Μερικές παράξενες ιστορίες για τις εκκλησίες της Θεσσαλονίκης!

Η πόλη μας έχει πλήθος ναών και εκκλησιών και πάνω τους και μέσα τους είναι γραμμένο ένα κομμάτι της ιστορίας της. Μερικά κομμάτια της μάλιστα είναι γραμμένα κάτω από αυτούς, όπως το ρωμαϊκό λουτρό κάτω από την Αχειροποίητο ή ο ναός της Ίσιδας που λέγεται πώς υπάρχει αρκετά στρώματα κάτω απ΄την εκκλησία της Αγίας Σοφίας, το Βαπτιστήριο κάτω στο Ναό του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου και φυσικά η περίφημη κρύπτη του Αγίου Δημητρίου. Εμείς θα μιλήσουμε για μερικά από τα λιγότερα γνωστά παράδοξα που κρύβουν τρεις από τις εκκλησίες της Θεσσαλονίκης.

1. Όσιος Δαυίδ

Βρίσκεται στο αδιέξοδο της οδού Αγίας Σοφίας καθολικό της μονής του Χριστού Σωτήρα του Λατόμου ή των Λατόμων, προσωνυμία που οφείλεται στην ύπαρξη λατομείων πέτρας στην περιοχή. Ο ναός κτίστηκε στα τέλη του 5ο αι. στον τύπο του εγγεγραμμένου σε τετράγωνο σταυρού με κόγχη στα ανατολικά. Δυο παράδοξα κρύβει αυτός ο ναός, ανακηρυγμένο μνημείο της UNESCO.

α. Είναι ιδιαίτερα γνωστός για την ψηφιδωτή παράσταση με το όραμα του Προφήτη Ιεζεκιήλ στην κόγχη, ένα από τα σημαντικότερα ψηφιδωτά έργα της παλαιοχριστιανικής περιόδου.Το ψηφιδωτό που είναι τοποθετημένο στο θόλο του ιερού, παριστάνει το “όραμα” του προφήτη Ιεζεκιήλ με το Χριστό “αγένειο” να κάθεται πάνω σε ένα πολύχρωμο φωτεινό τόξο. Το έργο σκεπάστηκε με “βόειον” δέρμα, για να σωθεί κατά τη διάρκεια της Εικονομαχίας και ανακαλύφθηκε τυχαία στα χρόνια του αυτοκράτορα Λέοντα του Αρμένιου (813-820). Από τότε και ως την τουρκοκρατία το μοναστήρι πήρε το όνομα “Χριστού Σωτήρος”, ίσως από την παράσταση του περίφημου ψηφιδωτού του καθολικού του. Κατά την τουρκοκρατία και πάλι σκεπάστηκε με κονίαμα το ψηφιδωτό από τους Τούρκους, για να αποκαλυφθεί μόλις το 1921. Τότε δόθηκε στο ναό το όνομα του Οσίου Δαβίδ περισσότερο από ανάγκη να τιμηθεί ο “εν Θεσσαλονίκη ασκήσας ούτος Άγιος”.

β. Στο δάπεδο του Όσιου Δαβίδ υπάρχουν 3 καταπακτές που οδηγούσαν σ’ αυτό το υπόγειο περίπλοκο δίκτυο. Εικάζεται λοιπόν ότι κάτω απ΄την πόλη υπήρχε ένα καλά οργανωμένο δίκτυο στοών, που ανάγεται στην ελληνιστική εποχή. Υπόγειες διαβάσεις που κατασκευάστηκαν από τον Δημήτριο τον Πολιορκητή, ως δευτερεύον οχυρωματικό έργο. Οι υπόγειες αυτές διαβάσεις χρησίμευαν κυρίως για την διέλευση επιφανών προσώπων, αυλικών, αγγελιοφόρων, στρατιωτών και κατασκόπων, που διέσχιζαν έτσι αθέατοι την πόλη και έβγαιναν στην επιφάνεια από πολλαπλές καλά κρυμμένες εισόδους. Την περίοδο της Pax Romana οι στρατιωτικές σήραγγες έπεσαν σε αχρηστία. Η ύπαρξη τους όμως χρησίμευσε πολύ στους τους πρώτους Χριστιανούς ώστε να δημιουργήσουν ένα παράλληλο δίκτυο κατακομβών την εποχή των διωγμών, που χρησιμοποιούνταν ως τόποι θρησκευτικής λατρείας και μυστικής συνάθροισης. Οι κατακόμβες αυτές συνέδεαν τους πρωτοχριστιανικούς ναούς. Οι καταπακτές αυτές οδηγούν στις υπόγειες αυτές στοές που σήμερα δεν υπάρχουν πια.

2. Η Αγία Σοφία υπογείως

Ο γνωστός σε όλους Ναός της Αγίας Σοφίας είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της πόλης. Κάτω, όμως, από το σπουδαίο αυτό ναό προϋπήρχε ένας παλαιότερος. Πρόκειται για μία μεγάλη βασιλική, μία από τις μεγαλύτερες της παλαιοχριστιανικής περιόδου (115 μέτρα μήκος και 53 μέτρα πλάτος). Ενδιαφέρον είναι ότι ο μικρότερος σε μήκος σημερινός ναός της Αγίας Σοφίας έχει το ίδιο περίπου πλάτος με την παλαιότερη εκκλησία, και ακολουθεί τους παλαιότερους τοίχους. Στην ανασκαφή που έγινε το 1961 – 62 στην σημερινή Αλεξάνδρου Σβώλου, τα ευρήματα ήταν εντυπωσιακά και διατηρήθηκαν στο υπόγειο της πολυκατοικίας που ανεγέρθηκε στο νούμερο 1 της οδού. Η βασιλική χρονολογείται στον 5ο αι. μ. Χ. Ένα ακόμη τμήμα της διατηρείται στην αυλή της κρύπτης του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου. Η κρύπτη ήταν αρχικά ρωμαϊκό λουτρό («νυμφαίο») που μετατράπηκε σε βαπτιστήριο για τις ανάγκες της παλαιότερης εκκλησίας. Ένας από τους κίονες του βαπτιστηρίου διατηρείται στη θέση του μέχρι σήμερα. (πηγή: www.invisiblemonuments.web.auth.gr)

3. Ο Αγιος Αντώνιος ως ψυχιατρείο (του Γιώργου Τσιτιρίδη)

Βρίσκεται στη συμβολή των οδών Δημητρίου Μαργαρίτη και Φιλικής εταιρίας, πολύ κοντά στην πλατεία Ναβαρίνου και στα πανεπιστήμια, δίπλα σχεδόν από την κεντρική βιβλιοθήκη της πόλης και τον κινηματογράφο Μακεδονικόν. Ο άγιος Αντώνιος σύμφωνα με την ορθόδοξη χριστιανική θρησκεία θεωρείται ο προστάτης άγιος και θεραπευτής των ψυχικά ασθενών. Γ αυτόν το λόγο τα παλαιότερα χρόνια οι συγγενείς όσων εθεωρείτο ότι έπασχαν από κάποια ψυχική νόσο και κάποιες φορές ακόμα και οι ίδιοι οικιοθελώς, συνήθιζαν να πηγαίνουν στο ναό. Εκεί τους έδεναν με αλυσίδες και χαλκάδες γύρω από το τέμπλο και τις κολώνες και τους άφηναν να θεραπευτούν. Μιλάμε για εποχές που οι ψυχικές ασθένειες ήταν θέμα ταμπού, μια κατάρα για την οικογένεια και ένα κεφάλαιο παντελώς άγνωστο για πολλά χρόνια. Το θέμα ειδικά στην Ελλάδα δεν το είχε προσεγγίσει η ιατρική επιστήμη, τα βήματα ήταν αργά, δειλά και πολλές φορές προς λάθος κατευθύνσεις οπότε η μόνη κατά πολλούς σωτηρία ήταν ένα θαύμα προερχόμενο από το θεό η κάποιο άγιο. Και ποιος θα μπορούσε να είναι ο καταλληλότερος αν όχι ο ίδιος ο προστάτης των ψυχικά αδύναμων.Η εκκλησία σταμάτησε να λειτουργεί ως θεραπευτήριο όταν μετά την αστυφιλία η ανέγερση τω πολυκατοικιών, η πυκνότητα των κτιρίων γύρω από τον ναό έκανε τους γείτονες να διαμαρτύρονται για τα τεκταινόμενα εντός του ναού

«Ήταν αδύνατο να ησυχάσει κανείς από τα ουρλιαχτά και τις φωνές των ανθρώπων μέσα στο ναό.» Λέγεται πως έχουν βρεθεί αλυσίδες από την εποχή που ο ναός φιλοξενούσε τους ανθρώπους αυτούς που περίμεναν το θαύμα από τον άγιο και μάλιστα μέχρι πρότινος υπήρχαν τα σημάδια των κρίκων στο τέμπλο του ναού.