηνά – Ίωνος Δραγούμη. Έχει επιφάνεια περίπου 4.000 τετραγωνικά μέτρα, αποτελείται από πολλά καταστήματα μικρού εμβαδού στο ισόγειο και στον όροφο και μαζί με άλλα δύο ακίνητα ιδιοκτησίας τρίτων περικλείουν στην καρδιά του οικοδομικού τετραγώνου τον Ιερό Ναό του Αγίου Μηνά, από τον οποίο έλαβε την ονομασία η στοά. Στο χώρο του σημερινού ναού προϋπήρχε τον 8ο αιώνα άλλος ναός, ο οποίος καταστράφηκε ολοσχερώς από τις πυρκαγιές που έπληξαν κατά καιρούς τη Θεσσαλονίκη. Περιηγητές και ιστοριογράφοι αναφέρουν πέντε τουλάχιστον πυρκαγιές που κατέστρεψαν το ναό του Αγίου Μηνά. Το 1770 καταστράφηκε ο ναός σχεδόν ολοκληρωτικά. Το ίδιο και το 1818, το 1839 και στις μεγάλες πυρκαγιές του 1890 και του 1917. Οι καταστροφές ήταν τόσο συχνές ώστε οι Τούρκοι ονόμασαν την περιοχή του Αγίου Μηνά “Γιανήκ μοναστήρ μαχαλέ” (γειτονιά του καμένου μοναστηριού). Η μεγάλη πυρκαγιά του 1890 κατέστρεψε τελείως το ναό του Αγίου Μηνά για να ανοικοδομηθεί λίγο αργότερα πάνω σε τελείως διαφορετικό σχέδιο. Από τον παλιό αρχαίο ναό σώζονται δύο κίονες και μερικά κομμάτια από τον παλιό μαρμάρινο γλυπτικό διάκοσμο, που όμως εντοιχίστηκαν στο νέο κτίριο. Πάνω από τη δυτική είσοδο του ναού υπάρχει μαρμάρινη επιγραφή που αναφέρει μικρό ιστορικό για την ανέγερση του ναού μετά την πυρκαγιά του 1839. Στο ναό του Αγίου Μηνά έγινε η πρώτη λαμπρή δοξολογία, όταν απελευθερώθηκε η Θεσσαλονίκη το 1912.

Η σημερινή στοά Αγίου Μηνά έχει ιδιαίτερη αρχιτεκτονική αξία. Πρόκειται για το διατηρημένο τμήμα της παλιάς στοάς Αγίου Μηνά, που κτίστηκε γύρω στο 1906, με αρχικό ιδιοκτήτη την Ελληνική Κοινότητα Θεσσαλονίκης. Ως αρχιτέκτονας της στοάς φέρεται ο Ξενοφών Παιονίδης. Έως την πυρκαγιά του 1917, στο κτίριο στεγάζονταν η Τράπεζα της Ανατολής και η Αγγλοελληνική εμπορική εταιρεία. Το ακίνητο έχει επιφάνεια 3.896,65 τμ, αποτελείται από 23 ισόγεια καταστήματα διαφόρων χρήσεων, ενώ στον πρώτο όροφο λειτουργούσαν γραφεία διαφόρων ειδικοτήτων. Περιήλθε στην πλήρη και αποκλειστική κυριότητα της ΟΣΚ ΑΕ (Οργανισμός Σχολικών κτιρίων) με το Νόμο 513/1976, ενώ προκάτοχός του ήταν το Ταμείο Ανέγερσης Διδακτηρίων.

Το οικοδομικό συγκρότημα γύρω από την εκκλησία του Αγίου Μηνά βρίσκεται στο εμπορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης, όπως αυτό διαμορφώθηκε τα τελευταία 150 χρόνια, μέσω μιας πολυετούς διαδικασίας μετασχηματισμού του εκκλησιαστικού και μοναστηριακού χώρου σε αστικό εμπορικό κέντρο. Ο σημερινός χώρος είναι κατάλοιπο μιας ευρύτερης μοναστηριακής έκτασης, που αρχικώς κάλυπτε περίπου 8.000 τμ. Σε έδαφος με ιδιοκτησιακή σύνδεση προς την εκκλησία, οικοδομήθηκαν εμπορικά κτίρια σύμφωνα με τις τάσεις που επικράτησαν στη Θεσσαλονίκη στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα. Με την πυρκαγιά του 1917, κάηκε το τμήμα της στοάς που στέγαζε την Τράπεζα Ανατολής και ό,τι απέμεινε από αυτό ρυμοτομήθηκε με τη διάνοιξη της Ίωνος Δραγούμη. Το 1926 με το νόμο «περί εκκαθαρίσεως της περιουσίας των ευαγών ιδρυμάτων και ναών της τέως ελληνικής ορθοδόξου κοινότητας» η στοά συμπεριλαμβάνεται στα κτίρια που ανήκουν στη σχολική περιουσία του Ταμείου Εκπαιδευτικής Πρόνοιας Θεσσαλονίκης. Στόχος του ταμείου ήταν η διαχείριση της σχολ. Περιουσίας και η κατανομή των προσόδων στα σχολεία της πόλης και των προαστίων. Αργότερα το κτίριο περιέρχεται στο Ταμείο Ανέγερσης Διδακτηρίων, μετά στον ΟΣΚ και από πέρυσι στην ΚτΥπ ΑΕ.

Γύρω στα 1937, στη θέση του οικοπέδου που έμεινε ελεύθερο, κτίστηκαν τα ισόγεια καταστήματα που περιβάλλουν σήμερα το ναό του Αγίου Μηνά.

Με το πέρασμα του χρόνου, ξέφτισε και η αγορά του Αγίου Μηνά και οι περισσότεροι καταστηματάρχες αναζήτησαν αλλού στέγη. Η ιστορία με την έξωση των καταστηματαρχών ξεκινά από το 1983 αλλά τελικά η παραδοσιακή στοά διασώθηκε και κηρύχτηκε διατηρητέα χάρις στη Μελίνα. Μέχρι, όμως, και το 2009, υπήρχε στο τραπέζι η κατεδάφιση της με σκοπό την ανέγερση σχολείου. Ευτυχώς αυτή η προοπτική έχει απομακρυνθεί οριστικά. Με σύνθημα “Προστατεύουμε το Παρελθόν – Επενδύουμε στο Μέλλον” ο Οργανισμός Σχολικών Κτιρίων προχώρησε τον Αύγουστο 2013 σε εργασίες αναβάθμισης της στοάς του Αγίου Μηνά, προκειμένου ο χώρος να φιλοξενήσει εκθέσεις και εκδηλώσεις στο πλαίσιο της Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης. Ο χώρος παραχωρήθηκε πέρσι, για έναν ολόκληρο μήνα στην parallaxi, στο πλαίσιο του εορτασμού του έτους Καβάφη για την φιλοξενία μιας εξαιρετικής εγκατάστασης που σχεδιάστηκε από τους αρχιτέκτονες Ερμή Αδαμαντίδη και Δομινίκη Δαδάτση (NaNa architects) για το “Θεσσαλονίκη Αλλιώς”. Δείτε περισσότερα εδώ.