Μέρες και νύχτες στο Γεντί Κουλέ
Στην κορυφή της πόλης , το Επταπύργιο στέκει ακίνητο στιγματισμένο από ιστορίες εγκλεισμού και βσανιστηρίων. Πάνε σχεδόν 29 χρόνια που αποδόθηκε στο Υπουργείου Πολιτισμού αλλά οι μνήμες της σκοτεινιάς στο Γεντί Κουλέ θα το στοιχειώνουν για πάντα.
Εικόνες: Σωτήρης Κοϊκόπουλος
Στην κορυφή της πόλης το Επταπύργιο στέκει ακίνητο στιγματισμένο από ιστορίες εγκλεισμού και βσανιστηρίων. Πάνε σχεδόν 39 χρόνια που αποδόθηκε στο Υπουργείου Πολιτισμού αλλά οι μνήμες της σκοτεινιάς θα το στοιχειώνουν για πάντα. 120 χρόνια “δικασμένος στο Γεντί Κουλέ “.
Το αμυντικό συγκρότημα στο Επταπύργιου χτίστηκε στο σημείο όπου προϋπήρχε φρούριο του 9ου αιώνα και είναι έργο της εποχής των Παλαιολόγων (14ος αι.), και. Το αυτοτελές φρούριο του Επταπυργίου βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο των τειχών της Θεσσαλονίκης, εντός της Ακρόπολης, που ήταν ο ύστατος προμαχώνας άμυνας. Ολόκληρη η ακρόπολη φιλοξενούσε τόσο το Επταπύργιο, όσο και ένα αυτοτελές σύστημα πύργων, πυλών και τειχών που διέθετε και έναν οικιστικό ιστό. Γι΄αυτό και στις πηγές, οι κάτοικοι της Ακρόπολης λέγονται «κουλαϊτες» (πυργιώτες), σε αντίθεση με τους πολίτες της κάτω πόλης, τους «Βουργεσίους».
Το Επταπύργιο συντηρήθηκε από τους πρώτους Οθωμανούς, μετά την άλωση της πόλης το 1430. Ο μεσαίος πύργος της εισόδου, ο έβδομος πύργος κατασκευάστηκε το 1431 από τον Τσαούς Μπέη, πρώτο διοικητή της Θεσσαλονίκης. Αυτή η τελευταία προσθήκη είναι ο πύργος του Γεντί Κουλέ (Έβδομος Πύργος στα τούρκικα), ο οποίος έδωσε το όνομά του σε όλο το φρουριακό συγκρότημα.
Το Φρούριο στο Επταπύργιου αποτελείται από το βυζαντινό φρούριο, το οποίο συνθέτουν συνολικά δέκα πύργοι με τα μεταξύ τους μεσοπύργια διαστήματα και τον περίδρομο, καθώς και τα νεότερα κτίσματα των φυλακών, που έχουν κτιστεί εντός κι εκτός του φρουρίου. Οι πύργοι της βόρεια πλευράς αποτελούν τμήματα του παλαιοχριστιανικού τείχους της Ακρόπολης, ενώ αυτοί της νότιας προστέθηκαν πιθανότατα κατά τους μεσοβυζαντινούς χρόνους, σχηματίζοντας τον κλειστό πυρήνα του φρουρίου.
Από το τέλος του 19ου αι. και μετά το 1890 λειτούργησε ως ένα από τα πιο αυστηρά σωφρονιστικά ιδρύματα. Γι’ αυτή τη μετατροπή σε φυλακή κατεδαφίστηκαν όλα τα προηγούμενα κτιρία στο εσωτερικό του κάστρου, από τα οποία κανένα ίχνος δεν επιζεί σήμερα. Οι αλλαγές στις οχυρώσεις δεν ήταν σημαντικές και ο πρωταρχικός τους ρόλος αντιστράφηκε: από την προστασία των κατοίκων από την εξωτερική απειλή, τώρα υπηρετούσε την απομόνωση κρατουμένων από τον έξω κόσμο. Μετά την Απελευθέρωση της πόλης, το 1912, πέρασε από την Οθωμανική διοίκηση στην Ελληνική.
Παρέμεινε μια αυστηρότατη φυλακή με κρατουμένους σκληρούς κακοποιούς που είχαν διαπράξει στυγερά εγκλήματα. Υπήρχαν εντος κελιά απομόνωσης για ισοβίτες και θανατοποινίτες. Εκεί φυλακίστηκε και ο επονομαζόμενος «Δράκος του Σέιχ Σου» Αριστείδης Παγκρατίδης, ένας από τους τελευταίους θανατοποινίτες που στάθηκαν μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα, τον Φεβρουάριο του 1968.
Από την εποχή της δικτατορίας Μεταξά, η φυλακή χρησιμοποιήθηκε και ως χώρος κράτησης πολιτικών κρατουμένων. Υπήρξε τόπος βασανιστηρίων και εγκλεισμού για χιλιάδες αγωνιστές κατα τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής, του εμφυλίου και κατά την πρώτη μετεμφυλιακή δεκαετία.Οι εκτελέσεις γινόντουσαν στη έρημη περιθοχή πίσω απ΄το Επταπύργιο και το δάσος του Σέιχ Σου. Κρατούμενος εκεί ήταν και ο Μανόλης Αναγνωστάκης που είχε καταδικαστεί σε θάνατο στη δίκη των 69 υποδίκων της ΕΠΟΝ το 1949. Αποφυλακίστηκε το 1951 με την αμνηστεία της κυβέρνησης Πλαστήρα.
Η φυλακή του Γεντί Κουλέ διετέλεσε για καιρό τις κύριες εγκαταστάσεις σωφρονισμού της πόλης, όπου κρατούνταν φυλακισμένοι ανεξαρτήτως φύλου ή εγκλήματος. Νέα κτίρια χτίστηκαν κατά μήκος των δύο πλευρών των τειχών, ώστε να βελτιωθεί η λειτουργικότητα του νέου σοφρωνιστικού κέντρου.
Η εσωτερική αυλή ήταν χωρισμένη από φράχτες σε πέντε ξεχωριστές μονάδες και στο κέντρο τους στεγάστηκε το κεντρικό παρατηρητήριο. Η φυλακή διέθετε εκκλησάκι και άλλα παραρτήματα, ενώ το παράρτημα που βρισκόταν βόρειο-ανατολικό πύργο καταστράφηκε κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Τα εξωτερικά κτίρια, στη νότια πλευρά του κάστρου, στεγαζόταν η διοίκηση, η φυλακή των γυναικών, και προς τα δυτικά, τα κελιά απομόνωσης.
Οι θρυλικές φυλακές του πολυτραγουδισµένου Γεντί Κουλέ και οι σιδερένιες πόρτες του κλείνουν οριστικά το 1989. Οι διαβόητες φυλακές του 20 αιώνα, το ελληνικό “Αλκατράζ”, ο τόπος µαρτυρίου και εγκλεισµού χιλιάδων ποινικών και πολιτικών κρατουμένων, παραδόθηκε στο Υπουργείο Πολιτισμού, ανακαινίστηκε και σήμερα λειτουργεί σαν επισκέψιμο μνημείο.
