Στα άδυτα του Γενί Τζαμί: Η ιστορία του και πότε είχε ακουστεί ξανά το κάλεσμα του ιμάμη

Το 2013 όταν για πρώτη φορά μετά από 90 χρόνια ακούστηκε το κάλεσμα του ιμάμη στο Γενί Τζαμί στη Θεσσαλονίκη.

Ο τότε δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Γιάννης Μπουτάρης, είχε παραχωρήσει το εκθεσιακό κέντρο, στους σπουδαστές της Ιερατικής Σχολής – του Μεντρεσέ, της Κομοτηνής.

Τους περίπου 50 σπουδαστές και τη συνοδεία τους υποδέχτηκε στην είσοδο του ιστορικού κτιρίου στις 30 Μαρτίου ο ίδιος ο δήμαρχος. Ακολούθησε παρουσίαση του χώρου από ξεναγό και στη συνέχεια τελέστηκε η μεσημβρινή προσευχή.

Στην όλη εκδήλωση παρών εκτός από τον Γιάννη Μπουτάρη ήταν και ο συντονιστής μειονοτικής εκπαίδευσης Ροδόπης-Εβρου, Νίκος Παπαγεωργίου.

Οι σπουδαστές του Μεντρεσέ και οι καθηγητές τους επισκέφθηκαν επίσης στη Θεσσαλονίκη τον Λευκό Πύργο και τη Ροτόντα.

Το Γενί Τζαμί παραχωρήθηκε και το 2014 στους Μουσουλμάνους για την προσευχή του Μπαϊραμιού.

Τότε, δεν είχε επιτραπεί να αναλάβει καθήκοντα ιμάμη ο μουφτής που είχαν ‘εκλέξει οι ομοεθνείς της Δυτικής Θράκης’. Οι μουσουλμάνοι που ζουν στη Θεσσαλονίκη είχαν διαμαρτυρηθεί για αυτή την κατάσταση, και δεν υποστήριξαν τον ιμάμη που διόρισε η ελληνική κυβέρνηση.

Το 2018, 200 άτομα τέλεσαν για πρώτη φορά την προσευχή του Μπαϊραμιού στο Γενί Τζαμί με τον εκλεγμένο μουφτή και τον μουεζίνη που είχαν οριστεί από την “Δυτική Θράκη”. Ένα περιστατικό, που επίσης είχε απασχολήσει την πόλη για αρκετές ημέρες.

Έντεκα χρόνια μετά…

Έντεκα χρόνια μετά, το Γενί Τζαμί παραχωρείται ξανά για την προσευχή των Μουσουλμάνων.

Η απόφαση ελήφθη από τη Γενική Γραμματεία Θρησκευμάτων, ο ιμάμης θα επιλεγεί από το ελληνικό κράτος και αφού δεν υπάρχει άλλος κατάλληλος χώρος για τους μουσουλμάνους, επελέγη το Γενί Τζαμί. Χώρος υπάρχει και στον τελευταίο όροφο της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ, αλλά προφανώς δεν ενδείκνυται.

Στη σχετική ανακοίνωση του υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων σημειώνεται ότι «η Γενική Γραμματεία Θρησκευμάτων εύχεται στους Μουσουλμάνους ο μήνας του Ραμαζανίου να είναι ένας μήνας αγάπης, ελεημοσύνης και καλών πράξεων».

Το Γενί Τζαμί παραχωρείται για την τέλεση της προσευχής για το Ραμαζάνι στις 10 Απριλίου.

Μπουτάρης: Γιατί δώσαμε το Γενί Τζαμί

Η κίνηση του τότε δημάρχου Θεσσαλονίκης είχε προκαλέσει μεγάλη συζήτηση, με τον Γιάννη Μπουτάρη να αναφέρει σε δήλωσή του:

«Τηρώντας την υπόσχεσή μας, διαθέσαμε το Γενί Τζαμί για την τέλεση της προσευχής της λύσης της νηστείας του Ραμαζανίου την Πέμπτη 8 Αυγούστου 2013.

Σκοπός μας είναι να διευκολύνουμε τόσο τους μουσουλμάνους κατοίκους της πόλης όσο και τους μουσουλμάνους επισκέπτες που αποφάσισαν να γιορτάσουν τον τερματισμό της νηστείας του Ραμαζανίου στη Θεσσαλονίκη και την ευρύτερη περιοχή, τιμώντας έτσι τη μεγάλη θρησκευτική γιορτή του Ισλάμ.

Η μικρή συμμετοχή πιστών οφείλεται στην ελλιπή ενημέρωση από την πλευρά των μουσουλμανικών κοινοτήτων. Επισημαίνουμε ότι αποτελεί πάγια θέση μας η διευκόλυνση της άσκησης των θρησκευτικών καθηκόντων των μουσουλμάνων κατοίκων και επισκεπτών της πόλης στις μεγάλες εορτές του Ισλάμ».

Οι Τούρκοι για το άνοιγμα του Γενί Τζαμί

Με τίτλο «Το Γενί Τζαμί στη Θεσσαλονίκη θα ανοίξει για τις προσευχές του Μπαϊραμιού» δημοσιεύεται ρεπορτάζ στην ιστοσελίδα του ειδησεογραφικού πρακτορείου Anadolu.

Όπως ανακοινώθηκε, το Γενί Τζαμί, ένα από τα σημαντικότερα οθωμανικά μνημεία της Θεσσαλονίκης, της δεύτερης μεγαλύτερης πόλης της Ελλάδας, θα παραχωρηθεί για προσευχές στο πλαίσιο του Μπαϊραμιού. Στην ανακοίνωση της Γενικής Γραμματείας Θρησκευμάτων της Ελλάδας, αναφέρεται ότι το Γενί Τζαμί στη Θεσσαλονίκη και το Σουλεϊμανιγιέ Τζαμί στο νησί της Ρόδου θα παραχωρηθούν στους μουσουλμάνους για τις προσευχές του Μπαϊραμιού στις 10 Απριλίου.

Και το 2013 και το 2014 το Γενί Τζαμί είχε παραχωρηθεί στους μουσουλμάνους για τις προσευχές Μπαϊραμιού, ωστόσο δεν είχε επιτραπεί να αναλάβει καθήκοντα ιμάμη ο μουφτής που είχαν ‘εκλέξει οι ομοεθνείς της Δυτικής Θράκης’. Οι μουσουλμάνοι που ζουν στη Θεσσαλονίκη είχαν διαμαρτυρηθεί για αυτή την κατάσταση, και δεν υποστήριξαν τον ιμάμη που διόρισε η ελληνική κυβέρνηση.

Ενώ το 2018, 200 άτομα τέλεσαν για πρώτη φορά την προσευχή του Μπαϊραμιού στο Γενί Τζαμί με τον εκλεγμένο μουφτή και τον μουεζίνη που είχαν οριστεί από την “Δυτική Θράκη”. Το Γενί Τζαμί στη Θεσσαλονίκη, χτίστηκε από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Βιταλιάνο Ποζέλι το 1902 κατά την οθωμανική περίοδο και χρησιμοποιήθηκε ως μουσείο μεταξύ 1925-1963. Το τζαμί, το οποίο αποκαταστάθηκε από το ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού το 1986, χρησιμοποιείται ακόμη ως εκθεσιακός χώρος από τον Δήμο Θεσσαλονίκης».

Η ιστορία του

Το Γενί Τζαμί βρίσκεται στην οδό Αρχαιολογικού Μουσείου, στα ανατολικά της λεωφόρου Βασιλίσσης Όλγας.

Χτίστηκε το 1902 από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Vitaliano Poselli και χρησίμευε ως τόπος λατρείας για τους εξισλαμισθέντες Εβραίους, τους επονομαζόμενους Ντονμέδες (17 ος αι.).

Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών (1923-1924) στέγασε για μικρό διάστημα πρόσφυγες και από το 1925 έως το 1962 χρησιμοποιήθηκε ως αρχαιολογικό μουσείο της πόλης. Σήμερα φιλοξενεί εκθέσεις και πολιτιστικές εκδηλώσεις που διοργανώνει η Δημοτική Πινακοθήκη Θεσσαλονίκης.

Το κτίριο συνδυάζει τη μουσουλμανική παράδοση με τους αρχιτεκτονικούς ρυθμούς της εποχής του, εκλεκτικιστικά στοιχεία που χρησιμοποίησε ο αρχιτέκτονας και σε πολλά άλλα κτίριά του, που σώζονται στην πόλη, όπως το Διοικητήριο, το κτίριο της παλιάς Φιλοσοφικής Σχολής, το Γ’ Σώμα Στρατού, τη βίλα Αλλατίνι κ.ά.

Στο προαύλιό του φυλάσσεται πλούσια συλλογή μαρμάρινων γλυπτών της Ρωμαϊκής εποχής και των πρωτοχριστιανικών χρόνων, σαρκοφάγοι, επιτύμβια, ανάγλυφα, τιμητικές και ταφικές στήλες κ.λπ. από ολόκληρη τη Θεσσαλονίκη.

Είναι το τελευταίο τζαμί που χτίστηκε στη Θεσσαλονίκη και ξεχωρίζει για την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική του, καθώς είναι ένα μίγμα ανατολίτικων, αναγεννησιακών, βυζαντινών, ισλαμικών και μπαρόκ στοιχείων με αρκετές νεοκλασσικές επιρροές.

Τα ανοίγματα στο εσωτερικό του, στηρίζονται σε κίονες με εκλεκτικιστικές λεπτομέρειες. Επιπλέον, τα αστέρια που υπάρχουν στους εξώστες αποτελούν οθωμανικό χαρακτηριστικό, ενώ τα συγκεκριμένα οξυκόρυφα τόξα θυμίζουν δυτική αρχιτεκτονική. Εντύπωση προκαλούν τα ρολόγια που υπάρχουν, αλλά και το μαρμάρινο ανάγλυφο που κοσμεί την πρόσοψη.

Μετά την ένωση της πόλης με την Ελλάδα, γκρεμίστηκε ο μιναρές και το τέμενος έπαυσε να λειτουργεί ως χώρος λατρείας.

«Καταφύγιο» στην πλατεία Τυρολόης

Το θέμα σχετικά με τον χώρο προσευχής των Μουσουλμάνων της πόλης είχε έρθει ξανά στο προσκήνιο το 2017.

Τότε, οι Μουσουλμάνοι της Θεσσαλονίκης ασκούσαν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα δημόσια στην πλατεία Τυρολόης, στη δυτική είσοδο της πόλης, κοντά στην οδό Λαγκαδά.

Τα μέλη της μουσουλμανικής μειονότητας της Θεσσαλονίκης κατήγγειλαν τότε ότι το υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων σφράγισε τον χώρο, στον οποίο προσεύχονταν τα τελευταία χρόνια, ενώ επεσήμαναν ότι στην πόλη ζούσαν τότε περίπου 5.000 Μουσουλμάνοι.

Παλιότερα, η προσευχή πραγματοποιούνταν σε ένα ημιυπόγειο που βρισκόταν στην περιοχή.

Ήταν ένας από τους συνολικά πέντε χώρους λατρείας που λειτουργούσαν στην πόλη και κατακλύζονται από πιστούς κατά τη διάρκεια του Μπαϊραμιού, της μεγάλης θρησκευτικής γιορτής που ακολουθεί το Ραμαζάνι.

Τι είναι το Ραμαζάνι

Το Ραμαζάνι, εκ τoυ τουρκικού ραμαζάν και του αραβικού ραμαντάν, είναι θρησκευτική μουσουλμανική εορτή νηστείας. Αποτελεί ονομασία του ένατου μήνα του μουσουλμανικού έτους, κατά τον οποίο, σύμφωνα με την παράδοση, δόθηκε το Κοράνι στους ανθρώπους προκειμένου οι κανόνες του να αποτελέσουν οδηγό της ζωής τους. Έτσι το Ραμαζάνι χαρακτηρίζεται ως ένας από τους «πέντε στύλους» του Ισλάμ με χαρακτήρα υπακοής, εξιλασμού και προσευχής προς τον Θεό.

Σε όλο το χρονικό διάστημα του Ραμαζανιού, διάρκειας ενός μηνός, οι μουσουλμάνοι απέχουν υποχρεωτικά, από ανατολής μέχρι δύσεως του ηλίου, από κάθε είδους τροφή, ακόμη και νερό, πολύ δε περισσότερο από κάπνισμα, ποτό, αρώματα και σεξουαλικές επαφές, όχι όμως στο υπόλοιπο διάστημα μέχρι την ανατολή του ηλίου. Το Ραμαζάνι τελειώνει με τριήμερη γιορτή που αραβικά ονομάζεται άιντ-αλ-φιτρ (= εορτή τέλους νηστείας) ή άιντ-αλ-σαγίρ (= μικρή εορτή).

Η λέξη Ραμαντάν (Ramadan), ή Ραμαζάνι, προέρχεται από την αραβική ρίζα αλ-ραμάντ που σημαίνει «καψαλίζω τη ζέστη ή την ξηρασία». Αποτελεί έναν από τους πέντε πυλώνες όπου στηρίζεται το Ισλάμ. Οι υπόλοιποι είναι η Πίστη, η Προσευχή, η Ελεημοσύνη και το Ιερό Προσκύνημα Χατζ. Ο μήνας Ραμαντάν είναι ο ένατος μήνας του Ισλαμικού σεληνιακού ημερολογίου και ο ιερότερος από τους τέσσερις ιερούς μήνες. Ξεκινά με τη Νέα Σελήνη και κατά τη διάρκειά του όλοι οι ενήλικες και υγιείς μουσουλμάνοι είναι υποχρεωμένοι να απέχουν από κάθε τροφή, νερό, τσίχλες, κάθε είδους καπνό, οποιαδήποτε ερωτική επαφή, από την ανατολή ως τη δύση του ηλίου. Ωστόσο αυτό είναι το καθαρά εξωτερικό, πρακτικό μέρος της νηστείας. Η πνευματική όψη της νηστείας ορίζει απαγόρευση του ψέματος, του κουτσομπολιού, της εξαπάτησης και γενικά όλων των αρνητικών χαρακτηριστικών των ανθρώπων. Όπως ορίζεται στο Κοράνι, η νηστεία είναι μια αυστηρή πράξη βαθιάς προσωπικής λατρείας κατά την οποία οι μουσουλμάνοι επιδιώκουν το υψηλότερο επίπεδο συνειδητοποίησης του Θείου.

Ο μήνας Ραμαντάν είναι μία χρονική περίοδος κατάλληλη για προσευχή, για καλές πράξεις, για περισσότερο χρόνο με την οικογένεια και τους φίλους. Η νηστεία έχει σκοπό να βοηθήσει τους μουσουλμάνους να μάθουν την αυτοπειθαρχία, την εγκράτεια, τη γενναιοδωρία αλλά και την υπομονή. Τους θυμίζει επίσης το πόσο υποφέρουν οι φτωχοί, εκείνοι που σπάνια τρέφονται καλά ή δεν βρίσκουν το κατάλληλο φαγητό.

Το Ραμαζάνι περιλαμβάνει δύο κύρια γεύματα: το Σουχούρ, πριν από την ανατολή, και το Ιφτάρ, μετά από τη δύση. Τα γεύματα αυτά περιλαμβάνουν χουρμάδες ακολουθώντας το παράδειγμα του Προφήτη Μωάμεθ. Μετά από το Ιφτάρ και μέχρι το Σοχούρ την άλλη μέρα, ο καθένας μπορεί να φάει ό, τι επιθυμεί από φαγητό, γλυκά και ποτά, εκτός από αλκοόλ και χοιρινό κρέας (είναι απαγορευμένα από τον Θεό και αναφέρονται στο Κοράνι).

Μία άλλη όψη στο Ραμαντάν είναι μία από τις τελευταίες μονές νύχτες του μήνα, η Λεϊλάτ αλ Καντρ ή Νύχτα του Πεπρωμένου. Είναι η ιερότερη νύχτα του μήνα. Είναι η νύχτα κατά την οποία ο Θεός άρχισε να αποκαλύπτει το Κοράνι στον Προφήτη Μωάμεθ μέσω του αρχάγγελου Γαβριήλ. Οι Μουσουλμάνοι μαθαίνουν στο Κοράνι πως να προσεύχονται κατά τη διάρκεια της νύχτας αυτής, αφού τότε είναι καλύτερα από χίλιους μήνες προσευχής. Επιπλέον, οι πιστοί ενθαρρύνονται να διαβάσουν ολόκληρο το Κοράνι κατά τη διάρκεια του μήνα και για αυτό έχει χωριστεί σε 30 ίσα μέρη, όσες και οι 30 μέρες του Ραμαζανίου. Όταν η πρώτη φλούδα από τη Νέα Σελήνη γίνει ορατή, λήγει ο μήνας του Ραμαντάν και ξεκινά ο μήνας Σαουάλ. Με το τέλος του Ραμαντάν ξεκινά μία τριήμερη περίοδος που ονομάζεται Ιντ αλ Φιτρ, δηλαδή Γιορτή της διακοπής της Νηστείας. Είναι μια χαρούμενη περίοδος, η οποία ξεκινάει με μια ειδική προσευχή νωρίς το πρωί, και αργότερα ακολουθούν εορτασμοί, τραπέζια και μοίρασμα δώρων και χρημάτων στα παιδιά.

Όταν το Ραμαντάν τελειώνει, οι μουσουλμάνοι δίνουν ως ελεημοσύνη ένα συγκεκριμένο ποσό, που έχει υπολογιστεί ώστε να είναι ικανό να ταΐσει έναν φτωχό της περιοχής για μία ημέρα. Αυτό είναι γνωστό ως «φίτρα» και η σημασία του είναι η υπενθύμιση ότι υπάρχουν άνθρωποι που υποφέρουν και πρέπει να τους βοηθήσουμε. Πολλοί επίσης με αφορμή τη γιορτή πληρώνουν την ετήσια Ζακάτ τους (υποχρεωτική ελεημοσύνη) στους έχοντες ανάγκη, που είναι το 2,5% επί των ετήσιων σταθερών αποταμιεύσεων.

Από την άλλη πλευρά, θα πρέπει να αναφερθεί πως ο Θεός εξαιρεί κάποια άτομα από τη νηστεία. Ο άρρωστος και ο ταξιδιώτης είναι από αυτούς που εξαιρούνται, αλλά πρέπει μετά τη θεραπεία τους ή το ταξίδι να νηστέψουν τις μέρες που χάσανε. Θα πρέπει να τονιστεί ότι η εξαίρεση περιλαμβάνει και τις γυναίκες οι οποίες έχουν τη μηνιαία τους περίοδο, καθώς και τις γυναίκες οι οποίες κυοφορούν. Επίσης κάθε ένας που αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα υγείας (διαβήτης, καρδιά) δικαιολογείται να απέχει όλο τον μήνα.

Το Ραμαζάνι, λοιπόν, ένας μήνας πολύ σημαντικός για όλους τους μουσουλμάνους. Είναι ο μήνας της αγάπης και της ένωσης όλων των μουσουλμάνων.

*η φωτογράφιση από τον Μάριο Δαδούδη έγινε με την άδεια της Δημοτικής Πινακοθήκης Θεσσαλονίκης στα πλαίσια της στήλης της parallaxi «Κτίρια Εντός».

**κεντρική εικόνα άρθρου: Μάριος Δαδούδης

***πηγή πληροφοριών Ραμαζάνι – Wikipedia