50 χρόνια από την εκτέλεση που συγκλόνισε τη Θεσσαλονίκη
Ο φερόμενος ως «Δράκος του Σέιχ Σου» και η ιστορία του. Εκτελέστηκε μισό αιώνα πριν στη Θεσσαλονίκη.
Στην ελληνική εκδοχή του American Crime Story, της ανθολογικής σειράς που ασχολείται με τις μεγαλύτερες δίκες του τελευταίου αιώνα, η υπόθεση του φερόμενου ως «Δράκου του Σέιχ Σου», Αριστείδη Παγκρατίδη, θα καθήλωνε το τηλεοπτικό κοινό με την πλοκή και τα παράδοξά της.
Φέτος συμπληρώνονται 50 χρόνια από την εκτέλεση του περιθωριακού Αρίστου, ενός φτωχόπαιδου από τα Λαγκαδίκια που μεγάλωσε στις αλάνες της Τούμπας και έκανε από μικρή ηλικία δουλειές του ποδαριού – πουλούσε ακόμη και ερωτική συντροφιά σε μεγαλύτερους άντρες – για ένα κομμάτι ψωμί.
Ήταν 16 Φεβρουαρίου του 1968 όταν οδηγήθηκε στο δάσος, στις παρυφές του Χορτιάτη, για να εκτελεστεί. Το ρολόι έδειχνε 7.06 π.μ. και η τελευταία του φράση, μια κραυγή που έσκισε τον χειμωνιάτικο αέρα, ήταν «μανούλα μου, είμαι αθώος». Είχε καταδικαστεί τετράκις εις θάνατον για τρεις ληστείες μετά φόνου και μία απόπειρα βιασμού. Στα 28 του χρόνια έπεσε νεκρός από τις σφαίρες με τα μάτια δεμένα και λίγα λεπτά αφότου είχε καπνίσει το τελευταίο του τσιγάρο.
Τα εγκλήματα που έθρεψαν έναν «Δράκο»
Η γέννηση του «Δράκου του Σέιχ Σου» βασίστηκε σε τρία εγκλήματα που συγκλόνισαν τη Θεσσαλονίκη του 1959. Στις 19 Φεβρουαρίου, ένα ζευγάρι που βρισκόταν στο δάσος (Αθανάσιος Παναγιώτου, Ελεονώρα Βλάχου) δέχτηκε βάναυση επίθεση με πέτρες από ληστές. Τραυματίστηκαν βαριά, αλλά κατάφεραν να κρατηθούν στη ζωή λόγω της παγωνιάς, που σταμάτησε την αιμορραγία από τα τραύματά τους.
Λίγες μέρες αργότερα, στις 6 Μαρτίου, και ενώ όλοι βρίσκονταν σε αναβρασμό από το γεγονός, μια διπλή δολοφονία έκανε ακόμη πιο άγριο το σκηνικό στην πόλη. Ο ίλαρχος Κωνσταντίνος Ραΐσης και η Ευδοκία Παλιογιάννη βρέθηκαν νεκροί στην περιοχή του αεροδρομίου της Μίκρας, με τα πρωτοσέλιδα της εποχής να γράφουν ότι η νεαρή γυναίκα βιάστηκε πριν χάσει τη ζωή της.
Ένα μήνα μετά, στις 3 Απριλίου, ένας άγνωστος δράστης μπήκε στο Δημοτικό Νοσοκομείο, κοντά στο Σέιχ Σου και σκότωσε με πέτρα τη μοδίστρα του ιδρύματος Μελπομένη Πατρικίου, στο μικρό σπίτι που έμενε εντός της αυλής του χώρου. Το κακό είχε τριτώσει και ο φόβος είχε πια εγκατασταθεί μόνιμα πάνω από τα κεφάλια των κατοίκων της πόλης…
Ένα ιδανικό θύμα του περιθωρίου
Μετά από τέσσερα χρόνια χωρίς καμία πρόοδο στις έρευνες και λίγους μήνες μετά τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη από παρακρατικούς, το φάντασμα του «Δράκου» επανήλθε στις αρχές Δεκεμβρίου του 1963, όταν ένας νεαρός πήδηξε τη μάντρα του ορφανοτροφείου θηλέων «Μέγας Αλέξανδρος» στην Άνω Τούμπα και «επετέθη κατά παιδίσκης», σύμφωνα με τον Τύπο της εποχής. «Έδρασε κατά τον αυτόν τρόπον με τον εγκληματίαν του Σέιχ Σου και δεν αποκλείεται να είναι ο ίδιος», έγραφε η εφημερίδα «Μακεδονία» στο πρωτοσέλιδό της. Ο νεαρός αυτός ήταν ο Αριστείδης Παγκρατίδης.
Παιδί μιας φτωχής οικογένειας από τα Λαγκαδίκια, ο Αρίστος σε ηλικία μόλις έξι ετών είδε μπροστά στα μάτια του να σφάζουν συγχωριανοί του τον πατέρα του εν μέσω εμφυλίου. Μετά από το φονικό, μετακόμισαν στη Θεσσαλονίκη και η μητέρα του καθάριζε σπίτια για να τα βγάλουν πέρα. Αγράμματο παιδί ακόμα, ξεκίνησε να κάνει διάφορες δουλειές: γκαρσόνι, βοηθός σε μαγειρεία, χαμάλης στο λιμάνι, στον «γύρο του θανάτου» – στα ακροβατικά με μηχανές. Για ένα πιάτο φαΐ, άφηνε μεγαλύτερους άντρες να ασελγούν πάνω του, περνώντας πια στον σκοτεινό κόσμο του περιθωρίου.
Λίγες μέρες μετά τη σύλληψή του, ο φερόμενος ως «Δράκος του Σέιχ Σου» ομολόγησε την ενοχή του, αλλά γρήγορα υποστήριξε ότι βασανίστηκε σωματικά και ψυχολογικά για να καταθέσει και να πάρει πάνω του τη ρετσινιά του στυγερού δολοφόνου. Η δίκη του έγινε το 1966, και παρά τα αμφιλεγόμενα στοιχεία που παρουσιάστηκαν εις βάρος του στο δικαστήριο, κρίθηκε ένοχος και καταδικάστηκε «τετράκις εις θάνατον».
Από την καταδίκη του μέχρι τη μέρα που εκτελέστηκε, ο Παγκρατίδης έμεινε στις φυλακές του Γεντί Κουλέ για δύο χρόνια και εκτελέστηκε χαράματα της 16ης Φεβρουαρίου 1968, ολομόναχος χωρίς καν την παρουσία των δικών του. Ο φωτορεπόρτερ, Γιάννης Κυριακίδης, ήταν ο μόνος που απαθανάτισε με το φακό του την εκτέλεση. Ο ίδιος περιγράφει την αντίδραση του παπά που εξομολόγησε τον θανατοποινίτη λίγες στιγμές πριν φύγει από τη ζωή. «Έπεσε στην αγκαλιά μου και έκλαιγε», θυμάται, «γιατί κάθε φορά που του έλεγε να εξομολογηθεί, ο Αριστείδης απαντούσε με κλάματα: ”πούλησα το κορμί μου, έκλεψα για να ζήσω, όμως δεν σκότωσα”».
Ακόμα και σήμερα, ακριβώς πενήντα χρόνια μετά από κείνη την ημέρα το μυστήριο για το αν ο Αρίστος ήταν αθώος ή ένοχος παραμένει. Η φήμη που κυκλοφορεί στην πόλη πέντε δεκαετίες μιλά για την πραγματική ενοχή άλλου προσώπου, πιθανά μέλους της καλής κοινωνίας της εποχής εκείνης, που χάρη στη δύναμη του ενέπλεξε έναν αθώο ως εξιλαστήριο θύμα.
Ο «Δράκος του Σέιχ Σου» στην τέχνη
Το βιβλίο του Θωμά Κοροβίνη με τίτλο «Ο γύρος του θανάτου» (2010, εκδ. Άγρα), που τιμήθηκε με Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος, αποτελεί το πλέον χαρακτηριστικό έργο με θέμα την υπόθεση Παγκρατίδη. Μέσα από τις υποβλητικές αφηγήσεις εννέα προσώπων, που γνώριζαν τον ήρωα, και μέσα από τα χαρακτηριστικά τους γλωσσικά ιδιώματα και τα βιώματά τους, υφαίνεται το προφίλ του παρεξηγημένου «Δράκου».
Αυτή την περίοδο, η σκηνική μεταφορά του βιβλίου παρουσιάζεται στο Θέατρο του Νέου Κόσμου στην Αθήνα σε σκηνοθεσία Γιώργου Παπαγεωργίου με τους: Ελένη Ουζουνίδου, Μιχάλη Οικονόμου και Γιώργο Χριστοδούλου. Η παράσταση «Αρίστος» θα παίζεται μέχρι τις 3 Απριλίου.
Η υπόθεση μεταφέρθηκε και στη μεγάλη οθόνη μέσα από τη σκηνοθετική ματιά του Δημήτρη Αρβανίτη υπό τον τίτλο «Αθώος ή Ένοχος» (1989). Τον ρόλο του Αριστείδη Παγκρατίδη στη βραβευμένη ταινία υποδύθηκε ο Σπύρος Δρόσος ενώ το καστ συμπληρώθηκε από ονόματα όπως: Γιάννης Μπέζος, Δέσπω Διαμαντίδου, Τιτίκα Βλαχοπούλου, Όλγα Τουρνάκη, Ντίνος Καρύδης, Γιώργος Μούτσιος. Το έργο βασίστηκε στη δημοσιογραφική έρευνα του Κώστα Τσαρούχα, από την οποία προέκυψαν στοιχεία υπέρ της άποψης περί αθωότητας του Παγκρατίδη.
