Μια ανακαινισμένη συναγωγή με βαθιές ρίζες

Η προσέλευση ήταν μεγάλη στη συναγωγή των Μοναστηριωτών που εγκαινιάστηκε σήμερα ανοίγοντας ξανά το ιερό της (Εχάλ Ακόντες). Είναι μια από τις τρεις συναγωγές που λειτουργούν στην πόλη και η μόνη προπολεμική που διασώθηκε.

Το κτίριο αποτελείται από δυο ορόφους. Η κύρια αίθουσα προσευχής βρίσκεται στο ισόγειο και έχει πρόσβαση σε μια μικρή αυλή. Ο δεύτερος όροφος περιλαμβάνει τον γυναικωνίτη (εζράτ νασίμ) και βοηθητικούς χώρους. Η κύρια πρόσοψη έχει βυζαντινές και ανατολίτικες επιδράσεις ενώ πάνω από την κεντρική αψίδα υπήρχαν μαρμάρινες 10 εντολές, που αφαιρέθηκαν μετά την κατάρρευσή τους από τον μεγάλο σεισμό και τώρα εκτίθενται εντός της συναγωγής.

Στόχος του έργου, που ξεκίνησε στα τέλη του 2014 με απόφαση του Κοινοτικού Συμβουλίου, δεν ήταν μόνο η αποκατάσταση ενός κτιρίου μοναδικής θρησκευτικής και ιστορικής αξίας που μετά τη λαίλαπα του Ολοκαυτώματος, αποτελεί τη μοναδική προπολεμική Συναγωγή της Θεσσαλονίκης. Κύρια επιδίωξη ήταν να ανακτήσει το εν λόγω κτίριο την παλιά του αίγλη, να παραδοθεί στις επόμενες γενιές αλλά πάνω από όλα να κοσμεί και να αποτελεί σημείο αναφοράς για την πόλη της Θεσσαλονίκης, με το έντονο εβραϊκό στοιχείο να αποτελεί κομμάτι της ιστορίας της και της πολυπολιτισμικής ταυτότητας.

Το έργο υποστήριξης της εβραϊκής κοινότητας και της αποκατάστασης της ιστορικής μνήμης θα συνεχιστεί με τη δημιουργία Μουσείου Ολοκαυτώματος και Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων σε έκταση στα δυτικά της πόλης, έργο του οποίου οι διαδικασίες υλοποίησης βρίσκονται σε εξέλιξη.

Το έργο της αποκατάστασης της συναγωγής υλοποιήθηκε χάρις στην υποστήριξη της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας και του Herb Simon μέσω του Herbert Simon Family Foundation που εδρεύει στις ΗΠΑ.

Τα εγκαίνια της ανακαινισμένης Συναγωγής Μοναστηριωτών στη Θεσσαλονίκη τελέσθηκαν παρουσία του ραβίνου Ααρών Ισραέλ, του προέδρου της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης, Δαυίδ Σαλτιέλ, του Αρχιραβίνου της Τουρκίας Χαχάμ Μπασί Ισαακ Χαλέβα (η Τουρκία ήταν η πρώτη ισλαμική χώρα που αναγνώρισε το κράτος του Ισραήλ, που γιόρταζε για 68^η χρονιά τη μέρα ανεξαρτησίας του, πριν λίγες μέρες, στις 6 Μαϊου), του υφυπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης, Μάρκου Μπόλαρη, της πρέσβεως του Ισραήλ Irit Ben Aba, του πρέσβη της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας Dr. Peter Schoof, του περιφερειάρχη Κεντρικής Μακεδονίας, Απόστολου Τζιτζικωστά, του δημάρχου Θεσσαλονίκης , Γιάννη Μπουτάρη και πλήθος κόσμου από την εβραϊκή κοινότητα.

Η τελετή περιελάμβανε ομιλίες των επισήμων, το επίσημο άνοιγμα του ιερού, τραγούδια και μουσική και την τοποθέτηση Μεζουζότ ή Μεζουζά στις εισόδους της Συναγωγής, στην τοποθέτηση των οποίων βοήθησαν ο δήμαρχος και ο Αντιπεριφερειάρχης. Πρόκεται για ένα ιερό τελετουργικό που εγώ προσωπικά ήξερα μόνο από μερικές ταινίες. Η Μεζουζά είναι ένας μικρός παπυρικός κύλινδρος με ειδικούς χειρόγραφους χαρακτήρες, που στερεώνεται στο δεξί μπροστινό παραστάτη κάθε δωματίου των συναγωγών, των ιδρυμάτων εκπαίδευσης αλλά και των εβραϊκών σπιτιών. Συμβολίζει την ιερότητα του εβραϊκού σπιτιού και δείχνει πως ο Θεός το προστατεύει, καθώς και τους ενοίκους του και όσους βρίσκονται σ’ αυτό. Υπενθυμίζει επίσης σε κάθε εισερχόμενο ότι «αυτή η κατοικία είναι ένας Ναός του Θεού».Η Μεζουζά περιλαμβάνει δύο αποσπάσματα από τη Βίβλο. Οι πιστοί συνηθίζεται να αγγίζουν με το χέρι τη Μεζουζά και να την ασπάζονται κάθε φορά που μπαίνουν και βγαίνουν από το σπίτι. Συνηθίζεται επίσης να κάνουν το ίδιο την ώρα της βραδυνής προσευχής, πριν τον ύπνο. Επειδή ενίοτε τοποθετείται ψηλά φιλούν τα δάχτυλά τους και τα ακουμπούν πάνω στη Μεζουζά.

Οι άλλες δυο συναγωγές που λειτουργούν στην πόλη είναι: η Συναγωγή “Γιάδ Λεζικαρόν” στη Βασιλέως Ηρακλείου που εγκαινιάστηκε το 1984 και είναι αφιερωμένη στη μνήμη των θυμάτων του Ολοκαυτώματος και χτίστηκε στη θέση του μικρού ευκτηρίου οίκου «Μπουρλά» γνωστού ως «Κάλ ντε λα Πλάσα» (Συναγωγή της Αγοράς), που λειτουργούσε από το 1921 για την εξυπηρέτηση των λατρευτικών αναγκών των πολυάριθμων Εβραίων που εργάζονταν στην παρακείμενη αγορά και η Γιοσούα Αβραάμ Σαλέμ, μια μικρή συναγωγή στον Οίκο Ευγηρίας Σαούλ Μοδιάνο, για τις λατρευτικές ανάγκες των περιθαλπομένων.

Στον προθάλαμο της συναγωγής, στα δεξια υπάρχει μια μουσειακή μικρή αίθουσα με παλιά αντικείμενα λατρείας και φωτογραφίες που διηγούνται την ιστορία της συναγωγής:

Η Συναγωγή Μοναστηριωτών ιδρύθηκε με δωρεά της Ίντας Αροέστη και αφιερώθηκε στη μνήμη του συζύγου της Ισαάκ. Στην ανέγερσή της συνέβαλλαν επίσης με δωρεές και οι οικογένειες που κατάγονταν από το Μοναστήρι (τη σημερινή Μπίτολα) και είχαν εγκατασταθεί στη Θεσσαλονίκη μετά τους Βαλκανικούς πολέμους (1912-13) και τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο (1914-18).

Η θεμελίωση της Συναγωγής Μοναστηριωτών έγινε το 1925. Σχεδιάστηκε από τον Εβραίο αρχιτέκτονα Ελί Ερνέστο Λεβή (τσέχικης καταγωγής). Οι εργασίες για την ανοικοδόμησή της κράτησαν δυο χρόνια. Τα εγκαίνιά της έγιναν το Σεπτέμβριο του 1927 από τον τότε τοποτηρητή της Αρχιραβινείας Θεσσαλονίκης Χαΐμ Ραφαέλ Χαμπίμπ.

Στη διάρκεια της Ναζιστικής Κατοχής, η Συναγωγή Μοναστηριωτών ήταν το επίκεντρο του γκέτο που δημιουργήθηκε στο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Όταν το σύνολο του εβραϊκού πληθυσμού εκτοπίσθηκε στα στρατόπεδα Άουσβιτς – Μπίρκεναου, η Συναγωγή χρησιμοποιήθηκε από τον Ερυθρό Σταυρό, ως αποθήκη. Γι’ αυτό το λόγο δεν καταστράφηκε από τους Ναζί και διατηρήθηκε σε καλή κατάσταση.

Αμέσως μετά την απελευθέρωση, το Νοέμβριο του 1944, κατέφυγαν σ’ αυτήν οι ελάχιστοι Εβραίοι που είχαν διασωθεί είτε ζώντας εν κρυπτώ είτε έχοντας ενταχθεί στην Εθνική Αντίσταση. Εκεί συγκάλεσαν συνέλευση, εξέλεξαν το πρώτο, μετά την κατοχή, διοικητικό συμβούλιο και προχώρησαν στην οργάνωση μιας υποτυπώδους κοινοτικής ζωής.

 Μεταπολεμικά, με την επιστροφή και των ελάχιστων επιζώντων από τα στρατόπεδα του θανάτου και την πλήρη επανασύσταση της Κοινότητας, η Συναγωγή των Μοναστηριωτών έγινε η κεντρική Συναγωγή της πόλης. Τον Ιούνιο του 1978, η Συναγωγή υπέστη σοβαρές καταστροφές από τον μεγάλο σεισμό που έπληξε την πόλη και η λειτουργία της σταμάτησε μέχρι να ολοκληρωθούν οι λεπτές επεμβάσεις της αναστήλωσής της. Σήμερα, μετά την πρόσφατη ανακαίνισή της θα συνεχίσει τη λειτουργία της εξυπηρετώντας τις θρησκευτικές ανάγκες των Εβραίων της Θεσσαλονίκης.