Θεσσαλονίκη: Από το τραμ στο μετρό, μια ζωή αναμονής και δικαίωσης – ή και όχι

Σκέψου ότι ζεις στην Θεσσαλονίκη στην δεκαετία του ’80, βλέπεις την Αθήνα να εξελίσσεται διαρκώς και τις άλλες Ευρωπαϊκές πόλεις το ίδιο. Εκεί που σκέφτεσαι διάφορα πράγματα για την πόλη σου και καινοτόμες ιδέες για την εξέλιξη της, έρχονται τα σενάρια και οι πρώτες κινήσεις για την κατασκευή μετρό.

Στην αρχή νομίζεις σου κάνουν πλάκα – και με το δίκιο σου – αλλά μετά συνεχίζουν. Τα καφενεία βουίζουν από την λέξη μετρό, οι παρέες στις συζητήσεις τους πλέον αναφέρουν και το καινούργιο μεταφορικό μέσο που θα υποδεχτεί η Θεσσαλονίκη.

Όλοι ανυπομονούν – υπάρχουν βεβαία και οι αρνητικοί που γυρνούσαν και λέγαν φράσεις όπως: “Tι να το κάνουμε το μετρό μωρέ;” “Ας επαναφέρουμε το τραμ πιο χρήσιμο είναι…” “Για μετρό είμαστε;”

Και ενώ ακούς – δεν μπορείς να κάνεις και κάτι άλλο άλλωστε – για το τι συμβαίνει με το Μετρό, έρχεται η μεγάλη στιγμή, ο Σωτήρης Κούβελας, ο τότε δήμαρχος της πόλης με την περίφημη… τρύπα του, οραματίζεται την υλοποίηση του μετρό στην Θεσσαλονίκη και με την τοποθέτηση μιας ταμπέλας, προαναγγέλλει τα έργα κατασκευής μετρό, με χρηματοδότηση από το δημοτικό ραδιόφωνο FM100.

Ενώ εσύ αναπολείς τις ημέρες σου με τραμ της πόλης και τις όμορφες εμπειρίες της… Πλέον μπορείς να ονειρεύεσαι.

Και εκεί αρχίζουν όλα, η Θεσσαλονίκη ξεκινά να δεινοπαθεί – τα έχουμε γράψει άπειρες φορές, κοροϊδία, πολλά λεφτά, ψεύτικες υποσχέσεις, κίνηση στους δρόμους. Οι Θεσσαλονικείς, περάσανε 38 ολόκληρα χρόνια ταλαιπωρίας και βασάνων.

Μέχρι που έφτασε η μεγάλη ώρα. Τα αστεία τελειώνουν και ανακοινώνεται η ακριβής ημερομηνία για την παράδοση του μετρό – μετά από κάνα δύο άλλες παλιές που είχαν προαναγγέλλει. Όσο πλησιάζει η μέρα, λες «Δεν μπορεί, σίγουρα κάτι θα πάει στραβά».

Αλλά όχι, τελικά είναι πραγματικότητα, το μετρό της πόλης ανοίγει – παρόλο που μπορεί να μην ήταν 100% σε ετοιμότητα με μερικά συμβάντα που συνέβαιναν να το αποδεικνύουν, όπως οι χαλασμένες σκάλες. Το μετρό υποδέχτηκε χιλιάδες πολίτες της Θεσσαλονίκης, χαρούμενους και με μια αίσθηση δικαίωσης και αναγνώρισης για αυτούς μια και επιτέλους η Θεσσαλονίκη αλλάζει και εξελίσσεται.

Μπαίνω και εγώ με την σειρά μου μέσα και παρατηρώ τον κόσμο, αφού κάτσω μπροστά στο βαγόνι και δω την εντυπωσιακή εικόνα της υπόγειας Θεσσαλονίκης με το βαγόνι να την διαπερνάει με μεγάλη ταχύτητα. Παρατηρώ πρώτα τα παιδιά, τα πιτσιρίκια που το βλέπουν φυσιολογικό, που θα μεγαλώσουν με αυτό και θα το έχουν σε όλη τους την ζωή, ξένου απροόπτου και θα μπαίνουν στο μέλλον με τα δικά τους παιδιά.

Πέρασα στο ζευγάρια. Άνθρωποι κάθε ηλικίας, είτε έφηβοι είτε αντρόγυνα, κάνανε αυτά τα πολυπόθητα εγκαίνια μαζί, αγκαλιασμένοι, χεράκι-χεράκι κατέβαιναν τις σκάλες και κάνανε μαζί τις πρώτες τους βόλτες στο νέο υπερσύγχρονο μετρό.

Και τελικά, κατέληξα στους μεγαλύτερους σε ηλικία, παλιούς Θεσσαλονικείς. Αυτούς που τα περάσαν όλα, που τα ζήσανε όλα στο πετσί τους. Εκείνους που φάγανε την κοροϊδία στα μούτρα και τελικά δικαιώθηκαν. Ηλικιωμένα ζευγάρια, παππούδες και γιαγιάδες με τα εγγόνια τους ή με τα παιδιά τους που προσπαθούσαν να καταλάβουν πως δουλεύουν τα πάντα εκεί μέσα, απ’ το πως να βγάλουν εισιτήρια μέχρι το πως δουλεύουν τα βαγόνια χωρίς οδηγό. Ένιωθα την αύρα τους και την συγκίνηση τους από μακριά.

Αυτοί που κάποτε χρησιμοποιούσαν το τραμ, πλέον παίρνουν το μετρό.

Αυτοί που αναπολούν, νοσταλγούν και θυμούνται τα παιδικά τους χρόνια κάνοντας βόλτα με το αγαπημένο τους μεταφορικό μέσο και που τόσα χρόνια ήλπιζαν σε κάτι και τελικά έπειτα τόσα χρόνια αναμονής ανταμείφθηκαν με το μετρό, αλλά με ποιο κόστος; Οι περισσότεροι έχουν κολλήσει στο παρελθόν, αυτό, που τους λείπει και θέλουν να τους επιστραφεί.

Βλέπω τη δυσκολία τους, μα και την προσαρμογή τους. Τους βοήθησε. Βόλτες, ψώνια, μεταφορά των εγγονών τους. Με ασφάλεια, ηρεμία – όχι όπως στα ασφυκτικά λεωφορεία του ΟΑΣΘ. Συχνά τους βλέπω να χαζεύουν τον χώρο με συγκίνηση. Περιμένουν το επόμενο βαγόνι με μια σακούλα στο χέρι. Κοιτούν τις ταμπέλες εξόδου, ακολουθούν την πορεία και ανεβαίνουν στην επιφάνεια.

Πολλές φορές βλέπω τους μεγαλύτερους να χαζεύουν τον χώρο συγκινημένοι ή αλλιώς δικαιωμένοι, με μια σακούλα από κάποια αγορά που πήγαν να κάνουν, περιμένοντας στις θέσεις να έρθει το επόμενο βαγόνι για να γυρίσουν σπίτι τους. Αφού βγουν από εκεί για λίγα δευτερόλεπτα χάνονται, κοιτάνε τις ταμπέλες εξόδου για να ακολουθήσουν την κατάλληλη διαδρομή για τις κυλιόμενες και τελικά να εμφανιστούν στην επιφάνεια της γης.

Οι μεγαλύτεροι άνθρωποι, που έχουν ζήσει τη Θεσσαλονίκη σε άλλες εποχές, αντιμετωπίζουν το μετρό με μια ανάμεικτη αίσθηση θαυμασμού και νοσταλγίας. Για αυτούς, το τραμ δεν ήταν απλώς ένα μέσο μετακίνησης, ήταν κομμάτι της καθημερινότητας, του παρελθόντος, του ζωντανού αστικού ιστού που άλλαξε με το πέρασμα των χρόνων. Τα ηλικιωμένα ζευγάρια που χρησιμοποιούσαν το τραμ για δεκαετίες, θυμούνται τον ήχο των τροχών του, τις στάσεις που έκαναν για να κατεβούν στην αγορά ή για να πάνε στο κέντρο της πόλης, το απαλό κούνημα και την αίσθηση ότι το τραμ ήταν κάτι οικείο, σχεδόν φιλικό.

Τώρα, με το μετρό, υπάρχει μια διαφορετική στάση. Οι ηλικιωμένοι, παρά τις πρώτες τους επιφυλάξεις, έδειξαν μια αξιοσημείωτη προσαρμοστικότητα. Το μετρό τους προσφέρει έναν κόσμο διαφορετικό από τον παλιό, γρήγορο και σύγχρονο. Δεν έχουν πλέον να ανησυχούν για τη ζέστη το καλοκαίρι ή τις καθυστερήσεις, αλλά η εμπειρία τους είναι γεμάτη με την αίσθηση ότι η πόλη έχει αλλάξει, ότι οι εποχές έχουν περάσει και το ίδιο το σύστημα μετακίνησης γίνεται κάτι καινούργιο για αυτούς.

Αυτοί που προλάβανε το τραμ και το μετρό δεν είναι αρκετοί, ίσως ξεχωρίζουν από τους υπόλοιπους. Έχουν δει την Θεσσαλονίκη απ’ όλες τις πλευρές της σε ότι έχει να κάνει με τον αστικό ιστό της.

Πως τους φαίνεται το μετρό; Νοσταλγούν το τραμ; Θα μπορούσαν να συνυπάρξουν και τα δύο σήμερα; Ποιο από τα δύο εξυπηρετούσε τους κατοίκους της πόλης περισσότερο;

Ο κύριος Νίκος θυμάται την μετακίνηση στην πόλη με το τραμ και νοσταλγεί τα παιδικά του χρόνια.

«Δεν είμαι και τόσο μεγάλος, αλλά πρόλαβα το τραμ ως παιδί. Η αλήθεια είναι πως εξυπηρετούσε περισσότερο κόσμο από το μετρό. Εμείς το παίρναμε και κυκλοφορούσαμε σε όλη την πόλη, αργά μεν, αλλά με άλλο αίσθημα μετακίνησης, πιο ανθρώπινο. Οι γονείς μου πάντα μιλούσανε για αυτό σαν κάτι το οποίο είχε ψυχή “Τι ωραίες μέρες με το τραμ, μου λείπει”. Αυτά τα λόγια συνεχώς λεγόντουσαν από τον πατέρα μου και την μητέρα μου, θυμάμαι όταν σταμάτησε η λειτουργία του τραμ ήμασταν όλοι στεναχωρημένοι. Θα ήθελα να το ξαναδώ στην πόλη γιατί θα προσφέρει μια διαφορετική αίσθηση της μετακίνησης και είμαι περίεργος να δω ποιο θα χρησιμοποιούσε  ο κόσμος»

Η κυρία Νικολέτα αναπολεί 

«Είμαι μεγάλη θαυμάστρια του τραμ, μακάρι να μην έφευγε ποτέ από την Θεσσαλονίκη. Παρόλο που δεν συγκρίνεται τίποτα με το μετρό μας, τόσο καθαρό και εξυγχρονισμένο σχετικά με άλλων πόλεων της Ευρώπης, το τραμ πρόσφερε μια άλλη αίσθηση της μετακίνησης στην πόλη. Εγώ και οι φίλες μου μικρές το χρησιμοποιούσαμε για να πάμε στην Πυλαία και εκεί περνούσαμε τις ημέρες μας. Δεν ξέρω αν θα το ξανά ήθελα όμως στην πόλη γιατί το μετρό είναι πολύ πιο γρήγορο και άμεσο προς τον προορισμό σου, αυτό που θα ήθελα είναι το μετρό να πηγαίνει σε περισσότερες περιοχές για να εξυπηρετεί όλους τους πολίτες της Θεσσαλονίκης». 

Ο κύριος Γιώργος έμαθε να ζει με το μετρό αλλά του λείπει το τραμ 

«Το τραμ παλιά είχε μια ησυχία. Κουνιόταν αργά, ήξερες πως δεν βιάζεται. Είχες χρόνο να κοιτάξεις έξω, να πεις μια κουβέντα με τον διπλανό σου. Ήξερα τους σταθμούς χωρίς να κοιτάω πινακίδες, ήξερα και τα πρόσωπα που θα συναντήσω. Είχαμε μια οικειότητα, σαν γειτονιά που κινείται πάνω σε ράγες».

«Το μετρό είναι πιο γρήγορο, πιο καθαρό, πιο μοντέρνο – δεν λέω. Αλλά είναι και πιο ψυχρό. Όλοι κοιτάνε αποβλακωμένοι το κενό μιας και δεν έχουν σήμα στα κινητά, κανείς δεν μιλάει. Χάνεται η επαφή. Μπαίνεις σε έναν σωλήνα, βγαίνεις κάπου αλλού, αλλά στο μεταξύ δεν νιώθεις πως ταξίδεψες. Τους βλέπω κοιτάνε από τα παράθυρα και αυτό που αντικρίζουν είναι τα υπόγεια ντουβάρια… Aπλά περιμένουν να ξαναεμφανιστεί το δίκτυο στο κινητό τους και να το χρησιμοποιήσουν».

«Όλα αλλάζουν. Κι εγώ άλλαξα. Στην αρχή μου φάνηκε παράξενο το μετρό. Τώρα το συνήθισα. Αλλά κάποιες φορές, όταν κατεβαίνω τις κυλιόμενες, αναπολώ το τραμ στην παραλία – την ανοιχτή πόρτα, τον ήλιο που έμπαινε… Ήταν πιο ανθρώπινο.»

Τώρα το μετρό είναι εδώ και το τραμ στις μνήμες μερικών που έχουν απομείνει.

Μπορεί μια πόλη να αναπτύσσεται, δίχως να χάνει την ταυτότητα της;