Μια βόλτα στο Προτεσταντικό Νεκροταφείο της πόλης – Πνευματικοί και γιατροί

Λέξεις / Εικόνες: Ίνγκριτ Πίπκα

“Από πού ήρθες, πού πας;” Γένεση 16:8.

Η Ένωση Προτεσταντικών Κοιμητηρίων ιδρύθηκε το 1887 από τον Σκωτσέζο αιδεσιμότατο Peter Crosbie. Όλες οι προτεσταντικές/ευαγγελικές κοινότητες της Θεσσαλονίκης ενώθηκαν για να δημιουργήσουν τη δυνατότητα ταφής των νεκρών τους σύμφωνα με το προτεσταντικό τελετουργικό, το οποίο περιλαμβάνει την απαγόρευση εκταφής των νεκρών. Το νεκροταφείο είναι σήμερα διατηρητέο κτίριο και διοικείται από κοινού από την “Ένωση Κοιμητηρίων” των έντεκα προτεσταντικών κοινοτήτων της πόλης.

Το ίδιο το Προτεσταντικό νεκροταφείο ( Νεκροταφείο Διαμαντέμνων), που βρίσκεται στη σημερινή οδό Ελένης Ζωγράφου, απέναντι από το ελληνορθόδοξο νεκροταφείο Ευαγγελίστριας, πρέπει να είναι πολύ παλαιότερο, η παλαιότερη σωζόμενη ταφόπλακα χρονολογείται από το 1849 (αιδεσιμότατος Maynard βλ. παρακάτω), η ταφή αυτή είναι επίσης η πρώτη που καταγράφεται στα αρχεία του συλλόγου νεκροταφείων.

Ένα κομμάτι της ιστορίας της πόλης μπορεί κανείς να το διαβάσει από πολλές ταφόπλακες: οι παλιές πέτρες παρέχουν πληροφορίες για σιδηροδρομικούς υπαλλήλους, προξένους, θύματα επιδημιών και δολοφονιών, για τεχνίτες και ιεραπόστολους.

Η Θεσσαλονίκη (Saloniki, Salonique, Selanik, Salonika, Solun, για να αναφέρουμε μόνο μερικά από τα ονόματα αυτής της πόλης) βρίσκεται σε ένα μέρος όπου πολλοί δρόμοι διασταυρώνονταν πάντα. Διπλωμάτες, έμποροι, μηχανικοί και σιδηροδρομικοί, δάσκαλοι, καλλιτέχνες, κληρικοί και γυναίκες που είχαν βρει τον έρωτα πηγαινοέρχονταν σε αυτά τα μονοπάτια. Κάποιοι έμειναν μόνο για λίγο, κάποιοι περισσότερο και για κάποιους η ζωή τους τελείωσε εδώ.

Πνευματικοί και γιατροί

Τον 19ο αιώνα, έγιναν προσπάθειες στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, κυρίως από την αμερικανική και την αγγλική πλευρά, να εκχριστιανίσουν τους Εβραίους.

Ένας από αυτούς τους ιεραποστόλους ήταν ο αιδεσιμότατος Eliphal Maynard. Γεννημένος στο Πότσνταμ της Νέας Υόρκης, ξεκίνησε αμέσως για τη Σμύρνη μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του και τη χειροτονία του το 1848, όπου έφτασε τον Φεβρουάριο του 1849.

Ενθουσιασμένος, έμαθε από τον Βρετανό πρεσβευτή στη Θεσσαλονίκη ότι θα ζούσαν εκεί πάνω από 30.000 Εβραίοι και άρχισε αμέσως να μελετά τα λαντίνο που μιλούσαν οι Εβραίοι. Στις 2 Ιουνίου 1849 μετακόμισε στη Θεσσαλονίκη, όπου τον περίμεναν ήδη οι εκπρόσωποι της “London Jews’ Society” Rev. Lord και Rev. Goldberg. Τον Αύγουστο, ξεκίνησε μια περιήγηση στον Όλυμπο μαζί με έναν άλλο Αμερικανό κληρικό. Περπάτησαν χωρίς αντηλιακή προστασία και κοιμήθηκαν κάτω από τον ανοιχτό ουρανό. Μετά την επιστροφή τους, ο Maynard αρρώστησε και πέθανε στη Θεσσαλονίκη στις 14. 9. 1849. Η ταφόπλακα του διατηρείται ακόμη.

Η Harriette Gertrude Buttrick, το γένος Morgan (1822-1852) γεννήθηκε στο Clinton της Νέας Υόρκης το 1822 και παντρεύτηκε τον Αμερικανό ιεραπόστολο Rev. Homer B. Morgan στις 5 Αυγούστου 1851. Έφυγαν από τη Βοστώνη με πλοίο στις 17 Οκτωβρίου 1851 και έφτασαν στη Θεσσαλονίκη στις 16 Φεβρουαρίου 1852. Για να αποφύγουν το ανθυγιεινό κλίμα της πόλης, έζησαν σε ένα σπίτι στην εξοχή. Την ίδια εποχή, οι ιεραπόστολοι Rev. Dodd και Rev. Parsons ζούσαν επίσης στη Θεσσαλονίκη με τις συζύγους τους. Και οι τρεις ανήκαν στην Αμερικανική Ιεραποστολική Εταιρεία, στόχος της οποίας ήταν ο εκχριστιανισμός των Εβραίων που ζούσαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία (ιδίως στην Κωνσταντινούπολη, τη Θεσσαλονίκη και τη Σμύρνη). Θα αναλάμβαναν τη θέση του αιδεσιμότατου Eliphal Maynard μετά τον θάνατό του (βλ. παραπάνω). Υποστηρίχθηκαν από Αρμένιους βοηθούς. Η Harriette Buttrick πέθανε από τυφοειδή πυρετό μόλις 7 μήνες μετά την άφιξή της και θάφτηκε στο προτεσταντικό νεκροταφείο. Ο τάφος της διατηρείται ακόμη.

Ο αιδεσιμότατος Peter Crosbie (25.02.1828 – 22.11.1904) καταγόταν από τη Σκωτία και ανήκε επίσης σε μια εκκλησία που είχε ως στόχο τον προσηλυτισμό των Εβραίων. Ο Crosbie “δεν προσηλυτίζει και δεν βαφτίζει Εβραίους, αλλά διατηρούσε ένα σχολείο θηλέων στο οποίο φοιτούσαν Εβραίες των καλύτερων κύκλων. Η κύρια ιδέα του έργου του ήταν, μέσω αυτής της σχολικής εργασίας, να διεισδύσει στον καθαρά ανατολίτικο, αυστηρά εβραϊκό ορθόδοξο κόσμο της σκέψης της αναπτυσσόμενης γυναικείας νεολαίας με μια χριστιανική προοπτική ζωής”.

Κύριο μέλημά του ήταν η ποιμαντική φροντίδα των αγγλόφωνων πολιτών. Αλλά υπηρέτησε ιδιαίτερα τους Γερμανούς, τους Αυστριακούς και τους Ελβετούς ως ποιμένας μέχρι το 1895, όταν ο Martin Braunschweig, ο πρώτος Γερμανός ποιμένας, στάλθηκε στην ενορία της Σαλονίκης.

Ο Crosbie διέθεσε τα δωμάτιά του στο μικρό εκκλησίασμα για συναντήσεις και εκκλησιαστικές λειτουργίες και έκανε τις επίσημες εκκλησιαστικές πράξεις. Λόγω των υπηρεσιών του προς τους γερμανόφωνους προτεστάντες, το 1893 ο Γερμανός αυτοκράτορας Γουλιέλμος Β’ του απένειμε ένα ασημένιο δισκοπότηρο με προσωπική αφιέρωση.

Ο Crosbie πέθανε στις 22.11.1904 στη Θεσσαλονίκη. Η επιγραφή στην ταφόπλακα του γράφει: “ήταν ιεραπόστολος της Εκκλησίας της Σκωτίας στους Εβραίους της Θεσσαλονίκης επί 47 χρόνια”.

Ένας τρίτος, Άγγλος κληρικός που έχει ταφεί σε αυτό το νεκροταφείο είναι ο αιδεσιμότατος Peter Donaldson (1855 – 13.2.1927) Γεννήθηκε στο Muthill της Σκωτίας, σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης και στάλθηκε ως “πρεσβυτεριανός ιεραπόστολος” στην Κωνσταντινούπολη το 1882. Μέσω της Αλεξάνδρειας και της Σμύρνης, όπου γνώρισε τη μέλλουσα σύζυγό του, ήρθε στη Θεσσαλονίκη περίπου το 1886. Δεν δραστηριοποιήθηκε στην “αποστολή για να προσηλυτίσει τους Εβραίους”, αλλά ίδρυσε ένα σχολείο. Από το 1903 εργάστηκε επίσης ως καθηγητής αγγλικών στη Γερμανική Σχολή, στην οποία φοιτούσαν και μερικά από τα 10 παιδιά του. Η κόρη του Κουίνι ζούσε στην Ελλάδα τουλάχιστον μέχρι το 1945.

Ο Donaldson πέθανε στις 13.2. 1927, στον ίδιο τάφο είναι θαμμένα τα παιδιά του William, Margareth και John, τα οποία πέθαναν σε νεαρή ηλικία.

Ο Johann Friedrich Burghezzi (Giovanni Federico Burghezzi,) ανήκε στην Communita evangelica di confessione elvetica (ευαγγελική κοινότητα της ελβετικής ομολογίας) στην Τεργέστη. Ήταν προσωρινός ενοριακός διαχειριστής που παραιτήθηκε το 1888 και πέθανε στη Σμύρνη τον επόμενο χρόνο. Ο U. Bert κάνει λάθος εδώ, ο Burghezzi πέθανε το 1889 στη Σαλονίκη και θάφτηκε στις 25.2.1889 στο προτεσταντικό νεκροταφείο. Η ταφόπλακα του δεν είναι πλέον εκεί, αλλά ξέρουμε πού είναι ο τάφος του.

Ο Αριστείδης Μιχτσόπουλος (1874 – 1954) ήταν ένας από τους πρώτους ποιμένες της ελληνικής προτεσταντικής κοινότητας στη Θεσσαλονίκη. Γεννημένος και μεγαλωμένος στη σημερινή Τουρκία, ξεκίνησε τη διακονία του ως πάστορας της τοπικής κοινότητας τον Απρίλιο του 1903, αφού σπούδασε στη Θεολογική Σχολή του Merzifon.

Κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, άνοιξε την εκκλησία του στους προτεστάντες στρατιώτες του γαλλικού και του αγγλικού στρατού. Δεδομένου ότι η γερμανική προτεσταντική κοινότητα στη Θεσσαλονίκη δεν είχε πλέον δικό της πάστορα από το 1916 και μετά λόγω του πολέμου, ανέλαβε και εδώ τα καθήκοντα του πάστορα της κοινότητας, όπως ήταν φυσικό. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια των 50 χρόνων του ως πάστορας, συμμετείχε επίσης στην ίδρυση της YMCA και ενός ορφανοτροφείου στη Θεσσαλονίκη.

Ο Αθανάσιος Κατσαρκάς, γεννημένος στην Αδριανούπολη το 1878, μετανάστευσε στη Θεσσαλονίκη με την οικογένειά του (τη σύζυγό του Μάλαμα και τα πέντε παιδιά του, όλα αγόρια) το 1914.

Ως πρώην μέλος της Ευαγγελικής Εκκλησίας της Αδριανούπολης, μετά την άφιξή του στη Θεσσαλονίκη ίδρυσε στο σπίτι του μια “κατ’ οίκον εκκλησία”, η οποία υπήρχε μέχρι το 1931. Εκείνη την εποχή, η εκκλησία (στην οποία προσχώρησαν και κάποια άλλα μέλη) νοίκιασε μια αίθουσα στην οδό Πάικου, η οποία μετά από λίγα χρόνια ονομάστηκε “Εκκλησία των Ελλήνων Προτεσταντών”.

Το 1946, η εκκλησία μετονομάστηκε σε “Ελεύθερη Προτεσταντική Εκκλησία” και το 1968 μετακόμισε σε ιδιωτικό κτίριο στην οδό Φλέμινγκ 42.

Πριν από δώδεκα περίπου χρόνια, η εκκλησία μεταφέρθηκε σε ιδιόκτητο κτίριο στην οδό Ποσειδώνος 57 στην Πυλαία της Θεσσαλονίκης, όπου έκτοτε λειτουργεί με την επωνυμία “Ευαγγελική Εκκλησία Θεσσαλονίκης, πρώην Φλέμινγκ”.

Οι απόγονοι του Αθανάσιου Κατσαρκά εξακολουθούν να είναι μεταξύ των ηγετικών μελών της κοινότητας σήμερα.

Thomas Edward Ruttledge 1833-1878

Ήταν ο μεγαλύτερος γιος του Thomas και της Augusta Ruttledge. Η οικογένεια ζούσε στο Faringdon, Berkshire, Αγγλία, όπου γεννήθηκε, ο μεγαλύτερος από τα 10 αδέλφια του.

Στην ταφόπλακα του αναγράφονται τα εξής

“Χειρουργός από το Southaw, Warwickshire πέθανε στις 5 Μαΐου 1878 σε ηλικία 43 ετών. Ο εκλιπών εισήχθη στο Τουρκικό Στρατιωτικό Νοσοκομείο κατά τη διάρκεια των Σερβοτουρκικών και Ρωσοτουρκικών πολέμων και πέθανε από αφοσίωση στην ανθρωπότητα. Εφόσον το κάνατε σε έναν από τους ελάχιστους από αυτούς τους αδελφούς μου, το κάνατε σε μένα. Ματθ. 25,40”