Ο ναός με τον γερμένο τρούλο που προσπερνάς καθημερινά στην «καρδιά» της Θεσσαλονίκης

Ανάμεσα στις πανύψηλες πολυκατοικίες και στη συμβολή των πολύβουων Εγνατία και Π. Πατρών Γερμανού, στην «καρδιά» του κέντρου της πόλης και σε κοντινή απόσταση από την Καμάρα, στέκει από το 1340 (πιθανότατα) ο Ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, που ανήκει στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco στην Θεσσαλονίκη.

Αρχικά, χτίστηκε ως ταφικό παρεκκλήσι βυζαντινού μοναστηριού το οποίο ήταν αφιερωμένο στην Παναγία, όπως αποδεικνύουν δύο εγχάρακτες επιγραφές στην επιφάνεια του ναού.

Ανήκει στον τύπο του τετράκογχου εγγεγραμμένου σε τετράγωνη κάτοψη ναού.

Η δυτική κόγχη κατεδαφίστηκε το 1936 για την προσθήκη νάρθηκα.

Ο τοιχογραφικός διάκοσμος στο εσωτερικό του χρονολογείται την περίοδο 1350-1370 και εντάσσεται στην παλαιολόγεια παράδοση.

Στον μεγάλο τρούλο που καλύπτει το ναό, βρέθηκε εντοιχισμένο νόμισμα που επιτρέπει τη χρονολόγηση του ναού στα 1350.

Ένα ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο όσον αφορά την ιστορία του Ναού της Μεταμορφώσεως είναι το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας δεν μετατράπηκε σε τζαμί εξαιτίας του μικρού του μεγέθους ή επειδή βρισκόταν στη χριστιανική συνοικία της Παναγούδας και στο προαύλιο οικίας.

Η λασπόκτιστη τοιχοποιία του μνημείου συνίσταται από αργούς (ακατέργαστους δηλαδή) λίθους στη βάση και από πλίνθους στο ανώτερο τμήμα.

Ο Ναός δεν έμεινε αλώβητος από το σεισμό του 1978 με το χτύπημα του εγκέλαδου να προκαλεί σημαντικές ζημιές, με αποτέλεσμα να πραγματοποιηθούν εκτεταμένες επισκευές.

Κατά τη διάρκεια των επισκευών βρέθηκε η αρχική θέση της Αγίας Τράπεζας και το εγκαίνιο του ναού, μια μικρή μολύβδινη λειψανοθήκη.

Στη βόρεια και νότια κόγχη καθώς και γύρω από τον ναό εντοπίστηκαν τάφοι, γεγονός που επιβεβαιώνει ότι αρχικά χτίστηκε ως ταφικό παρεκκλήσι, αλλά και μια μικρή μολύβδινη λειψανοθήκη που σχετίζεται με τα εγκαίνια του ναού.

Ο μεγάλος και υψηλός οκτάπλευρος τρούλος της εκκλησίας παρουσίαζε προβλήματα κλίσης κάτι που είναι ορατό με το μάτι εάν περάσεις από το σημείο και το παρατηρήσεις.

Κοσμείται από επάλληλα τόξα και από πλίνθινους ημικίονες.

Στο εσωτερικό του τρούλου, στην κορυφή του, παριστάνεται η Ανάληψη του Χριστού και στη βάση του η Θεία Λειτουργία.

Ωστόσο, η διαφοροποίηση έχει να κάνει με το γεγονός ότι ο Χριστός δεν περιβάλλεται από αγγέλους, αλλά από ιεράρχες, διακόνους, ψάλτες και πιστούς, κάτι που παραπέμπει στην επίγεια Θεία Λειτουργία, όπως αυτή εξελίσσεται στην εκκλησία και όχι όπως απεικονίζεται στην Ουράνια Λειτουργία.

Ακολουθεί στην επόμενη ζώνη η Θεοτόκος με τους Αποστόλους που συνοδεύονται από τις απεικονίσεις του ήλιου, της σελήνης και των προσωποποιημένων ανέμων.

Ανάμεσα στα παράθυρα του τρούλου απεικονίζονται οκτώ προφήτες.

Σήμερα, ο ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα αποτελεί παρεκκλήσιο του ναού της Παναγούδας και εντάσσεται στην ομώνυμο ενορία.

Πανηγυρίζει στις 6 Αυγούστου.