Ένα μνημείο της Unesco γίνεται επισκέψιμο

της Κύας Τζήμου

Ανατολικά της πλατείας του Κουλέ Καφέ, στη συμβολή των οδών Θεοτοκοπούλου και Χρυσοστόμου, σώζεται το μοναδικό δημόσιο λουτρό της βυζαντινής εποχής, γνωστό από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας ως Κουλέ Χαμάμ. Είναι το μοναδικό μη θρησκευτικό βυζαντινό μνημείο της πόλης και ανήκει στα χαμάμ που λέγονται Βαλανάρια, αυτά δηλαδή όπου γίνοντας χρήση κοινού νερού (όχι ιαματικού). Διαθέτει προθάλαμο, χλιαρό και θερμό χώρο, και διατηρεί τη δεξαμενή του και τα υπόκαυστα. Υπογείως κυκλοφορούσε ζεστός αέρας για επιδαπέδια θέρμανση, ενώ με επιτοίχιους αεραγωγούς ο ζεστός αυτός αέρας ρύθμιζε τη θερμοκρασία του κάθε χώρου. Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές, λειτουργούσε εκ περιτροπής ως ανδρικό και γυναικείο. Συνέχισε να λειτουργεί και επί Τουρκοκρατίας, περίοδο κατά την οποία ήταν γνωστό ως «το Λουτρό του Κουλέ Καφέ».

Το Βυζαντινό μνημείο πριν ξεκινήσουν οι εργασίες συντήρησης.

Πιστεύεται ότι ανήκε σε μοναστήρι και χτίστηκε στα τέλη του 13ου αιώνα, αλλά έχει υποστεί πολλές προσθήκες και τροποποιήσεις έκτοτε και στη διάρκεια των επτά αιώνων (μέχρι το 1940), που λειτουργούσε ως συνοικιακό λουτρό. Το 2002 στο πλαίσιο του έργου «Διαμόρφωση του αρχαιολογικού χώρου στο Βυζαντινό Λουτρό», που είχε ενταχθεί στο Γ’ ΚΠΣ, η 9η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων έκανε μία σειρά εργασιών στον περιβάλλοντα χώρο του Βυζαντινού Λουτρού. Η πλατεία στην οποία βρίσκεται (Πλατεία Κουλέ καφέ ή Ρομφέη) αποτελούσε το κοινωνικό κέντρο της Άνω Πόλης μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα, με πολλά καφενεία και λουτρά. το βυζαντινό λουτρό (οι βυζαντινές πηγές σιωπούν το όνομά του, πιθανότατα ανήκε σε μοναστήρι), γνωστό στους μεταγενέστερους ως Κουλέ Χαμάμ, λειτουργούσε αδιάλειπτα ώς το 1940. Παρά τις πολυάριθμες επεμβάσεις που υπέστη, τις φθορές του χρόνου, τις ρωγμές από τους σεισμούς του ’78, διατηρεί την τυπική βυζαντινή τριμερή του διάταξη με τους δύο υπόκαυστους χώρους, τον χλιαρό (χλιαροψύχριον), τον θερμό (θερμολουτήριον), την υδατοδεξαμενή, το υποδαπέδιο σύστημα θέρμανσης και τις μαρμάρινες κολώνες του.

Το μνημείο προφυλαγόταν κάτω από στέγαστρο για 30 περίπου χρόνια, ενώ είχαν γίνει κάποιες εργασίες αποκατάστασης που αποσκοπούσαν στην αποκάλυψη των τοιχοποιίων του μνημείου από τα επιχρίσματα και τις επιχώσεις στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας (οι εργασίες κράτησαν από τον Φεβρουάριο του 95 έως τον Αύγουστο του 1996). Η μελέτη έδειξε ότι για την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκαν οι τοίχοι προϋπάρχοντος κτιρίου. Αμέσως μετά εκπονήθηκε μελέτη στερέωσης και αποκατάστασης.

Τον Μνημείο, ένα από τα 15 της πόλης που έχουν χαρακτηριστεί μνημεια παγκόσμιας κληρονομιάς της Unesco, παραδίδεται στην πόλη πλήρως αναστηλωμένο με σκοπό να φιλοξενήσει πολιτιστικές δράσεις. Τα εικαστικά του εγκαίνια θα γίνουν στη διάρκεια της Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης με την διαδραστική περφόρμανς του τιμώμενου καλλιτέχνη Ulay, με τίτλο «Code of Conduct» (1-4/7, 4-8 μ.μ.).