Ο Χάρτης της πόλης: Πλατεία Βαρδαρίου

Πλατεία Βαρδαρίου, ώρα 6:45 π.μ. Τα λεωφορεία  κατεβάζουν στο κέντρο κόσμο από  τις δυτικές συνοικίες. Ασφυκτικά γεμάτα. Η μέρα δεν έχει ξημερώσει ακόμα καλά και το τοπίο μοιάζει ελαφρώς εξωγήινο. Στα ψηλά γυάλινα  κτίσματα, τα φώτα είναι αναμμένα από τις καθαρίστριες που ετοιμάζονται να παραδώσουν τα κτήρια στους υπαλλήλους των εταιρειών. Λαθραναγνώστες διαβάζουν τα πρωτοσέλιδα και τα μπουγατσατζίδικα σερβίρουν πρωινές αχνιστές μπουγάτσες. ΄΄Οι μόνες ώρες της ημέρας που προξενεί ενδιαφέρον ο Βαρδάρης είναι πριν το χάραμα, όταν γίνεται ξανά χώρος ανθρώπινος, αποκτά κλίμακα καθώς είναι φωτισμένα τα ισόγεια και οι άθλιοι όγκοι των κτηρίων παραμένουν στο σκοτάδι. Η λέξη πλατεία υπονοεί στάση, όμως εδώ τίποτα δεν ενισχύει τη στάση εκεί΄΄, παρατηρεί η κυρία Αλέκα Γερόλυμπου, αναπληρώτρια καθηγήτρια της Αρχιτεκτονικής. Μια πλατεία σε διαρκή μετάλλαξη ο Βαρδάρης, που περνά την πιο μεταβατική φάση της ιστορίας του. Το σύνορο της πόλης με τον κόσμο της υπαίθρου, για πολλούς αιώνες έγινε τις προηγούμενες δεκαετίες ο τόπος συνάντησης διαφορετικών φυλών της πόλης που απλά τον διασχίζουν κατά τη διάρκεια της μέρας. Οι μικροαστοί και τα φτηνά εργατικά χέρια τον είχαν παλιά ως όριο. Εδώ συναντάς τους πάντες. Έξω από το ξενοδοχείο Καψής ένα ζευγάρι περιμένει ταξί μέσα στο αγιάζι. Αεροδρόμιο, φωνάζουν επιτακτικά και η κοινωνική τους θέση είναι φανερή. Παλιά στα ξενοδοχεία της περιοχής έμεναν κυρίως έμποροι από την επαρχία που ερχόταν στην πόλη για προμήθειες. Μυθικά κτίσματα που παραμένουν εγκαταλελειμμένα καθώς ο πληθυσμός που τα συντηρούσε μετασχηματίστηκε και εξυπηρετεί πλέον τις ανάγκες του με διαφορετικά στάνταρ. Εδώ υπήρχαν θρυλικά καφενεία. Όπως στο διάσημο καφενείο του Μαλίκ Μπέη που διανυκτέρευε εδώ έξω από την Μπάρα με τους κακόφημους δρόμους. Όλα τα υπόλοιπα δεν είναι ίδια.

Δικαστήρια, ώρα 8:00 Η κλούβα της αστυνομίας κατεβάζει τέσσερις μελαψούς νεαρούς για να δικαστούν. Στους διαδρόμους του μεγάρου επικρατεί χάος. Κόσμος παντός είδους, στο κυλικείο δικηγόροι, έξω  στο δρόμο μαλώνει μια γυναίκα  με έναν άντρα. Έχω υποχρέωση να καταθέσω, θείος μας ήτανε, όχι σου λέω θα μπλέξουμε. Μέσα στις αίθουσες που δικάζουν υποθέσεις όπως διαζύγια και κληρονομικά τα πράγματα είναι έως και διασκεδαστικά, στα υπόλοιπα σοβαρεύουν επικίνδυνα. Κοιτάω τα πρόσωπα των νεαρών που κατεβαίνουν από την κλούβα. Ασυναίσθητα βάζουν τα χέρια τους μπροστά, όπως βλέπουν να κάνουν στην τηλεόραση. Και ας μην έχει καμιά κάμερα να τους παρακολουθεί. Πίσω ακριβώς τα τείχη είναι το μόνο στοιχείο που θυμίζει πως εδώ η πόλη κάποτε άρχιζε ή τέλειωνε, εξαρτάται από πού ερχόσουν. Το βράδυ πίσω από τα τείχη γίνονται πολλά, μου λέει ένας περιπτεράς. Πρεζάκια, ανώμαλοι, κανείς δεν σέβεται την ιστορία.

Οδός Ειρήνης, 9 π.μ. Στην οδό Ειρήνης τον παλιό  Βαρδάρη  ελάχιστα πράγματα κρατούν  ακόμα από το χρώμα της γειτονιάς. Παραδοσιακοί νοικοκυραίοι της περιοχής έκανα εκεί τα ψώνια της μέρας. Είναι το τελευταίο αναμνηστικό κομμάτι μιας πλατείας που άλλαξε πέντε ονόματα-Αξιού, Μεταξά, Σβώλου, Δημοκρατίας, Βαρδάρη-καταστράφηκε ολοσχερώς από την πυρκαγιά του 17, γνώρισε τις πρώτες πολυκατοικίες και πρώτη τις είδε να γκρεμίζονται για να ανεγερθούν στη θέση τους γυάλινα κτήρια. Μιας πλατείας που άλλαξε όψη και σχεδιασμό δεκάδες φορές και στο μέλλον θα αποτελέσει την περιβόητη δυτική είσοδο της πόλης. ΄΄Οι μόνοι που αντέξαμε είμαστε εμείς και τα στρατιωτικά απέναντι. Αλλά και κείνα θα τα γκρεμίσουν γιατί τα παραπήγματα είναι άσχημα. Πάντως να ξέρεις όσα σούπερ μάρκετ και αν ανοίξαμε εμάς ο κόσμος μας εμπιστεύεται για τα ψώνια του όλες τις ώρες της μέρας΄΄, μου λέει ένας από τους τελευταίους μανάβηδες, από τους παλιούς. Απέναντι στα στρατιωτικά ψωνίζουν ιμιτασιόν σαμσονάιτ και αδιάβροχα για τα μηχανάκια, κυρίως φοιτητές, ενώ πίσω από το άγαλμα του Βασιλιά Κωνσταντίνου, έργο του γλύπτη Δημητριάδη το 1940, που το μετέφεραν εδώ το 1940 από την ΧΑΝΘ, βρίσκεις τα τελευταία αυθεντικά τάβλια. Τριγύρω κινέζικα μαγαζιά που ξεφύτρωσαν σα μανιτάρια την προηγούμενη δεκαετία και έκαναν τα πέριξ της πλατείας, μέχρι το Σιδηροδρομικό Σταθμό, τη chinatown της πόλης. Σήμερα, πολλά από αυτά έχουν κλείσει, οι Κινέζοι αποχωρούν για άλλες, αναδυόμενες αγορές. Πολλές φιλίες δεν πρόλαβαν να Κάνουν στη γειτονιά. Κλειστεί άνθρωποι λένε οι παλαιοί μαγαζάτορες.

Έξω από το Βιέννη, ώρα 11:00 π.μ. Ο κόσμος αυτή την ώρα είναι ανάμεικτος. Κυριαρχεί η φυλή όσων γιάπις απέμειναν που είτε συναλλάσσονται με τα εξειδικευμένα τμήματα των γειτονικών τραπεζών. ΄΄Στις μέρες μας η πλατεία έχει σημαδευτεί από υαλοκατασκευές-κτήρια γραφείων και καφετερίες- όλο βορειοευρωπαϊκό ύφος και ένα νότιο ήλιο να την πυρπολεί ανελέητος τα καλοκαίρια΄΄, λέει ο επίκουρος καθηγητής της Αρχιτεκτονικής Πέτρος Μαρτινίδης. Private Banking πελάτες ενεχυροδανειστήρια, λίζινγκ, χρηματιστηριακές, μεγάλα δικηγορικά γραφεία, γυάλινα κτήρια τραπεζών. Το πιο πρόσφατο σκηνικό μιας πανάρχαιας γειτονιάς.

Κέντρο αδυνατίσματος, ώρα 2:00 μ.μ. Πίσω από τα πράσινα τζάμια δεκάδες γυναίκες ακολουθούν προγράμματα αδυνατίσματος. ΄΄Εγώ το κέρδισα σε ένα πρωινό σώου της τηλεόρασης. Το είχανε σε προσφορά, είπα να κάνω κάτι για μένα που είχα αφεθεί έτσι από τη γέννα και μετά. Καλά είναι, έρχομαι εδώ και ξεχνιέμαι, βλέπω και άλλες, σαν καφενείο είναι, λέμε και καμιά κουβέντα΄΄, λέει η Έλενα που δοκιμάζει για πρώτη φορά. Ο Βαρδάρης έγινε ο ναός της παχουλής γυναίκας. Οι πιο πολλές έρχονται για δεύτερη και τρίτη φορά καθώς πάντα σχεδόν παχαίνουν ξανά. Στην ίδια πλατεία πριν από δεκαετίες πουλούσαν τα καλύτερα κρέατα της πόλης, μπαχαρικά και γιάλες με βδέλλες για ιαματικές αφαιμάξεις. Διάσημες βδέλλες καθώς από όλη την πόλη ερχόταν εδώ για να βρουν την υγειά τους με αυτόν τον παράξενο τρόπο. Σήμερα απλά κάθονται στο σαλόνι ενός κέντρου αδυνατίσματος και περιμένουν να μπουν σε ένα μηχάνημα σαν φούρνο μικροκυμάτων για ανθρώπους.

Κινηματογράφος Λαϊκόν, ώρα 4:50 μ.μ Δυο νεαροί βγάζουν εισιτήριο στο ταμείο ενώ βιαστικός τους ακολουθεί κατά πόδας ένας μεσήλικας. Τα πορνοσινεμά ήταν το σήμα κατατεθέν της πλατείας για αρκετές δεκαετίες. Τα λαικά σινεμά που περιέγραφε ο Ιωάννου. Το Πάνθεον, το Ίλιον, το Αλέκα δεν υπάρχουν πια. Ο κόσμος συνωστίζεται στις δύο αίθουσες του Λαϊκόν, αλλά κυρίως στις τουαλέτες. Βρίσκεις αναλυτικές περιγραφές ανδρικών οργάνων, αριθμούς τηλεφώνων και ώρες ραντεβού. Το κοινό είναι αποκλειστικά ανδρικό. Παντός είδους. Ανώτερη, κατώτερης, κατώτατης υποστάθμης. Όλες οι φυλές. Το σινεμά παίζει από τις δέκα το πρωί μέχρι τις τέσσερις το ξημέρωμα. Έργα Σεξ (παλιά έπαιζε και καράτε). Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή έβαζε και γκέι-πορνό. Σκοτώνουν τη μοναξιά τους, βρίσκουν παρέα, παλιά περνούσαν από μια έως δέκα ώρες. Κυρίως κρύβονταν. Η ανοικοδόμηση της πλατείας έφερε το γκρέμισμα των παραδοσιακών ναών. Έμεινε μόνο το Λαϊκόν με το φανατικό κοινό του.

Οδός Αφροδίτης,  ώρα 8μ.μ. Έξω από τους κλειστούς πια “Αγγέλους του Τσάρλι”, θρυλικό μπαρ της περιοχής με γυναίκες, που συνήθιζαν να κτυπούν το τζάμι φωνάζοντας “καλέ να πιούμε ένα ποτάκι’’. Τίποτε πια δεν είναι το ίδιο. Παλιά ο δρόμος ήταν ο πιο ένδοξος ερωτικός δρόμος της περιοχής. Όπως ο Βαρδάρης η πιο ερωτική γειτονιά της πόλης. Το 1668 υπήρχαν 349 καταγώγια και τα σπίτια για να ξεχωρίζουν από τα μπουρδέλα όφειλαν να το γράφουν στην είσοδο. Σήμερα τα στέκια του έρωτα είναι λίγα. Τα πιο πολλά μαζεμένα πίσω από το φαρμακείο του Ζωγράφου, ενώ η πιάτσα με το ψωνιστήρι μεταφέρθηκε πίσω από το Σταθμό και πρόσφατα στη Γιαννιτσών όπου άνοιξαν κέντρα που παίρνουν ονόματα από τηλεοπτικά ριάλιτι σώου όπως ΄΄Επιτέλους Μαζί΄΄. Αν περπατήσεις νύχτα στα παραβαρδάρια θα καταλάβεις ίσως αυτό που εννοεί ο Χριστιανόπουλος όταν λέει΄΄ δεν μυρμηγκιάζει πια η ομορφιά στα παραβαρδάρια κάτι έχει αλλάξει΄΄. Ακόμα και το περιβόητο Κανάλ Νταμούρ που έξοχα περιγράφει ο Θωμάς Κοροβίνης στο βιβλίο του έχει λίγα θλιβερά κόκκινα φώτα και καθόλου από το ερωτικό κλίμα που μεγάλωσε γενιές και γενιές που ερχόταν εδώ ακόμα και για πλάκα. Αν σηκώσεις τα μάτια σου ψηλά θα δεις εξειδικευμένα βίντεο κλαμπ με θέματα κάθε σεξουαλικής προτίμησης. Μερικά έχουν και καμπίνες για ταχεία ανακούφιση.

Πλατεία, ώρα 1:00 π.μ. Στο κεντρικό μπουγατσατζίδικο όλες οι φυλές του κόσμου. Ο Βαρδάρης ήταν άλλωστε ανέκαθεν πολυσυλλεκτικός. Εδώ σύμφωνα με τη Νίνα Κοκαλίδου-Ναχμία συναντούσες τους πιο χαρακτηριστικούς τύπους της πόλης. Μια τραβεστί μουρμουρίζει για την αναδουλειά από το κρύο. Στα παραβαρδάρια σοκάκια το σκοτάδι είναι πυκνό. Κάνω μια στάση έξω από του Παρών. Στη γωνία γίνεται ένας τσαμπουκάς. Συνηθισμένη η περιοχή, κανείς δεν στέκεται. Ο Βαρδάρης δεν είναι πια ο ίδιος. Θρυλικά μαγαζιά που άκμασαν εδώ όπως η Καστοριά, το Σεχραζάτ, τα Γούστα υπάρχουν μόνο ως αναμνήσεις. Μαζί με τη φωτεινή επιγραφή του καμπαρέ Μουλέν Ρουζ. Όταν ήμουν παιδί νόμιζα ότι είναι παράρτημα του παρισινού ομώνυμου. Είχε και μια φοβερή ατραξιόν κάποτε με το άνοιγμα μιας κόκα κόλα με ανορθόδοξο τρόπο. Μέχρι και κλαμπ είχε ανοίξει κάποτε, το περίφημο Νανί Νανί που είχε τραγουδήσει και ο Σαββόπουλος το Ξενοδοχείο του. Σήμερα ο Βαρδάρης είναι χαμένος πίσω από λαμαρίνες του Μετρό. Η περιοχή έχει νεκρώσει, μαζί την εμπορική της δραστηριότητα και την αλλαγή χρήσης των κτιρίων που σήμερα είναι τα περισσότερα ανοίκιαστα. Κάνεις δεν στέκεται πια εκεί, κάνεις δεν συχνάζει. Αν Κάποτε το Μετρό ολοκληρωθεί η πλατεία μπορεί να βρει ένα νέο πρόσωπο. Προς το Παρόν προσπάθειες όπως του ξενοδοχείου Άριστον, λίγο πιο πέρα, της δίνουν ελπίδες και ανάσες.

*Οι φωτογραφίες είναι της Ελένης Βράκα

Στις 2 παλιές φωτογραφίες κάτω: Το άγαλμα του Κωνσταντίνου μεταφέρθηκε εδώ από το Πάρκο της ΧΑΝΘ, όπου είχε τοποθετηθεί την δεκαετία του 30. Στην αριστερή φωτογραφία η τελική του θέση την δεκαετία του 60 και στην δεξιά στην πρώτη μεταφορά του στο κέντρο της Πλατείας στην δεκαετία του 50.