Ο Δρόμος έχει την δική του Ιστορία: Αγίας Σοφίας

Μεγάλοι δρόμοι και οι ιστορίες που κρύβουν εντός τους. Καταστήματα, κτίρια, γεγονότα μικρά και μεγάλα που σημάδεψαν τον ρου της ιστορίας. Οι ποιητές και συγγραφείς που τους μνημόνευσαν στα έργα τους, οι άνθρωποι που περπάτησαν και περπατούν πάνω τους, η καθημερινότητα μιας πόλης που συνεχίζει μέσα στα χρόνια γράφοντας την δική της ιστορία.

Η του Θεού σοφία. Η σοφία που εκπορεύεται από τον Θεό προς τους εκλεκτούς πιστούς του. Στην σοφία αυτή είναι αφιερωμένο το όνομα του δρόμου πάνω στον οποίο βρίσκεται και ο ναός της Αγίας Σοφίας. H οδός Αγίας Σοφίας είναι η κάθετη οδός πολλών μεγάλων λεωφόρων, όπως Εγνατία, Τσιμισκή, Αγίου Δημητρίου αλλά και Μητροπόλεως, Κασσάνδρου, Ολύμπου. Ξεκινάει από την παραλία και καταλήγει στην Ολυμπιάδος. Το τμήμα μεταξύ Ερμού και Τσιμισκή είναι πλέον πεζόδρομος, ενώ έχει υπογραφεί η συμφωνία για την πεζοδρόμηση του τμήματος Τσιμισκή – Λ. Νίκης, στα πλαίσια της ανάπλασης της Αγ. Σοφίας μέχρι την Αχειροποίητο. Επί της Αγίας Σοφίας, καθώς ανεβαίνουμε από την παραλία, συναντάμε τον Ιερό Ναό της Αγίας Σοφίας, και γύρω του κάποια σπίτια εκπληκτικής ομορφιάς που διασώθηκαν σε μια πλατεία, η οποία τα παλαιότερα χρόνια, πριν την αντιπαροχή και την ανύψωση πολυκατοικιών, θύμιζε περισσότερο Παρίσι παρά Θεσσαλονίκη.

Η Αγία Σοφία είναι ένας από τους παλαιότερους και σπουδαιότερους χριστιανικούς ναούς της πόλης που λειτουργεί μέχρι και σήμερα, ενώ έχει ανακηρυχθεί από την UNESCO μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Χτίστηκε στα μέσα του 7ου αιώνα στη θέση μιας μεγάλης παλαιοχριστιανικής βασιλικής που καταστράφηκε, πιθανόν από σεισμό, στις αρχές του συγκεκριμένου αιώνα. Υπήρξε ο μητροπολιτικός ναός της πόλης από το 1246, όταν η Θεσσαλονίκη περιήλθε στα χέρια της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας, μέχρι το 1524, οπότε και μετατράπηκε σε τζαμί από τους Οθωμανούς.

Ο ναός υπέστη σημαντικές ζημιές από πυρκαγιά το 1890, την αποκατάσταση της οποίας ανέλαβε ο βυζαντινολόγος Κάρολος Ντηλ, με οδηγίες του οποίου έγινε και η διακόσμηση των υπόλοιπων επιφανειών του ναού που διατηρείται μέχρι σήμερα. Για τον λόγο αυτό, η παράλληλη οδός της Αγίας Σοφίας φέρει το όνομά του. Στις 29 Ιουνίου του 1913, με την απελευθέρωση της πόλης, ο ναός έγινε και πάλι χριστιανικός. Υπέστη αρκετές ζημιές στον μεγάλο σεισμό του 1978, που αποκαταστάθηκαν με τα χρόνια. Στον προαύλιο χώρο της πραγματοποιήθηκε η γιορτή της απελευθέρωσης της πόλεως από τους Γερμανους. Αποτελεί αρχιτεκτονικό τύπο γνωστό κατά την βυζαντινή αυτοκρατορία.

Στις μέρες μας, στον προαύλιο χώρο και έξω από το ναό, συγκεντρώνονται δεκάδες νέοι που πίνουν, συζητούν και κάνουν γνωριμίες. Στην είσοδο του ναού δεσπόζει ένα από το ομορφότερα δημόσια μοντέρνα γλυπτά της πόλης, το «Πολίτες που διαβάζουν εφημερίδα και συζητούν» του Μανώλη Τζομπανάκη, πιο πάνω ο ανδριάντας του Χρυσοστόμου Σμύρνης, ενώ στο τμήμα που τελειώνει η Ερμού υπάρχουν δύο αγάλματα του Ποντιακού Ελληνισμού, το πρώτο έργο του Ευθύμη Καλεβρά που τοποθετήθηκε στην πλατεία το 1979. Έχει τίτλο «Πρόμαχοι του Ελληνισμού στον Πόντο» και είναι δωρεά της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης. Το δεύτερο μνημείο με θέμα τον Πόντο είναι πιο πρόσφατο και τιμά την μνήμη των θυμάτων της γενοκτονίας των Ποντίων. Τοποθετήθηκε στην πλατεία Αγίας Σοφίας και τα πρώτα του αποκαλυπτήρια έγιναν τον Μάιο του 2006, με αφορμή τον εορτασμό της επετείου της Ποντιακής Γενοκτονίας στις 19 Μαΐου. Μετά την τοποθέτηση του μνημείου, το ετήσιο ραντεβού για την ημέρα μνήμης γίνεται μπροστά από το άγαλμα με πλήθος κόσμου, συμμετοχή ποντιακών συλλόγων, εκδηλώσεις μνήμης και κατάθεση στεφάνων.

Περισσότερα: Ανακάλυψε τα γλυπτά της πόλης: Μνημεία ποντιακού Ελληνισμού

Στην γωνία, ένα από τα διασημότερα και ομορφότερα κτίρια, το γνωστό σε όλους «Κόκκινο σπίτι», που ανακατασκευάστηκε και λάμπει ξανά έπειτα από πολλά χρόνια. Χτίστηκε το 1926, σε οικόπεδο που αγόρασε το 1923 ο Ναουσαίος Κλωστουφαντουργός Ιωάννης Λόγγος και η γυναίκα του, Θωμαή Καραμπέρη. Ένα μεγάλο αρχοντικό τριών ορόφων με καταστήματα στο ισόγειο. Δυστυχώς, τα χρόνια που χάρηκαν το σπίτι τους ήταν ελάχιστα, καθώς λίγο μετά την αποπεράτωσή του, ο ιδιοκτήτης αρχικά και η αγαπημένη του σύζυγος αργότερα, απεβίωσαν και το μέγαρο πέρασε στα χέρια του Στέργιου Μίσσιου.

Ο Μίσσιος το κράτησε έως το 2014, όποτε πέρασε στα χέρια του επιχειρηματία Ιβάν Σαββίδη, ο οποίος του έδωσε και πάλι ζωή. Φιλοξένησε το γνωστό εστιατόριο «Κουρδιστό Γουρούνι», μέχρι που έκλεισε για να ξεκινήσουν τα έργα αναπαλαίωσης του χώρου και πριν από αυτό εκεί λειτουργούσε το καφενείο «Ερμής» μέχρι το 1992. Σήμερα, στο ισόγειο λειτουργεί η μπουτίκ του ΠΑΟΚ.

Περισσότερα: Μέγαρο ΦΑΑΘ: Μπαίνουμε σε ένα κτίριο-στολίδι της Θεσσαλονίκης!

Απέναντι ακριβώς, το κτίριο της ΦΑΑΘ – Φιλόπτωχος Αδελφότης Ανδρών Θεσσαλονίκης, με ιστορία από το 1871. Μνημονεύεται από συγγραφείς και ιστορικούς, ειδικά για τον σπουδαίο ρόλο του κατά την διάρκεια της κατοχής, όπου σώθηκαν δεκάδες ζωές, κυρίως μικρών παιδιών και νέων, που έτρωγαν στα συσσίτια. Η ανέγερση του διατηρητέου κτιρίου στην οδό Αγίας Σοφίας 38, ξεκίνησε μετά την μεγάλη πυρκαγιά, όταν το 1922 αγοράστηκε το συγκεκριμένο οικόπεδο που βρίσκεται στη γωνία των οδών Αγ. Σοφίας και Κεραμοπούλου.

Το Μέγαρο της ΦΑΑΘ έγινε σε σχέδια του αρχιτέκτονα Ξενοφώντα Παιονίδη. Το κτίριο αποτελούνταν από ισόγειο και δύο ορόφους. Κατά τη διάρκεια της κατοχής, στέγασε τα συσσίτια των κατηχητικών και έτρεφε παραπάνω από 200 παιδιά, τα οποία μεγαλώνοντας δεν ξέχασαν την πράξη αυτή και ευγνωμονούσαν το έργο της Αδελφότητας. Μετά το 1948, προστέθηκαν δύο επιπλέον όροφοι που επί 30 χρόνια στέγαζαν το οικοτροφείο του Αποστόλου Παύλου.

Περνώντας την Εγνατία, σήμερα μπορεί κανείς να δει μόνο σίδερα, εκσκαφείς και έργα του μετρό. Πριν από αυτά, στο σημείο εκείνο υπήρχε η μικρή πλατεία Μακεδονομάχων, με προτομές και αγάλματα, καθώς και παιδική χαρά, που μετά το πέρας των έργων του μετρό θα γίνει η ανάπλαση της μιας και εκεί θα βρίσκονται και οι έξοδοι του μετρό για την στάση Αγίας Σοφίας.

Απέναντι ακριβώς, η Αχειροποίητος παλαιοχριστιανική βασιλική εκκλησία της Θεσσαλονίκης, η οποία σώζεται στην ίδια μορφή που κατασκευάστηκε τον 5ο αιώνα – γεγονός που την καθιστά μοναδική στην ανατολική Μεσόγειο. Είναι αφιερωμένη στη Θεοτόκο και η ονομασία της οφείλεται στην “αχειροποίητη” λατρευτική εικόνα της Θεοτόκου δεομένης, που βρισκόταν στο ναό. Μετά την κατάκτηση της πόλης από τους Οθωμανούς το 1430, η Αχειροποίητος ήταν η πρώτη εκκλησία της πόλης που μετατράπηκε σε τζαμί, από τον Μουράτ τον Β’. Στον όγδοο από ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας υπάρχει στα τούρκικα η επιγραφή: «Ο σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη». Μετά την απελευθέρωση έγινε και πάλι Χριστιανικός ναός ενώ κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου στέγασε οικογένειες προσφύγων και μάλιστα το 1919 το εσωτερικό της φωτογραφήθηκε από τον Ελβετό φιλέλληνα Φρεντερίκ Μπουασονά ως καταυλισμός προσφύγων.

Περισσότερα: Ανακάλυψε τα γλυπτά της πόλης: Προτομή Μίλτου Κουντουρά και Αλέξανδρου Δελμούζου

Ανηφορίζοντας τον δρόμο, συναντάμε τις προτομές των Δελμούζου και Κουντουρά και το Πειραματικό σχολείο του ΑΠΘ. Ξεκίνησε την λειτουργία του το 1934 με πρώτο επόπτη τον παιδαγωγό Αλέξανδρο Δελμούζο και Διευθυντή του τον Βασίλειο Τατάκη. Το Πειραματικό Σχολείο στεγάστηκε σε οίκημα που σχεδιάστηκε από τον γνωστό αρχιτέκτονα Δημήτρη Πικιώνη. Κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το κτίριο επιτάσσεται από τους Γερμανούς από τις 12 Μαρτίου του 1944 έως στις 15 Οκτωβρίου του 1944. Λειτουργεί μέχρι και σήμερα ως πρότυπο πειραματικό σχολείο.

Τα σημαντικότερα γεγονότα στην ιστορία αυτού του δρόμου συνδέονται με την δολοφονία του Γιάννη Ζέβγου, η τρίτη στην σειρά μετά του Χρήστου Λαδά και του Αμερικανού δημοσιογράφου Τζορτζ Πολκ, κατά την διάρκεια του εμφυλίου πολέμου.

Περισσότερα: Οι δημόσιες δολοφονίες που συγκλόνισαν την πόλη

Ο Γιάννης Ζέβγος υπήρξε υψηλόβαθμο στέλεχος του ΚΚΕ και του ΕΑΜ, έχοντας διατελέσει Υπουργός Γεωργίας στην πρώτη μετακατοχική κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου. Ως αναπληρωματικό μέλος του Πολιτικού Γραφείου της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, μετέβη τον Φεβρουάριο του 1947 στη Θεσσαλονίκη για να παρακολουθήσει το έργο μιας Επιτροπής του ΟΗΕ, που ήταν εγκατεστημένη στη συμπρωτεύουσα και διερευνούσε την κατάσταση στη χώρα μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας.

Το πρωί της 20ης Μαρτίου 1947, ημέρα Πέμπτη, ο Ζέβγος βγαίνει από το ξενοδοχείο «Αστόρια» όπου διέμενε και πηγαίνει στα γραφεία της εφημερίδας «Αγωνιστής». Το μεσημέρι πηγαίνει στο εστιατόριο Ελβετικόν για να γευματίσει, όπως συνήθιζε κάθε μέρα. Κατά την επιστροφή του στο ξενοδοχείο κι ενώ κατέβαινε την οδό Αγίας Σοφίας, ένας άνδρας τον παρακολουθούσε και τον πυροβόλησε με περίστροφο τρεις φορές από κοντινή απόσταση. Ενώ ο Ζέβγος προσπάθησε αιμόφυρτος να σηκωθεί, ο νεαρός τον πλησίασε και τον πυροβόλησε άλλη μία φορά, ώσπου έπεσε νεκρός. Ο δολοφόνος ετράπη αμέσως σε φυγή από την οδό Αγίας Θεοδώρας και συνελήφθη καταδιωκόμενος από πολίτες κι έναν χωροφύλακα, μπροστά στο εργοστάσιο «Φλόκα». Αυτόπτες μάρτυρες ανέφεραν ότι ο δολοφόνος είχε δύο συνεργούς. Ο δράστης καταδικάστηκε σε φυλάκιση δύο ετών, αλλά δραπέτευσε και φυγαδεύτηκε στην Αργεντινή. Έπειτα από αρκετά χρόνια, επέστρεψε στην Ελλάδα και στις 20 Σεπτεμβρίου 1981, ως τρόφιμος του ψυχιατρείου της Λέρου, σε συνέντευξή του στην εφημερίδα «Ακρόπολις» αποκάλυψε: «Εγώ δούλευα για την ελληνική και τη συμμαχική αντικατασκοπία, πολεμούσα τους κομμουνιστές και τους Τούρκους… Έτσι, εκτέλεσα και την εντολή που πήρα από τους ανωτέρους μου, να σκοτώσω τον Γιάννη Ζέβγο. Έπρεπε να υπακούσω».

Περισσότερα: Η τελευταία κατοικία του Τζορτζ Πολκ στη Θεσσαλονίκη

Με το «Αστόρια» είναι συνδεδεμένη και η δολοφονία του Πολκ, μιας και το ξενοδοχείο ήταν η τελευταία του κατοικία. Κατά μήκος της Αγίας Σοφίας σώζονται αρκετά νεοκλασικά κτίρια και ένα είναι και το κτίριο του παλαιού ξενοδοχείου «Αστόρια». Ανοικοδομήθηκε το 1929 σε σχέδια των αρχιτεκτόνων Α. Τζώνη – Γ. Παλαιολόγου, με χαρακτηριστικά του γαλλικού κλασικισμού, και για την εποχή που χτίστηκε είχε την καινοτομία να διαθέτει μπάνιο σε ορισμένα από τα δωμάτια του. Στις 7 Μαΐου του 1948, θα καταφθάσει στο ξενοδοχείο «Αστόρια» ο Αμερικανός δημοσιογράφος Τζορτζ Πολκ, ειδικός ανταποκριτής του αμερικανικού δικτύου CBS για τον εμφύλιο πόλεμο που διεξαγόταν τότε στην Ελλάδα. Μερικές ημέρες αργότερα, το ξενοδοχείο θα δηλώσει στις αρχές την εξαφάνισή του, ώσπου στις 16 Μαΐου, το πτώμα του θα ανακαλυφθεί να επιπλέει στο ύψος της παλιάς παραλίας. Η δολοφονία του Πολκ υπήρξε από τα συγκλονιστικότερα γεγονότα για την πόλη. Μέχρι και σήμερα γράφονται βιβλία, γίνονται έρευνες για την υπόθεση, μέχρι και θεατρικό από το ΚΘΒΕ, που παίχτηκε το 2017 και σημείωσε μεγάλη επιτυχία. 

Η σήμερα η οδός Αγίας Σοφίας, μια λαμπρή λεωφόρος του παρελθόντος, αναμένει να ολοκληρωθεί η πεζοδρόμησή της, να ολοκληρωθούν τα έργα του μετρό, για να μπορέσει να αποκτήσει και πάλι την ομορφιά που αναδύεται από κάθε της σημείο.