Ταφές Ορθοδόξων στο Μεσαιωνικό Νεκροταφείο Βογομίλων – Αλλαγή δεδομένων στον ιστορικό χώρο

Μία υπόθεση άξια αναφοράς εκτυλίσσεται το τελευταίο διάστημα στο μεσαιωνικό νεκροταφείο των Βογομίλων στη Χαλκηδόνα, το οποίο απέχει περίπου 30χλμ από τη Θεσσαλονίκη.

Σύμφωνα με καταγγελίες που έγιναν στην parallaxi από δεκάδες αναγνώστες και συχνούς επισκέπτες του χώρου που από το 1988 μέχρι και σήμερα γνωρίζαμε ότι ανήκει στη δικαιοδοσία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Περιφέρειας Θεσσαλονίκης, εντός της περίφραξης του μεσαιωνικού κοιμητηρίου στο οποίο σύμφωνα πάντα με όσα ήταν γνωστά, δεσπόζουν οι μεγάλοι ιδιόμορφοι κέλτικοι σταυροί, ξεκίνησαν ταφές Ορθοδόξων, με την πρώτη χρονικά να τοποθετείται στις 25 Ιουλίου του τρέχοντος έτους.

Να σημειωθεί ότι οι Ορθόδοξες ταφές γίνονται σε έναν χώρο ακριβώς δίπλα από τον Ιερό Ναό Πέτρου και Παύλου, στον οποίο πριν από περίπου 30-40 χρόνια κατασκευάστηκε μια τσιμεντένια βάση κιβωτιόσχημων τάφων, όταν και τότε οι κάτοικοι και φορείς της περιοχής είχαν επιχειρήσει να μετατρέψουν ολόκληρο τον χώρο σε Ορθόδοξο Κοιμητήριο της περιοχής χωρίς όμως να το καταφέρουν μετά από παρέμβαση της Εφορείας Αρχαιοτήτων.

Ωστόσο, η ταφική κατασκευή παρέμεινε μέχρι τις μέρες μας.

Τον χώρο αυτό, φαίνεται ότι αξιοποιεί ο Δήμος Χαλκηδόνας προκειμένου από τον περασμένο Ιούλιο να ξεκινήσουν οι ταφές Ορθοδόξων πολιτών της Κοινότητας Χαλκηδόνας. «Πράγματι από φέτος το καλοκαίρι που μας πέρασε ενεργοποιήθηκε η λειτουργία του χώρου ως Ορθόδοξα Κοιμητήρια, χωρίς να επηρεάζεται καθόλου το σημείο όπου υπάρχουν τα μεσαιωνικά ευρήματα. Απλά βρίσκονται σε όμορη περιοχή, αλλά εντός της περίφραξης», ξεκαθάρισε μιλώντας στην parallaxi ο δήμαρχος Χαλκηδόνας, Σταύρος Αναγνωστόπουλος.

Σε ερώτηση για το αν είχε δικαιοδοσία να προχωρήσει σε μια τέτοια απόφαση, δεδομένου ότι ο χώρος ήταν γνωστό πως έχει χαρακτηριστεί αρχαιολογικός από το 1988, ο κ. Αναγνωστόπουλος υπογράμμισε πως «ο χώρος ανήκει στον Δήμο, δεν ανήκει στην Εφορεία Αρχαιοτήτων. Δεν είναι χαρακτηρισμένα ως μνημεία, ως εκ τούτου με δική μας πρωτοβουλία αδειοδοτήθηκε ο χώρος γι’ αυτόν τον σκοπό».

Ενώ σχετικά με το αν τα Κοιμητήρια θα επεκταθούν και στον χώρο όπου υπάρχει το ιστορικό νεκροταφείο, ο δήμαρχος Χαλκηδόνας ξεκαθάρισε τουλάχιστον ότι «οι ταφές των πολιτών της Κοινότητας Χαλκηδόνας, θα γίνουν μόνο στον χώρο όπου υπάρχει η τσιμεντένια κατασκευή. Δεν υπάρχει περίπτωση να επεκταθεί και σε άλλο σημείο ώστε να αλλοιώσει ή να αλλάξει την ταυτότητα της περιοχής».

Τι λέει Εφορεία Αρχαιοτήτων

Μια νέα διάσταση στο θέμα δίνει επίσης η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Περιφέρειας Θεσσαλονίκης, Μαρία Τσιάπαλη, η οποία μιλώντας στην parallaxi σημείωσε ότι οι σταυροί δεν είναι βογομιλικής εποχής και η απόφαση του δημάρχου είναι πέρα για πέρα σύννομη.

«Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι οι σταυροί που υπάρχουν εκεί δεν είναι βογομιλικοί. Δεν έχουν κάποια αξία, οπότε η άδεια για νεκροταφείο είχε βγει από παλιά και εμείς δεν έχουμε καμία σχέση με αυτό ως υπηρεσία. Είναι δικαίωμα του δημάρχου να προχωρήσει σε μια τέτοια ενέργεια, οπότε είναι όλα νόμιμα. Δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα με αυτό. Ερωτήθηκαμε κι εμείς γι’ αυτό το θέμα. Ο χώρος είναι μεν χαρακτηρισμένος, αλλά αυτό δεν έχει να κάνει με τίποτα. Είναι όλα νόμιμα. Αυτοί οι σταυροί δεν έχουν κάποια ιστορική – αρχαιολογική αξία, δεν είναι Βογομιλικοί, οπότε δεν τίθεται κανένα θέμα. Είναι όλα ξεκάθαρα και νόμιμα. Και από την πλευρά του Δήμου και από εμάς», τόνισε χαρακτηριστικά η κα. Τσιάπαλη.

Αναφερόμενη δε, στην απόφαση της Μελίνας Μερκούρη του 1988 να ανακηρύξει τον χώρο ως αρχαιολογικό η προϊσταμένη της Εφορείας επέμεινε. «Ναι, αυτό ισχύει, αλλά είναι άσχετο. Ο περιβάλλων χώρος είναι χαρακτηρισμένος ως μνημείο, αλλά αυτό δεν απαγορεύει κάτι. Επαναλαμβάνω ότι σε αυτό το θέμα είναι όλα εντάξει και από την πλευρά του Δήμου και από τη δική μας πλευρά».

Τι αναφέρει η ιστοσελίδα του Δήμου

Η εξήγηση της κ. Τσιάπαλη σχετικά με το ότι το νεκροταφείο δεν τελικά Βογομιλικής εποχής και ότι οι σταυροί δεν έχουμε καμιά ιστορική αξία, δεν συνάδει με την εκδοχή της επίσημης ιστοσελίδας του Δήμου Χαλκηδόνας, η οποία στην ενότητα των Αρχαιολογικών Χώρων που μπορεί κάποιος να επισκεφθεί στην περιοχή, το αναφέρει ακριβώς ως τέτοιο.

Για την ακρίβεια στο κείμενο της επίσημης ιστοσελίδας του Δήμου με τίτλο «Νεκροταφείο Βογομίλων» αναφέρεται χαρακτηριστικά:

Το Νεκροταφείο Βογόμιλων Νέας Χαλκηδόνας είναι μεσαιωνικό νεκροταφείο. Οι Βογόμιλοι αποτέλεσαν χριστιανικές κοινότητες που ήκμασαν στα Βαλκάνια την περίοδο μεταξύ του 10ου αιώνα και του 15ου αιώνα.

Το Νεκροταφείο Βογόμιλων Νέας Χαλκηδόνας βρίσκεται στη Νέα Χαλκηδόνα μεταξύ Θεσσαλονίκης και Γιαννιτσών. Από τον 10ο αι. η περιοχή αυτή ονομαζόταν Δρογουβίτεια, από το σλαβικό φύλο των Δραγουβιτών. Το 1988 ανακηρύχθηκε διατηρητέο αρχαιολογικό μνημείο.

Σήμερα έχουν εντοπιστεί δεκατέσσερις στήλες και τριανταεννιά ισοσκελείς σταυροί.Η πιο μεγάλη στήλη έχει ύψος δύο μέτρα και πάχος πάνω από μία σπιθαμή. Για τον Νικόλαο Οικονομίδη υπάρχουν ομοιότητες ως προς το σχήμα και τις διακοσμήσεις με μνημεία στη Βουλγαρία, τη Βοσνία και τη Νότια Γαλλία. Επίσης την Ιβηρική χερσόνησο, τη Γερμανία και την Αγγλία.

Δειτε την σχετική φωτογραφία:

Επίσης, σε σχετικά πρόσφατες δηλώσεις του ο κ. Αναγνωστόπουλος αποκαλούσε επίσης τον χώρο ως Νεκροταφείο Βογομίλων και πρόσθετε ότι «πρόκειται για ένα σπάνιο μνημείο που λόγω της έκτασής του έχει και μία μοναδικότητα. Το 1988 κηρύχθηκε και επίσημα αρχαιολογικός χώρος γιατί παλαιότερα εκδηλώθηκαν φαινόμενα καταστροφής. Το καλό είναι ότι από τότε είναι ένας χώρος προστατευμένος, τον οποίο και εμείς ως δημοτική αρχή προσπαθούμε να αναδείξουμε, ώστε ένας επισκέπτης στην περιοχή να μπορεί να το θαυμάσει. Αυτός ο χώρος που σήμερα βρίσκεται σε μια πολύ καλή κατάσταση, πριν αναλάβουμε εμείς δεν φαινόταν καν».

«Μέχρι τώρα έχουν γίνει περίπου δέκα ταφές»

Μιλώντας με αρχαιολόγο γνώστη του χώρου και της περιοχής, ο οποίος ωστόσο θέλησε να διατηρήσει την ανωνυμία του, υπογράμμισε πως «μετά την εγκατάλειψη του Γέλατζικ όπως λεγόταν το χωριό της περιοχής πριν την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το οποίο μάλιστα είχε ως κεντρικό ναό, τον σημερινό ναό Πέτρου και Παύλου, στη σημερινή Χαλκηδόνα εγκαταστάθηκαν κατά κύριο λόγο πρόσφυγες Θρακιώτες και Πόντιοι, δεν βγάζουν τους νεκρούς από τους τάφους. Δεν κάνουν ανακομιδές όπως κάνουν άλλα χωριά. Αυτό σημαίνει ότι το βασικό κοιμητήριο Χαλκηδόνας, το οποίο βρίσκεται Δυτικά, γέμισε. Και άρχισαν από φέτος χωρίς να ρωτήσουν την Εφορεία να κάνουν ταφές σε αυτό το σημείο, του οποίο ο περίβολος είναι χαρακτηρισμένος Αρχαιολογικός χώρος.

Μέχρι τώρα έχουν βάλει περίπου 10. Αυτή την μετακίνηση ωστόσο στο νέο κοιμητήριο δεν την θέλει ούτε η Εκκλησιαστική Επιτροπή, ούτε αλλά ούτε και οι συγγενείς των ανθρώπων που θάβονται εκεί, διότι πολύ απλά απέχει 2,2 χιλιόμετρα έξω από την Χαλκηδόνα, που σημαίνει πως αν μια ηλικιωμένη επρόκειτο να ξεκινήσει από το κέντρο για να πάει στο κοιμητήριο, θα πρέπει να διανύσει μια απόσταση περίπου 3,5 χιλιομέτρων.

Αν είχε προβλέψει η Δημοτική Αρχή μπορούσε να βρει άκρη και να φτιάξει ένα κοιμητήριο αλλού και όχι μέσα σε αυτόν τον χώρο. Εκείνο που είναι γνωστό είναι πως και πριν από 30-40 χρόνια είχαν προσπαθήσει να κάνουν κάτι ανάλογο, γι’ αυτό και κατασκεύασαν αυτές τις 400 περίπου τσιμεντένιες “θήκες”, όμως, δεν τους είχε αφήσει η τότε αρμόδια υπηρεσία, η 9η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και στη συνέχεια το 1988 επί Μελίνας Μερκούρη ο χώρος χαρακτηρίστηκε Αρχαιολογικός και «εξαιρετικής σπουδαιότητος».

Γ. Στάμκος: Ο Ορθόδοξος «ταλιμπανισμός» και το πολιτιστικό «έγκλημα»

Στο πλαίσιο του ρεπορτάζ η parallaxi επικοινώνησε με τον Γιώργο Στάμκο, τον δημιοσιογράφο ο οποίος έχει γράψει τρία βιβλία για το νεκροταφείο των Βογομίλων και γνωρίζει όσο ελάχιστοι την ιστορία αυτού του ιστορικού χώρου.

«Κατά την άποψή μου είναι πολλοί οι λόγοι για τους οποίους κάποιοι επιχειρούν εδώ και χρόνια να εξαλείψουν αυτόν τον χώρο. Λόγοι που έχουν να κάνουν με την εθνική μονοκαλλιέργεια και την μονοθρησκευτικότητα που βρίσκεται μέσα στο DNA του νέου Ελληνικού κράτους. Στο νόημα δηλαδή που αναφέρει πως ό,τι δεν συμφωνεί με αυτό το επίσημο ελληνοορθόδοξο μοντέλο, πρέπει να αποσιωποιηθεί. Αυτό είναι που προσπαθούν να κάνουν εδώ και χρόνια ορισμένοι.

Πρώτα να αποσιωπήσουν την ιστορία και στη συνέχεια να την εκκαθαρίσουν. Και αυτό δεν αφορά μόνο την Εκκλησία, αλλά και το κράτος σε πολύ μεγάλο βαθμό. Κι αν παλιά αποτελούσε και κάπως στερεότυπο όλο αυτό, τώρα στο 2025 μοιάζει και είναι απαράδεκτο. Οτιδήποτε αποτελεί μνημείο, είτε πρόκειται για τζαμί είτε για συναγωγή, πρέπει να διατηρείται. Γιατί είναι ο πλούτος ενός τόπου που πρέπει να παραδοθεί στις επόμενες γενιές. Κι εδώ μιλάμε για πολιτιστικό έγκλημα. Αυτή είναι η δική μου άποψη».

Το απομεινάρι μιας κραταιάς αίρεσης

Σε περίπου 30 χλμ απόσταση από την Θεσσαλονίκη υπάρχει ένα πολύ καλά κρυμμένο μυστικό. Παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες για την καταστροφή του και παρά την αδιαφορία των τοπικών αρχών για την ανάδειξή του, επέζησε και είναι εδώ για να μας θυμίζει κάτι από την ιστορία μας.

Περίπου 500 μέτρα πριν μπεις στην Χαλκηδόνα (κωμόπολη της Θεσσαλονίκης) και με κατεύθυνση προς τα δεξιά ο πρώτος δρόμος που συναντάμε πάει προς την Ελεούσα. Ο αμέσως επόμενος στα δεξιά έχει κάποια μαγαζιά με γεωργικά εργαλεία και καταλήγει σε χωράφια. Εκεί πάνω στο δρόμο βρίσκεται μια μικρή πέτρινη εκκλησία που κάποιοι ονομάζουν Ζωοδόχου πηγής και κάποιοι Πέτρου και Παύλου. Μάλιστα λέγεται ότι προϋπήρχε εκεί μια ακόμα παλαιότερη εκκλησία της Αγίας Ελεούσας.

Στα θεμέλια της  χτίστηκε ο μετέπειτα ναός ο οποίος χρονολογείται από τη μεταβυζαντινή περίοδο. Δίπλα της υπάρχει ένας μιναρές, απομεινάρι που μαρτυρά το πέρασμα των Οθωμανών από την περιοχή και στον περίβολο της εκκλησίας, ένα νεκροταφείο μοναδικό στην Ελλάδα. Οι κέλτικοι πέτρινοι σταυροί που σηματοδοτούν τους τάφους είναι διάσπαρτοι στο χώρο, κάποιοι από αυτούς μισοθαμμένοι στο έδαφος και κάποιοι κατεστραμμένοι.

Το νεκροταφείο αυτό ανήκει στους Βογόμιλους, μία αίρεση που ήκμασε στο Βυζάντιο από τον 9ο μέχρι τον 12ο αιώνα.

Οι Βογόμιλοι (Богомили) εμφανίστηκαν στη Βουλγαρία γύρω στο 950 μ.Χ.  Πέρα από την επικράτεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και τα Βαλκάνια το βογομιλικό κίνημα επεκτάθηκε μέχρι την Ιταλία, τη Ρηνανία και τη Γαλλία. Κεντρικό στοιχείο της διδασκαλίας των Βογομίλων αποτελούσε η πεποίθηση ότι ο ορατός, υλικός κόσμος κυβερνάται από τον Σατανά. Απέρριπταν την ιεραρχία της διοικούσας Εκκλησίας.

Θεωρούσαν εσφαλμένα τα δόγματα που αφορούσαν μεταξύ άλλων στην απόδοση τιμής στις ιερές εικόνες, στο σταυρό και τα ιερά λείψανα —τα οποία θεωρούσαν ειδωλολατρία— και στους αγίους και δεν αποδέχονταν τα εκκλησιαστικά μυστήρια, τον νηπιοβαπτισμό, τη Θεία Ευχαριστία και τα δόγματα περί Αειπάρθενου και Θεοτόκου, της μητέρας του Ιησού Χριστού. Θεωρούσαν τους ναούς της επίσημης Εκκλησίας ως κατοικίες δαιμόνων.

Καταδίκαζαν δραστηριότητες που έφερναν τον άνθρωπο κοντά στην ύλη, όπως η κρεατοφαγία και η οινοποσία και τηρούσαν αυστηρές νηστείες. Στη διάρκεια των αιώνων υπέστησαν διωγμούς και διώξεις από τα κράτη που εκείνη την περίοδο ταυτιζόταν με τις απόψεις της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Μετά τον 15ο αιώνα και την εμφάνιση των Οθωμανών, οι Βογόμιλοι σιγά σιγά οδηγήθηκαν στην αφάνεια. Ίχνη από τις παραδόσεις και τα έθιμά τους εντοπίζουμε σήμερα στην Βοσνιακή Εκκλησία και στην Προτεσταντική μεταρρύθμιση.

Και αν για πολλούς φαίνεται παράξενο πώς άντεξαν αυτοί οι σταυροί στο πέρασμα των χρόνων και δεν καταστράφηκαν. Από φανατικούς χριστιανούς που σε αρκετές ιστορικές στιγμές συνήθιζαν να χτίζουν εκκλησίες στα ερείπια αρχαίων ελληνικών ναών. Και να καταστρέφουν οτιδήποτε μη ορθόδοξο την απάντηση δίνει η βάση του μιναρέ που σώζεται λίγα μέτρα πιο πέρα.

Στα τέλη του 14ου αιώνα, με την έλευση των Οθωμανών, η παλιά βυζαντινή εκκλησία μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος. Κάποιοι από τους κατοίκους της περιοχής ήταν νεοφερμένοι Τούρκοι. Ανάμεσά τους υπήρχαν και πρώην Βογόμιλοι της Μακεδονίας που εξισλαμίστηκαν οπότε και σεβάστηκαν τους τάφους των προγόνων τους και τα σύμβολα της «παλιάς θρησκείας» τους.

Έτσι οι μεσαιωνικοί τάφοι παρέμειναν σχεδόν ανέπαφοι μέχρι το 1923, οπότε και οι μουσουλμάνοι έφυγαν με την ανταλλαγή των πληθυσμών στην Τουρκία. Σημαντικές φθορές υπέστησαν αργότερα από τυμβωρύχους και επιτήδειους που κατέστρεψαν αρκετούς από τους σταυρούς. Ευτυχώς το υπουργείο Πολιτισμού, επί Μελίνας Μερκούρη, κήρυξε διατηρητέο το νεκροταφείο της Χαλκηδόνας.

Για να αφεθεί όμως έκτοτε στην τύχη του. Βογομιλικά μνημεία όπως αυτό της Χαλκηδόνας υπήρχαν πολλά στην περιοχή της Πέλλας, όμως δεν είχαν την ίδια τύχη με αυτό. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα το νεκροταφείο στην Παλιά Πέλλα Γιαννιτσών. Με πάνω από 50 σταυρούς, στο οποίο τα συνεργεία του Δήμου μπήκαν με μπουλντόζες και το κατέστρεψαν μετά από επιθυμία του τοπικού ιερέα (σε συνεννόηση με τη Μητρόπολη Γιαννιτσών) για να χτιστεί εκεί μια καινούργια εκκλησία.