Από το ΑΠΘ στη Γκάνα ένα σχολείο δρόμος!

της Μαρίνας Τούλα Εικόνα: Ζωή Τζήκα

Το χωρίο Abetenim (η λέξη σημαίνει χωριό με φοινικόδενδρα) απέχει 40χλμ. από την πόλη Κουμάσι, στη Γκάνα και 4336 χλμ (σε ευθεία γραμμή) από τη Θεσσαλονίκη. Το αγροτικό χωριό χαρακτηρίζεται από έλλειψη βασικών υποδομών ενώ μεγάλο ποσοστό των νέων ανθρώπων, που απαρτίζουν την κοινότητα του Abetenim όσο και των γύρω αγροτικών περιοχών, δεν είναι σε θέση να διαβάσει ή να γράψει αφού δεν λαμβάνει τη στοιχειώδη σχολική εκπαίδευση. Η Λήδα Λιούπη και η Παναγιώτα Στεργιοπούλου είναι τελειόφοιτες της Αρχιτεκτονικής Α.Π.Θ. που αποφάσισαν να διανύσουν αυτήν την απόσταση με όχημα ένα εντυπωσιακό project. Σε συνεργασία με την μη κυβερνητική οργάνωση Νka Foundation* επιχειρούν να χτίσουν μια σχολική αίθουσα για 40 μαθητές στην Γκάνα, όπου δεν υπάρχουν υποδομές, χρησιμοποιώντας μόνο χώμα, γυάλινα και πλαστικά μπουκάλια και μπαμπού. Η αρχιτεκτονική τους μελέτη απέσπασε εύφημο μνεία στον διεθνή διαγωνισμό αρχιτεκτονικής «Ενα σχολείο για την Γκάνα» που διοργάνωσε το NKA Foundation στο πλαίσιο της δημιουργίας ενός μεγάλου σχολικού συγκροτήματος που θα παρέχει τη δυνατότητα εκπαίδευσης σε συνολικά 500 παιδιά. Στον διαγωνισμό συμμετείχαν 130 αρχιτέκτονες και ομάδες απ’ όλο τον κόσμο και διακρίθηκαν συνολικά οκτώ συμμετοχές. Οι δύο φοιτήτριες του ΑΠΘ είναι η μόνη ελληνική ομάδα (οι υπόλοιπες είναι από Γαλλία, Ιταλία, Μπαγκλαντές, Μαυρίκιο, Ισπανία) που διακρίθηκε για το ανθρωπιστικό πρότζεκτ, το οποίο θα πρέπει να αυτοχρηματοδοτήσουν και να υλοποιήσουν σε συνεργασία με το ίδρυμα. Γι’ αυτό και θα συστήσουν μια ομάδα 30 εθελοντών με συμμετοχή 400 ευρώ για τα υλικά και το εργατικό δυναμικό, ενώ παράλληλα θα αναζητήσουν χορηγίες για να μειώσουν το κόστος της συμμετοχής. Το έργο της κατασκευής έχει χρονικό πλαίσιο υλοποίησης έως τις 23 Σεπτεμβρίου του 2017. Μιλήσαμε μαζί τους για το έργο, τις ελπίδες τους, τις ανησυχίες τους…

Ο διαγωνισμός

Ανακαλύψαμε τη διακήρυξη του διαγωνισμού σε μία ιστοσελίδα με αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς, μας άρεσε πολύ η θεματολογία και ο σκοπός οπότε χωρίς δεύτερη σκέψη αποφασίσαμε να συμμετάσχουμε. Η προοπτική μια ενδεχόμενης πραγματοποίησης του project μας, αφού οι προτάσεις που θα διακρίνονταν θα μπορούσαν να υλοποιηθούν, ήταν ένα ισχυρό κίνητρο που μας ώθησε να προσπαθήσουμε. Πιστεύουμε ότι η πρόσβαση στην εκπαίδευση θα πρέπει να αναγνωρίζεται ως κοινωνικό αγαθό και κατ’ επέκταση να μην στερείται σε κανέναν. Η σκέψη, λοιπόν, ότι η κατασκευή αυτού του έργου θα βοηθούσε την κοινότητα του αγροτικού χωριού Αμπετένιμ και κυρίως το μεγάλο ποσοστό των νέων ανθρώπων που ζουν σε αυτό να αποκτήσουν πρόσβαση στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση μας κέντρισε την προσοχή από την πρώτη στιγμή.

Οι δυσκολίες

Η πρώτη δυσκολία με την οποία ήρθαμε αντιμέτωπες, αρχικά, ήταν η κατανόηση της διαφορετικής κουλτούρας και του πολιτισμού των ανθρώπων που κατοικούν στο χωριό, αλλά και των γύρω κοινοτήτων, για τους οποίους θα σχεδιάζαμε. Ο δυτικός πολιτισμός στον οποίο κατοικούμε δεν έχει κοινούς τόπους με την καθημερινότητα και τον πολιτισμό των ανθρώπων εκεί και ήταν βασική μας επιδίωξη από την αρχή ο σχεδιασμός της σχολικής αίθουσας να ανταποκρίνεται στις πραγματικές ανάγκες του τόπου. Σε αυτό, εν τέλει, βοήθησε η βαθύτερη κατανόηση του πολιτισμού μέσα από τη μελέτη των παραδοσιακών αρχιτεκτονικών μορφών και τεχνικών δόμησης, των τοπικών υλικών, αλλά και της καθημερινότητας των παιδιών (διαβάσαμε γράμματά τους), των εθίμων και γενικότερα του τρόπου ζωής. Επιπλέον, ήταν μεγάλη πρόκληση να βρεθεί η χρυσή τομή στις παραμέτρους τις οποίες θέλαμε να πληροί η πρότασή μας, όπως η υψηλή αισθητική ποιότητα που είναι μέρος της κουλτούρας του τόπου, η κατασκευαστική αρτιότητα/εργονομία, η περιβαλλοντική βιωσιμότητα (περιβαλλοντικές πρακτικές, τοπικά υλικά, εύκολα οικοδομήσιμη κατασκευή) και το χαμηλό κόστος εξαιτίας της έλλειψης οικονομικών πόρων.

Το ρίσκο της χρηματοδότησης

Σίγουρα σε αυτό το σημείο υπάρχει ένας μεγάλος βαθμός δυσκολίας καθώς λείπει και η αντίστοιχη εμπειρία. Ωστόσο, συνεργαζόμαστε με την Νkα Foundation η οποία έχει την εμπειρία που μας λείπει και μας συμβουλεύει ενώ ταυτόχρονα είμαστε αισιόδοξες, αφού πιστεύουμε πολύ στον σκοπό του εγχειρήματος. Το workshop θα πραγματοποιηθεί με τη βοήθεια και την οικονομική συνεισφορά των εθελοντών (400 ευρώ/συμμετοχή) ώστε να καλυφθούν τα έξοδα της κατασκευής. Φυσικά, προσπαθούμε να μειώσουμε αυτό το κόστος, καθώς γνωρίζουμε ότι οι καιροί είναι δύσκολοι, μέσα από την αναζήτηση  χορηγιών, τη διοργάνωση fundraising και εκδηλώσεων οικονομικής ενίσχυσης.

Οι αντιδράσεις των φίλων και γνωστών

Λ.Λ.: Υπήρξε μεγάλος ενθουσιασμός και χαρά  τόσο από το οικογενειακό όσο και από το φιλικό περιβάλλον. Οι περισσότεροι θέλουν να έρθουν να βοηθήσουν!

Π.Σ.: Ήταν αρκετά ενθουσιασμένοι όλοι και κάποιοι πιο αισιόδοξοι για την επιτυχία της ολοκλήρωσης του έργου, κάποιοι πιο προβληματισμένοι σκεπτόμενοι τις δυσκολίες που έχουμε να αντιμετωπίσουμε. Πολλοί φίλοι μας εκδήλωσαν ενδιαφέρον να έρθουν μαζί μας και να συμμετέχουν στο workshop.

Το ταξίδι στο άγνωστο

Λ.Λ.: Δεν έχω κάποια φοβία σχετικά με το ταξίδι. Γνωρίζω ότι θα είμαι σε μια εντελώς ξένη χώρα με τελείως διαφορετικούς ανθρώπους, ωστόσο πιο πολύ νιώθω την ανυπομονησία να έρθω σε επαφή με μια νέα κουλτούρα και να συμμετέχω στην υλοποίηση του σχολείου, παρά τον φόβο.

Π.Σ: Στην αρχή ίσως ήμουν επιφυλακτική καθώς δεν γνώριζα την υφιστάμενη κατάσταση της χώρας και προφανώς όταν κάποιος ακούει Αφρική είναι προκατειλημμένος, σε αυτό βέβαια πιστεύω με επηρέασε και η μητέρα μου. Στη συνέχεια  βέβαια που ήρθαμε σε επικοινωνία με άλλους Αρχιτέκτονες που έχουν οργανώσει παρόμοια workshop εκεί, μας μετέφεραν τις εμπειρίες τους και έπειτα το μόνο που σκεφτόμουν ήταν πότε θα πάμε.

Το όραμα

Κατά το σχεδιασμό πολλές φορές αναζητήσαμε τη βιωματική εμπειρία των μαθητών για τους οποίους προοριζόταν η αίθουσα. Σκεφτήκαμε πώς θα κινούνται στο χώρο, την ιδιαίτερη αίσθηση που θα δημιουργεί ο ιδιαίτερος φωτισμός σε χρωματικούς σχηματισμούς από  τα γυάλινα μπουκάλια, τα ανοίγματα από μπαμπού που ανοίγουν εξ ολοκλήρου και ενοποιούν το εσωτερικό με τον εξωτερικό χώρο της αυλής, κ.α.  Καθοριστικό ρόλο κατά τον σχεδιασμό, διαδραμάτισε η επιλογή μας στην τεχνική δόμησης που επιλέξαμε να είναι εύκολα οικοδομήσιμη, ώστε να μπορεί οποιοσδήποτε να συμμετέχει στην κατασκευή  του έργου ακόμα και τα παιδιά (οικειοποίηση). Φανταζόμαστε τα παιδιά να παίζουν και να ξεκουράζονται στην αυλή και στους ημι-υπαίθριους χώρους, στα χαμηλά περβάζια των παραθύρων που έχουν διαμορφωθεί με τέτοιο τρόπο ώστε ο κάθε μαθητής να χρησιμοποιεί και μεταβάλλει το χώρο όπως αυτός επιλέγει.

Ο σχεδιασμός: Ένα σχολείο στην Γκάνα

Πρόκειται για ένα έργο ανθρωπιστικής και οικολογικής αρχιτεκτονικής που εμπνέεται από το «πνεύμα του τόπου» και ενσωματώνει νέες τεχνικές για την βελτιστοποίηση της κατασκευής. Τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν στην πρότασή μας είναι το πηλώδες χώμα της περιοχής, μπαμπού και τοπικό ξύλο από το δάσος που περικλείει το χωριό, φύλλα κυματοειδούς τιτανιούχου ψευδάργυρου για την κάλυψη της στέγης που χρησιμοποιούνται λόγω της ανθεκτικότητάς τους στις πολλές βροχές (συλλογή βρόχινου νερού) και για λόγους οικονομίας και ανακυκλώσιμα υλικά όπως πλαστικά και γυάλινα μπουκάλια. Από τη μία, η χρήση των τοπικών υλικών και τεχνικών δόμησης εξασφαλίζει την βιωσιμότητα της κατασκευής και από την άλλη η ενσωμάτωση των ανακυκλώσιμων υλικών προσδίδει νέες καινοτόμες πιο ανθεκτικές λύσεις.

Λαμβάνοντας υπόψη την επίτευξη της οικονομικής προσιτότητα της κατασκευής και τις ενδεχόμενες συνθήκες υλοποίησης του έργου, την αναγκαία μείωση των πρώτων υλών και της πραγματικότητας του αιώνα μας που μετατρέπει τα σκουπίδια στον μοναδικό συνεχώς αυξανόμενο πόρο του πλανήτη καταλήξαμε στην “bottle–brick τεχνική” για την δόμηση των τοίχων της σχολικής αίθουσας. Είναι μια εύκολα οικοδομήσιμη τεχνική που συνδυάζει το πηλώδες χώμα με τα πλαστικά ή/και τα γυάλινα μπουκάλια και προσφέρει μια πραγματικά ισχυρή δομή, αντισεισμική και μεγάλης θερμοχωρητικότητας. Επιπλέον, είναι γρήγορη αφού δεν χρειάζεται να περιμένουμε να στεγνώσει η μια ζώνη για να συνεχίσουμε στην επόμενη (όπως γίνεται στην τεχνική rammed earth) και φυσικά είναι πολύ εύκολη να την μάθει και να την πραγματοποιήσει οποιοσδήποτε. Με αυτόν τον τρόπο, ακόμα και τα παιδιά θα μπορέσουν να συμμετέχουν στην κατασκευή του δικού τους σχολείου (οικειοποίηση). Η περιβαλλοντική βιωσιμότητα, η λειτουργικότητα και η υψηλή αισθητική δημιούργησαν μια μοναδική σχολική αίθουσα.

*Το NKA Foundation είναι μη κερδοσκοπικός οργανισμός που δραστηριοποιείται στην Γκάνα της Αφρικής από το 2005 με έμφαση στην τέχνη και στην ανάπτυξη δεξιοτήτων για τους κατοίκους της περιοχής.

Τρέχει παράλληλα μια καμπάνια crowdfunding για το project και σας περιμένει να το βοηθήσετε εδώ

​​Για περισσότερες πληροφορίες και τρόπους βοήθειας μπείτε εδώ