100 χρόνια Νοσοκομείο Γ. Γεννηματάς: Το κτίριο, το κατοχικό καταφύγιο, η ιστορία!

Εικόνες: Άγγελος Τσεκούρας

Βρίσκεται στη γωνία Αγίου Δημητρίου με Εθνικής Αμύνης απέναντι ακριβώς από την ΦΜΣ του ΑΠΘ και τα ιστορικά Νεκροταφεία της Ευαγγελίστριας. “Νοσοκομείο Ερυθρού Σταυρού”, “Γ’ Στρατιωτικό Νοσοκομείο”, “Κεντρικό Νοσοκομείο Προσφύγων”, “Κεντρικόν”. Το σημερινό Νοσοσκομείο Γ. Γεννηματάς πριν την ανέγερση του Πανεπιστημίου ήταν τοποθετημένο στην περίοπτη αυτή θέση με θέα στη Νεκρόπολη της Θεσσαλονίκης αφού στη θέση του πανεπιστημιακού Campus χωροθετούνταν και τα εβραϊκά κοιμητήρια μέχρι την δεκαετία του 30. Φέτος κλείνει τα 100 χρόνια από την ίδρυσή του.

Η ιστορία

Tο κτίριο κτισμένο σε  σχήμα Π. χρονολογείται από το 1880 και χτίστηκε για να φιλοξενήσει τις εγκαταστάσεις της έφιππης Οθωμανικής Σχολής Χωροφυλακής. Περιελάμβανε ένα κεντρικό κτίριο και δύο πλάγιες πτέρυγες, που άφηναν μεταξύ τους μια μεγάλη αυλή για να εξυπηρετεί τις ανάγκες της εφίππου τότε χωροφυλακής. Στο ισόγειο βρίσκονταν οι στάβλοι. Μετά από αίτημα του συνδέσμου Κυριών Εθνικής Αμύνης ( σύζυγοι της Τριανδρίας Βενιζέλου, Δαγκλή, Κουντουριώτη) το τοπικό συμβούλιο του Ε.Ε.Σ. κάνει δεκτή την πρόταση για συνεργασία και την 27 η Οκτωβρίου 1916 δημοσιεύεται το επίσημο διάταγμα περί ιδρύσεως Γ΄ Στρατιωτικού Νοσοκομείου με την επωνυμία “Νοσοκομείο Ερυθρού Σταυρού” δυναμικότητας 400 περίπου κλινών. Στον εξοπλισμό του συνέβαλαν ο Βρετανικός και ο Ελληνικός και Γαλλικός Ερυθρός Σταυρός. Το νοσοκομείο αναπτυσσόταν στο κτίριο αλλά και σε σκηνές τοποθετημένες στην γύρω περιοχή.

Το 1919 μετά από συνεννόηση του ΕΕΣ και του Υπουργείου Υγειονομίας παραδόθηκε στην στρατιωτική υγειονομική υπηρεσία και λειτούργησε ως στρατιωτικό νοσοκομείο. Από το 1922 ανακαινίστηκε και εξοπλίστηκε με δαπάνες της Έλενας Βενιζέλου και του ζεύγους Εμμανουήλ και Βιργινίας Τσουδερού και το 1923 εγκαινιάζεται 13.02.1923 ως “Κεντρικό Νοσοκομείο Προσφύγων” για να προσφέρει περίθαλψη στους πρόσφυγες της Μικρασιατικής καταστροφής. Διαθέτει τότε 220 κλίνες.

Οι Θεσσαλονικείς τις νεότερες δεκαετίες το αποκαλούσαν απλώς “Το Κεντρικό”. Το 1941 το κτίριο επιτάσσεται από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής και το Νοσοκομείο μεταφέρεται στην Καλαμαριά και στεγάζεται στο ίδρυμα Αλητόπαιδος, τη μετέπειτα Τεχνική Σχολή Αριστοτέλης, που σήμερα χρησιμοποιείται για τις ανάγκες των Κ.Α.Π.Η. και παιδικής χαράς. Σ’ αυτό στεγάστηκαν τότε όλες οι κλινικές του νοσοκομείου, κρατικές και πανεπιστημιακές, μέχρι το 1945.

Μετά την αποχώρηση των Γερμανών, το 1945, το νοσοκομείο επανέρχεται στο παλαιό κτίριο και προσπαθεί να λειτουργήσει κανονικότερα. Οι συνθήκες όμως  είναι πολύ δύσκολες. Κύριος λόγος οι ελλείψεις, εργαλείων, κλινών και διαγνωστικών μέσων.

Εξυπηρετούνται την περίοδο αυτή, 1945-1950, όχι μόνον οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης, αλλά ολόκληρης της Μακεδονίας και της Θράκης.  Η πείνα, η άθλια διαβίωση και η δύσκολη μεταφορά των ασθενών δυσχεραίνουν ακόμη περισσότερο την κατάσταση.

Το 1951 κατασκευάζεται περιμετρική πτέρυγα μέσα στην αυλή για τη δημιουργία απαραίτητων χώρων.Το 1974 προστίθεται νέα πτέρυγα, η οποία έλυσε πολλά προβλήματα χώρου.

Το 1978 στον μεγάλο σεισμό το Νοσοκομείο παθαίνει σοβαρές ζημιές και αναστέλλεται η λειτουργία του. Μετά τις απαραίτητες επιδιορθώσεις επαναλειτουργεί το 1980 τμηματικά. Το 1984 παραχωρείται από το Διοικητικό Συμβούλιο της Ανωτέρας σχολής Αδελφών νοσοκόμων οικόπεδο 700 τ.μ. που γειτονεύει με το Νοσοκομείο και κτίζονται τα τακτικά εξωτερικά ιατρεία του. Δύο χρόνια αργότερα δωρίζεται και το κτίριο της σχολής όπου στεγάζονται οι παιδιατρικές κλινικές ( Παιδοχειρουργική, παιδιατρική, ορθοπεδική ).Το 1986 με διυπουργικές αποφάσεις λειτουργούν 5 πανεπιστημιακές κλινικές.

Στις 6.6.1995 μετονομάζεται, ύστερα από πρόταση του Διοικητικού Συμβουλίου του Νοσοκομείου, σε Νομαρχιακό Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης Γ. Γεννηματάς», ενώ από το 2012 διασυνδέεται διοικητικά με το νοσοκομείο «Άγιος Δημήτριος».

Το άγνωστο υπόγειο γερμανικό καταφύγιο

Όταν το 1941 το νοσοκομείο επιτάχθηκε από τους Γερμανούς ξεκίνησε η διάνοιξη καταφυγίου. Η είσοδος του είναι υπόγεια και φτάνεις εκεί σηκώνοντας ένα φύλλο λαμαρίνας – καταπακτή στην εσωτερική αυλή του Νοσοκομείου.

Είναι χτισμένο από μπετόν και πλέγμα σιδήρου και αποδείχθηκε ανθεκτικό στον χρόνο. Διαθέτει δύο διόδους διαφυγής, μία που έβγαζε στην αυλή του «Γ. Γεννηματάς» (η γνωστή καταπακτή) και μία στο κτίριο όπου βρίσκονται σήμερα τα γραφεία της διοίκησης του νοσοκομείου.

Επίσης διέθετε κι έναν μεγάλο υπόγειο διάδρομο που ένωνε το «Γ. Γεννηματάς» με το νοσοκομείο «Άγιος Δημήτριος», ο οποίος, όμως, δεν είναι πια ανοικτός. Σήμερα το καταφύγιο χρησιμοποιείται ως αρχείο του νοσοκομείου ενώ η κατάβαση σ΄αυτό σε βάζει σε μια χρονοτρύπα που σε στέλνει κατυεθείαν στην κατοχική ιστορία της Θεσσαλονίκης.

Το καταφύγιο, αλλά και το διατηρητέο κεντρικό κτίριο του «Γ. Γεννηματάς», άνοιξε για πρώτη φορτά τις πύλες του στο πλαίσιο του Open House Thessaloniki 2016 με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την ίδρυση του νοσοκομείου και με πρωτοβουλία της νέας διοικήτριας, Μελπομένης Τσούγκα. Έτσι αυτό το Σαββατοκύριακο, στις 19 και 20 Νοεμβρίου,οι Θεσσαλονικείς από τις 10 το πρωί έως τις 2 το μεσημέρι θα έχουν την ευκαιρία να περιηγηθούν στους χώρους αλλά και να επισκεφθούν για πρώτη φορά το ιστορικό καταφύγιο.

Εκδηλώσεις για τα 100 χρόνια

Στις 28 Νοεμβρίου, στις 12.30 το μεσημέρι, θα γίνουν τα εγκαίνια της έκθεσης εργαζόμενων του νοσοκομείου που είναι και καλλιτέχνες. Στις 29 και στις 30 Νοεμβρίου, από τις 11 το πρωί έως τη 1 μετά το μεσημέρι, οι πολίτες θα έχουν άλλη μια ευκαιρία για μια ανοιχτή επίσκεψη στο καταφύγιο και στο ιστορικό κτίριο του νοσοκομείου, ενώ θα γίνει και παρουσίαση του κλινικού, νοσηλευτικού και υποστηρικτικού έργου του «Γ. Γεννηματάς». Η συλλογή των ιστορικών κειμένων και φωτογραφιών για τα 100 χρόνια έγινε από την τομεάρχη Νοσηλευτικής Υπηρεσίας Αναστασία Κουζούχα.

Στις 2 Δεκεμβρίου, στις 12.30 το μεσημέρι, στο αμφιθέατρο του νοσοκομείου, θα πραγματοποιηθεί εκδήλωση με τίτλο «Το “Κεντρικό” νοσοκομείο της πόλης με ιστορία και ταυτότητα στο χθες, στο σήμερα και στο αύριο».

*Ευχαριστούμε θερμά την κ. Μελπομένη Τσούγκα για τις παλιές φωτογραφίες του Νοσοκομείου και την επίσκεψη στο Καταφύγιο.