Θεσσαλονίκη: Όταν ο Άγιος Δημήτριος «μετακόμισε» για 4 αιώνες σε έναν παραθαλάσσιο ναό
Η μεταφορά, τα κειμήλια - θησαυροί που φιλοξενούσε στο εσωτερικό του και το τέλος του που άφησε την πόλη χωρίς ναό του Αγίου για δύο δεκαετίες
Από ένα μικρό προσευχητάριο στα 313 μ.Χ στην πεντάκλιτη βασιλική εκκλησία που άρχισε να κατασκευάζεται τον 7ο αιώνα και από εκεί στο σήμερα, μέσα από λεηλασίες, φωτιές και «μετακόμιση», ο Ιερός Ναός του Αγίου Δημητρίου που είναι αφιερωμένος στον πολιούχο της Θεσσαλονίκης, «κουβαλά» αμέτρητες ιστορίες συνυφασμένες με την πορεία της πόλης.
Μία από αυτές που ξεχωρίζει είναι το γεγονός ότι το 1492-93 ο ναός μετατράπηκε σε τζαμί με το όνομα Κασιμιέ Τζαμί. Τότε η χριστιανική κοινότητα της Θεσσαλονίκης αναγκάστηκε να μεταφέρει την λατρεία του Αγίου Δημητρίου σε άλλο ναό και συγκεκριμένα στην εκκλησία της Παναγίας, η οποία βρισκόταν στο σημείο που είναι σήμερα η Μητρόπολη Θεσσαλονίκης.
Ήταν ένας παραθαλάσσιος ναός που χτίστηκε στα τέλη του 13ου-αρχές 14ου αι. Σε αυτόν μεταφέρθηκε η περίφημη εικόνα του Αγίου (είχε ζωγραφιστεί όσο ζούσε) και πολλά κειμήλια.
Η συγκεκριμένη εκκλησία αποτελούσε την Μητρόπολη της Θεσσαλονίκης, μιας και η Ροτόντα μετατράπηκε και αυτή σε τζαμί. Μπορεί να είχε αφιερωθεί και στον Γρηγόριο Παλαμά, αλλά και αργότερα στην Αγία Θεοδώρα, αλλά όλοι τον αποκαλούσαν Άγιο Δημήτριο.
Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει το ιστολόγιο «Hellas Special Τέτη Σώλου» που ασχολείται διεξοδικά με τη συγκεκριμένη πτυχή, όλες οι αναφορές στον ναό του Αγίου Δημητρίου μέχρι την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912, εννοούν τον Άγιο Δημήτριο της παραλίας.
Τον 17ο αιώνα ο Άγιος Δημήτριος της παραλίας είχε υποστεί μεγάλες φθορές και ήταν σχεδόν ετοιμόρροπος. Το ιεροδικείο μετά από αυτοψία εξέδωσε φιρμάνι που επέτρεπε στους χριστιανούς να προχωρήσουν σε επισκευές, αλλά ταυτόχρονα απαγόρευε οποιαδήποτε επέμβαση στον ρυθμό του αρχαίου ναού.
Οι επισκευές έγιναν μέσα σε διάστημα 40 ημερών. Η αποπεράτωση των εργασιών χρονολογήθηκε στον τοίχο της εκκλησίας, 9 Αυγούστου 1699. Έγινε επί των ημερών του μητροπολίτη Ιγνάτιου από τη Λέσβο, ο οποίος χρηματοδότησε μέρος του εσωτερικού διάκοσμου.
Ωστόσο, από τη διάρκεια των εργασιών αποδεικνύεται ότι έγινε «προχειροδουλειά» με αποτέλεσμα το οικοδόμημα να παραμένει ευάλωτο.
Εξωτερικά ο ναός δε θύμιζε σε τίποτα την εσωτερική ομορφιά που έδινε η διακόσμηση με ξύλο και ελεφαντόδοντο.
Παράλληλα, είχε συγκεντρώσει κειμήλια – θησαυρούς, αφού πέρα από τη θαυματουργή βυζαντινή εικόνα του Αγ. Δημητρίου, υπήρχε και ο πατριαρχικός θρόνος που από όλους τους μητροπολίτες της Ανατολής μόνο ο Θεσσαλονίκης είχε δικαίωμα να χρησιμοποιεί.
Η πυρκαγιά στη Θεσσαλονίκη το 1890 κάνει στάχτη την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου της παραλίας.
Το σημαντικό είναι ότι από τη φωτιά στο κτίριο κάηκε ολοσχερώς το αρχείο της ελληνικής κοινότητας Θεσσαλονίκης στο οποίο, εκτός των άλλων, υπήρχαν πολύτιμα στοιχεία για τη συμμετοχή των κατοίκων της Μακεδονίας στην εθνεγερσία του 1821 και τη δράση της Φιλικής Εταιρείας στη Θεσσαλονίκη.
«Το πυρ εξακολούθη προς την προκυμαίαν πυρπολούν παν το προσυχόν, εκείθεν εξετάθη μέχρι της Νέας Παναγίας, εκάη η Ιερά Μητρόπολις, η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου μετά του πολυτίμου ιερού λειψάνου του πολιούχου Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά [….], επίσης και όλα τα ιερά κειμήλια και σκεύη της εκκλησίας. Επίσης εκάησαν και τα αρχεία της ημετέρας Κοινότητος» σημειώνει μεταξύ άλλων το τεύχος 1454 της εφημερίδας Φάρος της Μακεδονίας , το Σάββατο 25 Αυγούστου 1890.
Η Μητρόπολη μεταφέρεται πλέον στον Άγιο Νικόλαο τον Τρανό, μέχρι το 1914 να χτιστεί ο Μητροπολιτικός Ναός του Αγ. Γρηγορίου του Παλαμά.
Επί της ουσίας η Θεσσαλονίκη μένει χωρίς κάποια εκκλησία αφιερωμένη εξ ολοκλήρου στον πολιούχο της από το 1890 έως το 1912, όταν αποδίδεται ξανά στη χριστιανική λατρεία.
Βέβαια, οι «περιπέτειες» δε σταμάτησαν καθώς πέντε χρόνια μετά ακολουθεί η νέα μεγάλη καταστροφική πυρκαγιά του 1917, με τον Ιερό Ναό Αγίου Δημητρίου να καίγεται σχεδόν ολοκληρωτικά και να αναστηλώνεται το 1948 διατηρώντας αρκετά από τα αρχιτεκτονικά του στοιχεία.
Χάρη στον αρχιτέκτονα Αριστοτέλη Ζάχο, που είχε κρατήσει σημειώσεις, σχέδια και φωτογραφίες, με τη συνεργασία των Γ. Σωτηρίου, E. Hebrard, Α. Ορλάνδου, Α. Ξυγγόπουλου, Σ. Πελεκανίδη, κ.ά., ο ναός αναστηλώθηκε «εκ βάθρων» για να δοθεί και πάλι στη λατρεία των πιστών στις 26 Οκτωβρίου του 1949, την ημέρα της γιορτής του άγιου. Στο παράθυρο της δυτικής όψης του ναού βρίσκεται λαξευμένο το μονόγραμμα του Αριστοτέλη Ζάχου με χρονολογία 1927.
*πηγή εικόνας: Ιερός Ναός Αγίου Δημητρίου – Πολιούχου Θεσσαλονίκης – Facebook Page
