Ο δήμαρχος ισχυρίζεται ότι έσωσε την πόλη από τη ρύπανση. Ισχύει;

Η πρόσφατη καταδίκη της Ελλάδας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για την ποιότητα του αέρα στη Θεσσαλονίκη, μόνο ως κεραυνός εν αιθρία δεν έπεσε σε μία πόλη ιδιαίτερα επιβαρυμένη τα τελευταία χρόνια από την υψηλή συγκέντρωση αιωρούμενων σωματιδίων.

Μια καταδίκη που έρχεται σε συνέχεια της αντίστοιχης για την Αθήνα και αποδεικνύει πολλά για τον αέρα που αναπνέουμε καθημερινά.

Η ατμοσφαιρική ρύπανση αποτελεί παράγοντα για αύξηση παρουσίασης παθήσεων όπως το άσθμα και την χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, ενώ σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Περιβάλλοντος, το 2020 οδήγησε σε πάνω από 11.000 πρώιμους θανάτους στην Ελλάδα.

Η καταδίκη της Ελλάδας για τις για την ατμοσφαιρική ρύπανση στο πολεοδομικό συγκρότημα Θεσσαλονίκης, η οποία αφορά στην περίοδο από το 2005 έως και το 2012, το 2014 και, εν συνεχεία, εκ νέου το 2017 έως και το 2019, απασχόλησε τη χτεσινή (3/4) συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Θεσσαλονίκης.

Εκεί λοιπόν, ο Δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Κωνσταντίνος Ζέρβας, παρουσίασε στοιχεία από τους τους σταθμούς μέτρησης του δήμου Θεσσαλονίκης και συγκεκριμένα από τον Σταθμό στην Εγνατία, από το 2019 μέχρι και το 2022 και σημείωσε ότι υπάρχει μία βελτίωση.

«Από τις 75 ημέρες υπέρβασης των ορίων ρύπανσης για το 2019, πέσαμε σε 33 το 2020, σε 26 το 2021 και σε 18 το 2022. Τώρα βέβαια αυτό δεν σημαίνει ότι εφησυχάζουμε», ανέφερε.

«Κάθε καταδίκη της Ελλάδας σχετικά με περιβαλλοντικές τις επιδόσεις είναι μια είδηση που μας στενοχωρεί και μας προβληματίζει. Πρέπει να κινητοποιεί την Πολιτεία. Άμεση λήψη μέτρων και σχεδιασμός δημοσίων πολιτικών που θα απαντούν στο πρόβλημα. Το πρόβλημα όλοι ξέρουμε πού οφείλεται» υπογράμμισε.

Αναμενόμενο φυσικά, αν αναλογιστούμε ότι μεσολάβησε η πανδημία και τα lockdown, με τα αυτοκίνητα και τα λεωφορεία να μην κυκλοφορούν στην πόλη και τα εργοστάσια να κατεβάζουν διακόπτη.

Τι συμβαίνει όμως στην πράξη;

Στην ανάλυση του κ. Γιάννη Ν. Κρεστενίτη, Ομότιμου Καθηγητή ΑΠΘ, διαβάζουμε:

Μία βασική παράμετρος (ρύπος) που χαρακτηρίζει την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα είναι τα αιωρούμενα σωματίδια (ΑΣ) – particulate matters (ΡΜ). Η διάμετρός τους κυμαίνεται από 0,0002μm έως 500μm, ενώ η μορφή και η σύστασή τους εξαρτάται από την πηγή προέλευσής τους. Τα αιωρούμενα σωματίδια που παρακολουθούνται για την αποτύπωση και αποτίμηση της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα είναι τα σωματίδια με (αεροδυναμική) διάμετρο μικρότερη από 10 μm και 2,5 μm και αναφέρονται ως σωματίδια ΑΣ10 ή PM10 και ΑΣ2,5 ή PM2,5 αντίστοιχα. Τα ΑΣ10 σωματίδια μπορούν να προσκολληθούν στους πνεύμονες ενώ τα ακόμα μικρότερα και πιο επιβλαβή σωματίδια ΑΣ2,5 μπορούν να διαπεράσουν τους πνεύμονες και να εισχωρήσουν στην κυκλοφορία του αίματος. Χρόνια έκθεση σε σωματιδιακή ρύπανση συμβάλλει στην αύξηση του κινδύνου για ανάπτυξη καρδιαγγειακών και αναπνευστικών νοσημάτων καθώς και καρκίνου του πνεύμονα.

Σύμφωνα με την εθνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία για τα ΑΣ₁₀ ισχύουν τα εξής:

• Το όριο της μέσης ετήσιας τιμής της συγκέντρωσης είναι 40μg/m³
• Το όριο της μέσης ημερήσιας τιμής της συγκέντρωσης είναι 50μg/m³
• Το όριο της μέσης ημερήσιας συγκέντρωσης δεν πρέπει να ξεπερνιέται περισσότερο από 35 φορές το χρόνο

Στο πολεοδομικό συγκρότημα της Θεσσαλονίκης, με την αυξημένη αστική πυκνότητα, τις διάσπαρτες στον αστικό ιστό βιοτεχνικές αλλά βιομηχανικές δραστηριότητες, τα προβλήματα οδικής κυκλοφορίας και την πάρα πολύ χαμηλή αναλογία έκτασης αστικού πρασίνου και ελεύθερων χώρων ανά κάτοικο, η ατμοσφαιρική ρύπανση βρίσκεται διαχρονικά σε υψηλά επίπεδα.

Αυτός είναι εξάλλου και ο λόγος που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε, στις 3/12/2020, να παραπέμψει την Ελλάδα στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σχετικά με την κακή ποιότητα του αέρα, λόγω των υψηλών επιπέδων αιωρούμενων σωματιδίων ΑΣ10, αφού η Ελλάδα δεν τήρησε τις ημερήσιες οριακές τιμές για τις συγκεντρώσεις ΑΣ10, οι οποίες είναι νομικά δεσμευτικές από το 2005. Τα στοιχεία που υπέβαλε η Ελλάδα επιβεβαιώνουν συστηματικές υπερβάσεις στη Θεσσαλονίκη, για δεκατέσσερα έτη από το 2005 (με εξαίρεση το 2013). Το 2019, που ήταν ο τελευταίος χρόνος για τον οποίον υποβλήθηκαν δεδομένα μετρήσεων, οι ημέρες στις οποίες σημειώθηκαν υπερβάσεις των οριακών τιμών ήταν 67.

Στην ετήσια έκθεση του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ) για το 2021 («ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ 2021») παρουσιάζεται η διαχρονική εξέλιξη της μέσης ετήσιας συγκέντρωσης των ΑΣ10 σε τέσσερις (4) σταθμούς μέτρησης στη Θεσσαλονίκη (Αγίας Σοφίας: ΑΓΣ, Κορδελιού: ΚΟΔ, Πανοράματος: ΠΑΝ και Σίνδου: ΣΙΝ), για την χρονική περίοδο 2001 έως 2021 και η οποία έχει οπτικοποιηθεί στο Σχήμα 1.

Από τα στοιχεία των μέσων ετήσιων συγκεντρώσεων των ΑΣ10 στους τέσσερεις σταθμούς της Θεσσαλονίκης, προκύπτει ότι η τάση μείωσης του φορτίου των αιωρούμενων σωματιδίων (απεικονίζεται με τις διακεκομμένες γραμμές), που ήταν σημαντική έως το 2013 έχει ελαττωθεί (με εξαίρεση τον σταθμό Πανοράματος) ή έχει ανατραπεί. Χαρακτηριστική είναι η εξέλιξη της μέσης ετήσιας συγκέντρωσης των ΑΣ10 σταθμό Αγ. Σοφίας, όπου η μέση ετήσια συγκέντρωση (39μg/m3) το 2021, πλησίασε και πάλι το ετήσιο όριο των 40μg/m3, αυξημένη έναντι του αντίστοιχου του 2019 που ήταν 36μg/m3.

Με βάση τις ωριαίες  μετρήσεις της συγκέντρωσης των ΑΣ10 στους 4 σταθμούς της Θεσσαλονίκης για το σύνολο για το 2021, προκύπτει ότι το όριο των 50 μg/m3 έχει ξεπεραστεί σε:

• 677 ωριαίες μετρήσεις στον Σταθμό της Αγ. Σοφίας
• 478 ωριαίες μετρήσεις στον Σταθμό Κορδελιού
• 079 ωριαίες μετρήσεις στον Σταθμό Σίνδου
• 189 ωριαίες μετρήσεις στον Σταθμό Πανοράματος

Λαμβάνοντας υπόψη την ημερήσια μέση τιμή συγκέντρωσης των ΑΣ₁₀, το όριο των 50 μg/m³ έχει ξεπεραστεί, στη διάρκεια του 2021:

• 69 φορές/ημέρες στον Σταθμό της Αγ. Σοφίας
• 56 φορές/ημέρες στον Σταθμό Κορδελιού
• 34 φορές/ημέρες στον Σταθμό Σίνδου
• 3 φορές/ημέρες στον Σταθμό Πανοράματος

Επομένως προκύπτει ότι η ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα, ως προς τις συγκεντρώσεις των ΑΣ₁₀, είναι εκτός του ορίου (των 35 ημερών υπέρβασης το χρόνο), τόσο στον Σταθμό της Αγ. Σοφίας, όσο και στον Σταθμό του Κορδελιού, και μόλις (κατά 1 ημέρα)  εντός του ορίου για τον Σταθμό της Σίνδου και ικανοποιητικά εντός του ορίου για τον Σταθμό Πανοράματος (μόνον 3 ημέρες εκτός ορίου).

Η παραπάνω κατάσταση αναφορικά με την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα στη Θεσσαλονίκη, ως προς τις συγκεντρώσεις των αιωρούμενων σωματιδίων ΑΣ₁₀, σίγουρα δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ικανοποιητική. Ταυτόχρονα υπάρχουν ανησυχίες ότι μπορεί να επιδεινωθεί ως αποτέλεσμα της συνεχιζόμενης μη αντιμετώπισης των αιτίων που προκαλούν την ατμοσφαιρική ρύπανση (κυκλοφοριακό, έλλειψη πρασίνου κλπ.), αλλά και των αλλαγών στη διαχείριση και λειτουργία των οικιακών θερμάνσεων που έχει προκαλέσει η ενεργειακή κρίση και η ακρίβεια (π.χ. αύξηση στη χρήση καυσόξυλων ή και ακατάλληλων για καύση υλικών).

Από τις αναρτημένες μετρήσεις συγκεντρώσεων ΑΣ10 στο δίκτυο των σταθμών της Θεσσαλονίκης προέκυψε ο Πίνακας 1, στον οποίο απεικονίζονται τα σύνολα των μετρήσεων ανά μήνα, στη διάρκεια του 2022, για τους 7 από τους 9 σταθμούς (δεν υπάρχουν αναρτημένες μετρήσεις για τους Σταθμούς ΑΠΘ και Σταυρούπολη). Οι αναρτημένες (στο δικτυακό τόπο της ΠΚΜ) μετρήσεις της συγκέντρωσης των ΑΣ10, αναφέρονται ως οι μέγιστες συγκεντρώσεις που μετρήθηκαν στον αντίστοιχο σταθμό, τον αντίστοιχο μήνα.

Από τις αναρτημένες μετρήσεις των 7 σταθμών του πολεοδομικού συγκροτήματος Θεσσαλονίκης, το πλήθος των οποίων ανά μήνα παρουσιάστηκε στον Πίνακα 1, αρκετές υπερβαίνουν το ημερήσιο όριο των 50μg/m3 στη συγκέντρωση των ΑΣ10. Το πλήθος των (αναρτημένων) μετρήσεων που έχουν υπερβεί το όριο ανά μήνα και σταθμό, παρουσιάζεται στον Πίνακα 2.

Από τα στοιχεία του Πίνακα 2 προκύπτει ότι, το όριο ποιότητας του αέρα για τα ΑΣ10, έχει ξεπεραστεί για περισσότερες από 35 φορές (όριο που ορίζεται από την εθνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία) στη διάρκεια 2022, σε 3 από τους 7 σταθμούς, που είναι οι σταθμοί Αγ. Σοφίας (κέντρο Θεσσαλονίκης), Κορδελιού (βόρειο-δυτική Θεσσαλονίκη) και ΠΚΜ (κτήριο Περιφέρειας, δυτική Θεσσαλονίκη). Ενώ είναι πιθανόν το πλήθος των ημερών υπέρβασης του ορίου των 50μg/m3, να ήταν πολύ μεγαλύτερο, αν υπήρχαν καταγραμμένες μετρήσεις για το σύνολο των ημερών του 2022 και σε όλους τους σταθμούς.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ενώ στο Σταθμό ΠΚΜ υπάρχουν μετρήσεις μόνον για το τελευταίο τρίμηνο του 2022, ποσοστό που πλησιάζει το 50% των μετρήσεων αυτών υπερβαίνουν το ημερήσιο όριο των 50μg/m3 και συνολικά οι υπερβάσεις είναι περισσότερες του ετήσιου πλήθους των 35 ημερών. Ίσως γιατί, ο Σταθμός ΠΚΜ βρίσκεται στη γειτονική του Λιμένα Θεσσαλονίκης περιοχή, εντός του οποίου υπάρχουν και φορτοεκφορτώσεις χύδην φορτίων.

Στον Πίνακα 3 παρουσιάζονται η μέση μηνιαία (Μ.Ο.) τιμή, η μέγιστη (ΜΑΧ) τιμή και η ελάχιστη (ΜΙΝ) τιμή της συγκέντρωσης των ΑΣ10, που προκύπτουν από τις αναρτημένες (στο δικτυακό τόπο της ΠΚΜ) μετρήσεις, για τους 3 σταθμούς μέτρησης, στους οποίους ξεπεράστηκε το όριο των 50μg/m3 για περισσότερες από 35 ημέρες στη διάρκεια του 2022:

Αν και τα στοιχεία των μετρήσεων (που έχουν προκύψει από το δικτυακό τόπο της ΠΚΜ) δεν καλύπτουν το σύνολο των ημερών του 2022, η εικόνα που παρουσιάζουν είναι μάλλον επιδείνωση της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα, ως προς τη συγκέντρωση των αιωρούμενων σωματιδίων ΑΣ10, όπως ήταν και τα τελευταία προηγούμενα χρόνια. Αυτό καθιστά απαραίτητη την ύπαρξη επιχειρησιακού σχεδίου για την αντιμετώπιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Το σχέδιο αυτό προβλέπεται από την ισχύουσα εθνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία και έπρεπε να είχε ήδη καταρτιστεί ενώ η έλλειψή του ήταν ένας επιπλέον λόγος που η χώρα μας παραπέμφθηκε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, όπως προηγούμενα αναφέρθηκε.

«Και ο Δήμος έχει μετρήσεις. Τι της κάνει;»

Ο επικεφαλής της δημοτικής παράταξης «Οικολογία Αλληλεγγύη» Μιχάλης Τρεμόπουλος, στην τοποθέτησή του στο δημοτικό συμβούλιο ανέφερε:

«Ο κ. Ζέρβας είπε ότι δεν έχει ευθύνη για την ατμοσφαιρική ρύπανση της πόλης γιατί ανέλαβε το 2019. Φάγαμε μια καταδίκη για την ατμοσφαιρική ρύπανση. Η πρώτη προειδοποίηση ήρθε το 2009. Οι υπερβάσεις συνεχίστηκαν. Το 2021 η Ελλάδα παραπέμφθηκε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο γιατί παρέλειψε να μεριμνήσει να μην υπάρχει διαρκής και συστηματική υπέρβαση της ημερήσιας τιμής για τα αιωρούμενα μικροσωματίδια. Τι πολιτική ασκεί ο Δήμος και η Περιφέρεια φυσικά που έχει την επίσημη θεσμική υποχρέωση. Και ο Δήμος έχει μετρήσεις. Τι της κάνει; Πολιτικές ασκεί; Κόβει τα δέντρα που μας κρύβουν τα ντουβάρια. Η Θεσσαλονίκη είναι σε χειρότερη κατάταξη ακόμα και από την Αθήνα. Είναι πρώτη σε όλη τη χώρα όσον αφορά των μικροσωματιδίων PM 2.5».