Το άγνωστο «Μπλόκο» της Επανομής

Εικόνα: Αρχείο Σπ. Κουζινόπουλου

Η περιοχή του Θερμαϊκού, γνώρισε τη φρίκη της ομηρίας και πλήρωσε κι αυτή φόρο αίματος στους χιτλερικούς κατακτητές, στα 3,5 χρόνια της ναζιστικής σκλαβιάς της πατρίδας μας, την περίοδο 1941-1944, αν και λιγότερο συγκριτικά με άλλες περιοχές της χώρας. Ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα εκείνης της περιόδου, υπήρξε το Μπλόκο της Επανομής στις 7 Αυγούστου 1944, με τη μεταφορά με τα πόδια και τον εγκλεισμό τους στο ναζιστικό στρατόπεδο του “Παύλου Μελά” 300 Επανομιτών. Kαι την αποστολή στη συνέχεια ορισμένων από αυτούς στη Γερμανία, στα εφιαλτικά κρεματόρια του Γ΄Ράϊχ.

Οι εκτελέσεις στην περιοχή του Θερμαϊκού

Όπως προκύπτει από την έρευνα που έκαναν οι ιστορικοί Βασίλης Γούναρης και Πέτρος Παπαπολυβίου στα αρχεία του Ληξιαρχείου Θεσσαλονίκης και του Νεκροταφείου της Ευαγγελίστριας, εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς με απόφαση στρατοδικείου, στις 24 Σεπτεμβρίου 1941, με την κατηγορία της κατοχής όπλων, οι αγρότες από την Κερασιά Κωνσταντίνος Κλασίδης και Στέφανος Χριστοφορίδης.

Επίσης, εκτελέστηκαν στις 29 Μαρτίου 1943 στους Νέους Επιβάτες οι νεαροί Εβραίοι Μωυσής Ερρέρα, Ισαάκ Αφίας και ο Ισουά Κοένκα.

Όπως έγραψε μετά την απελευθέρωση η εφημερίδα της Θεσσαλονίκης Ελευθερία, οι τρεις νέοι ηλικίας 20-23 χρόνων, δολοφονήθηκαν μαζί με άλλους πέντε ομοδόξους τους από ένα γερμανικό απόσπασμα, επικεφαλής του οποίου ήταν ο διαβόητος για τη σκληρότητά του συνεργάτης των Ναζί, Βιτάλ Χασόν.

Πρέπει ακόμη να θυμηθούμε τον Γραμματέα της ΕΠΟΝ Νέων Επιβατών, Γιάννη Κοκόζη, ηλικίας μόλις 22 ετών, που δολοφονήθηκε στις 25 Ιανουαρίου 1944, σε επιδρομή που έκαναν στο χωριό Γερμανοί και ταγματασφαλίτες συνεργάτες τους.

Στις 6 Ιουνίου 1944, οι Ναζί κατακτητές είχαν διαπράξει ένα φοβερό ομαδικό έγκλημα: Πήραν από το στρατόπεδο του «Παύλου Μελά» 101 ομήρους και τους εκτέλεσαν στην περιοχή των Διαβατών. Μεταξύ των εκτελεσμένων, συμπεριλαμβάνονταν και ο 25χρονος ιδιωτικός υπάλληλος από το Αγγελοχώρι Θεσσαλονίκης, Δημήτριος Γουτσούτσης.

Στους πατριώτες που εκτελέστηκαν από τους χιτλερικούς κατακτητές, κορυφαία περίπτωση ήταν του ήρωα της Αντίστασης, Απόστολου Βαζάκα από τη Νέα Μηχανιώνα, που τον δολοφόνησαν οι Γερμανοί, τον τελευταίο χρόνο της κατοχής, όταν προσπάθησε να οργανώσει τη λιποταξία και την αποστολή στα τμήματα του ΕΛΑΣ, στο Χορτιάτη, των ανδρών μιας διμοιρίας Τουρκεστάνων που είχαν στρατοπεδεύσει λίγο πάνω από τα κοιμητήρια της Νέας Μηχανιώνας και πρόσφεραν βοηθητικές υπηρεσίες στους Γερμανούς.

Το Μπλόκο

Μεγάλη ήταν η συνεισφορά των κατοίκων του Θερμαϊκού στον αγώνα του ΕΑΜ και των άλλων εθνικοαπελευθερωτικών οργανώσεων για την αποτίναξη της χιτλερικής σκλαβιάς. Η πλειοψηφία του κόσμου στην περιοχή, κυρίως στην Επανομή, είτε ήταν οργανωμένοι στο ΕΑΜ, είτε βοηθούσαν τον αγώνα ηθικά και υλικά με τρόφιμα, ιματισμό και άλλα εφόδια, τα οποία στη συνέχεια προωθούνταν στους αντάρτες του ΕΛΑΣ στο Χορτιάτη, μέσω ενός διαμετακομιστικού σταθμού που λειτουργούσε μυστικά στο Κάτω Σχολάρι. Όμως και νωρίτερα, ήταν μεγάλη η βοήθεια που προσέφεραν οι Επανομίτες στους αγωνιζόμενους στα αλβανικά βουνά στρατιώτες μας, για την απόκρουση της φασιστικής εισβολής, με τη συγκέντρωση μάλλινων ειδών. Αλλά επίσης και για την έμπρακτη συμπαράσταση σε πολλές οικογένειες Θεσσαλονικέων, οι οποίοι για να αποφύγουν τις συνέπειες των συνεχών Ιταλικών αεροπορικών βομβαρδισμών, είχαν καταφύγει στην Επανομή για να γλυτώσουν. Τις οικογένειες αυτές οι ντόπιοι όχι μόνο τις στέγασαν στα σπίτια τους, αλλά τις τάϊζαν κιόλας.

Δεκάωρη πορεία με καύσωνα 40 βαθμών

Αυτή η μεγάλη βοήθεια των Επανομιτών στον Εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, καταδόθηκε στους κατακτητές οι οποίοι τα ξημερώματα της 7ης Αυγούστου 1944, κύκλωσαν την Επανομή, υποχρέωσαν τους κατοίκους να συγκεντρωθούν στην πλατεία. Εκεί συνέλαβαν 22 άτομα, με βάση ονομαστική κατάσταση που είχαν από την περίοδο ακόμη της δικτατορίας Μεταξά, επειδή ήταν γνωστοί αριστεροί, επιβιβάζοντάς τους σε φορτηγό αυτοκίνητο για να τους μεταφέρουν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του «Παύλου Μελά».

Στη συνέχεια, άρπαξαν βίαια άλλους 273 άνδρες, ηλικίας από 16 έως 40 ετών, τους οδήγησαν πεζούς στο ίδιο στρατόπεδο, μετά από δεκάωρη πορεία από την Επανομή προς το «Παύλου Μελά» μέσα στο κατακαλόκαιρο, με καύσωνα που άγγιζε τους 40 βαθμούς, διψασμένους, νηστικούς, κάθιδρους και καταταλαιπωρημένους.

Εκεί, υποβλήθηκαν όλοι σε εξαντλητικές ανακρίσεις, πολλές φορές με ξυλοδαρμό και βασανιστήρια, για να αποκαλύψουν ποιοι από τους συγχωριανούς τους στην Επανομή εφοδίαζαν τους αντάρτες με τρόφιμα. Όμως, κανείς δεν λύγισε, κρατώντας ερμητικά κλειστά τα στόματα, όπως από την αρχή είχαν όλοι δεσμευτεί.

Οι κρατούμενοι αυτού του φοβερού στρατοπέδου, είτε αποτελούσαν δεξαμενές για εκτελέσεις ως αντίποινα για τη δράση των ελληνικών αντιστασιακών οργανώσεων, είτε αποστέλλονταν στη Γερμανία.

Η διαρκής απειλή του θανάτου

Οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης των κρατουμένων, τόσο στην Εγκληματική Φυλακή, όσο και στο «Ντούλακ 183», που συστεγάζονταν στο στρατόπεδο του «Παύλου Μελά», η διαρκής και επικρεμάμενη απειλή του θανάτου και οι συχνές εκτελέσεις, δημιούργησαν στη συλλογική μνήμη μία εξαιρετικά απωθητική εικόνα για το στρατόπεδο αυτό. Και μόνο το άκουσμά του, δημιουργούσε σε όσους επρόκειτο να εγκλειστούν σ’ αυτό, τους χειρότερους συνειρμούς. Σ’ αυτό λοιπόν το στρατόπεδο οδηγήθηκαν οι 300 Επανομίτες, μετά το Μπλόκο της 7ης Αυγούστου 1944. Ας επιχειρήσει ο κάθε ένας από εμάς να φανταστεί το φόβο τους στο άκουσμα της μεταφοράς τους εκεί, σ’ έναν τόπο θανάτου και εξόντωσης. Ευτυχώς, από αυτήν την περιπέτεια, η Επανομή δεν θρήνησε θύματα.

Τελικά, μετά από δεκαήμερη φυλάκιση τους περισσότερους τους άφησαν ελεύθερους, κάτω από την απαίτηση του Γερμανού ταγματάρχη Μούνγκ, υπεύθυνου των μεγάλων οχυρωματικών έργων που κατασκευάζονταν στην παραλία της Επανομής για ενδεχόμενη συμμαχική απόβαση, καθώς στο σύνολό τους σχεδόν εργάζονταν στα έργα αυτά.

Στα Ναζιστικά στρατόπεδα θανάτου

Όμως, 16 από αυτούς τους Επανομίτες, ενδεχομένως και έναν-δύο ακόμη, τους οδήγησαν με βαγόνια μεταφοράς ζώων στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, στη Γερμανία.

Εκεί, βίωσαν επί ένα ακριβώς έτος, απίστευτες καταστάσεις, με φοβερή πείνα, απάνθρωπες στερήσεις, αρρώστιες και άλλες κακουχίες, εξ αιτίας των οποίων πέθαιναν καθημερινά δεκάδες συγκρατούμενοί τους. Οι ίδιοι, επέστρεψαν στην Ελλάδα στις 24 Αυγούστου 1945 σκελετωμένοι, καταβεβλημένοι, άρρωστοι, έχοντας σημαδευτεί ανεπανόρθωτα από την απανθρωπιά που έζησαν στα χέρια των χιτλερικών δημίων τους. Χωρίς να χάσουν όμως την αγάπη τους για την πατρίδα και κυρίως, δίχως να απωλέσουν την αγωνιστικότητα που τους διέκρινε και την ανθρωπιά τους.

Ήταν κατά αλφαβητική σειρά οι:

Σωτήρης Αυγερινός, Μαγδαληνή Αυγερινού, Πέτρος Γαβαλιάτσης, Μόσχος Γεροβασιλείου, Γιάννης Γιοβάνης, Σταύρος Δασκαλόπουλος, Παναγιώτης Καράνος, Κώστας Λακερίδης, Βασίλης Λέμπερος, Παναγιώτης Λέμπερος, Δημήτριος Λυκεσάς, Δημήτρης Μπάκας, Σταύρος Σιαφλιάκης, Θεόδωρος Τσιρώνας, Γεώργιος Τσιώμης, Θωμαή Χαλκιά.

Δυστυχώς, η νέα γενιά, διδάσκεται ελάχιστα έως τίποτα στα σχολεία για την μαύρη περίοδο της ναζιστικής Κατοχής και την εποποιϊα της Εθνικής Αντίστασης. Και σημαντικά γεγονότα όπως το Μπλόκο της Επανομής και η ταλαιπωρία των κατοίκων της από τους Ναζί, περνάνε στα «ψιλά». Χωρίς την παραμικρή αναφορά από την επίσημη Πολιτεία στα σχολικά βιβλία. Αυτή η προσπάθεια λήθης, αυτός ο ιστορικός σκοταδισμός, είναι που στέρησαν από το λαό μας και κυρίως από τη νέα γενιά την απαραίτητη γνώση του παρελθόντος. Έτσι, ας μην απορούμε που βρέθηκαν θιασώτες του ναζισμού στη σημερινή εποχή. Ενώ και ο Δήμος Θερμαϊκού αποσιωπά και παραδίδει στη λήθη τη σημαντική αυτή επέτειο. Και η από δεκαετίας ομόφωνη τότε απόφαση του δημοτικού συμβουλίου Θερμαϊκού για τη δημιουργία ενός Κέντρου Μελέτης της Ιστορίας Δήμου ΘερμαΪκού καταχωνιάστηκε στα χρονοντούλαπα, καθώς οι διοικο΄θυντες το Δήμο φαίνεται ότι έχουν άλλες προτεραιότητες και κυρίως του ξεπουλήματος όχι μόνο των δημίοσιων εκτάσεων, αλλά και των ιδεών, την παράδοση στη λήθη τέτοιων σημαντικών για την περιοχή και το πανελλήνιιο ιστορικών γεγονότων.

Πηγή: Σπ. Κουζινόπουλος – Φάρος του Θερμαϊκού