Η μη γέννηση ενός Μητροπολιτικού Πάρκου. 10 χρόνια διεκδικήσεων, 10 χρόνια στασιμότητας.

του δρα Νίκου Σουλάκη, Αρχιτέκτονα

Τον Νοέμβριο κλείνουν 10 χρόνια ακριβώς από την ολοκλήρωση και κατάθεση του Σχεδίου Αξιοποίησης του Στρατοπέδου Παύλου Μελά που εκπονήθηκε στο πλαίσιο της διαπραγμάτευσης του (τότε) Δήμου Σταυρούπολης με το ΥΠ.ΕΘ.Α. επί δημαρχίας του κου Δ. Παπαδόπουλου.

Το Σχέδιο Αξιοποίησης διαμόρφωνε συγκεκριμένες προτάσεις μέσα από την ανάλυση των στοιχείων της περιοχής, τα υλοποιημένα και υπό υλοποίηση σχέδια ανάπτυξης της πόλης (μετρό, διανοίξεις τοπικών και περιφερειακών δρόμων) και την τρέχουσα νομοθεσία για την ‘’.. αξιοποίηση και μετεγκατάσταση στρατοπέδων..’’ Ήταν εξ αρχής προσανατολισμένο σε αναπτυξιακές προοπτικές με βάση το πράσινο, την καινοτομία και την πρωτοπόρα, για εκείνη την εποχή, χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Η τεχνική πρόταση πάνω στην οποία στηρίχθηκε η διαπραγμάτευση με το ΥΠ.ΕΘ.Α. και τις λοιπές δημόσιες υπηρεσίες πρότεινε το 91,8% να περιέλθει στον Δήμο Σταυρούπολης και το 8,2% να παραμείνει στο ΥΠ.ΕΘ.Α.

Το Σχέδιο βασιζόταν στην οικονομία των οικοσυστημάτων που προβλέπει πρώτα την αξιοποίηση του υφιστάμενου δυναμικού, μετά την συμπλήρωσή του και τέλος την προσθήκη νέων στοιχείων.

Συνοπτικά, το παραχωρημένο 91,8% διαμορφωνόταν ως πνεύμονας πρασίνου με χαρακτήρα αστικού πάρκου και κυρίαρχη χρήση το πράσινο (αστικό ή αμιγές αλλά πάντα με αξία χρήσης), εμπλουτισμένο με λειτουργίες που θα υποστήριζαν κυρίως την επιβίωση και συντήρησή του. To 8,2% θα κάλυπτε εκφρασμένες ανάγκες του ΥΠ.ΕΘ.Α. (κατοικίες στρατιωτικών) και την εγκατάσταση του ΙΚΑ Δυτικών Συνοικιών). Τμήμα αυτής της έκτασης ήταν (και είναι) υφιστάμενο αλσύλιο που επίσης διατηρείτο ως χώρος πρασίνου.

Η διάσπαρτη αναψυχή, οι χρήσεις εκπαίδευσης και πολιτισμού σε άμεση σχέση με θέματα περιβάλλοντος, ο αθλητισμός που εξεταζόταν ως επιλογή υποστήριξης του υφιστάμενου τοπικού δυναμικού (σκοποβολή) αλλά και ως υποδομή μητροπολιτικής εμβέλειας, η εμφύτευση κεντρικών χρήσεων (όπως ο θόλος της βιβλιοθήκης) και κοινωνικών υποδομών (όπως η δυνατότητα παροχής γης για αστικές καλλιέργειες), η υποστήριξη της προώθησης τοπικών προϊόντων με τη δημιουργία χώρων έκθεσης και διάθεσης, η εισαγωγή καινοτόμων και ‘’καθαρών’’ μέσων μετακίνησης υπό το πρίσμα της περιβαλλοντικής πρόκλησης σε θέματα ενέργειας και ρύπων, η δημιουργία οργανωμένων χώρων συγκέντρωσης μεγάλου πληθυσμού για λόγους ασφάλειας (σεισμός) ή αναψυχής (συναυλίες), η διαμόρφωση εκτεταμένου πυρήνα πρασίνου η χάραξη θεματικών διαδρομών σε διαφορετικά περιβάλλοντα πρασίνου, δίνουν μία προσεγγιστική ιδέα των χρήσεων του Σχεδίου Αξιοποίησης. (δείτε την πρόταση στο link)

Το Σχέδιο Αξιοποίησης εισήγαγε την έννοια του Μητροπολιτικού Πάρκου ως όρο-κλειδί της πρότασης. Τι σημαίνει Μητροπολιτικό Πάρκο;

Ως προς τον όρο ‘’μητροπολιτικό’’

• σημαίνει ευρεία χρήση και υποδομή για το σύνολο των κοινωνικών ομάδων
• σημαίνει ‘’προορισμός’’ σε επίπεδο περιφέρειας (τουλάχιστον)
• σημαίνει μέριμνα για υποδομές προσπελασιμότητας από όλη την πόλη και για όλα τα μέσα μεταφοράς
• σημαίνει υπηρεσίες υψηλής ποιότητας για τους επισκέπτες

ως προς τον όρο ‘’πάρκο’’

• σημαίνει πρωτίστως χλωρίδα και στη συγκεκριμένη περίπτωση αστικό πράσινο
• σημαίνει υπηρεσίες αναψυχής, πολιτισμού και εκπαίδευσης

Και τι σημαίνει Μητροπολιτικό Πάρκο στην Θεσσαλονίκη το 2006 αλλά και τώρα;

Σημαίνει την εμφάνιση νέας υποδομής μητροπολιτικού χαρακτήρα στο Π.Σ.Θ. μετά την ΔΕΘ, το πανεπιστημιακό campus και την Νέα Παραλία (είναι οι θύλακες μητροπολητικότητας της πόλης). Η χωρική γειτνίαση όλων των παραπάνω με το κέντρο της πόλης σημαίνει την εκκόλαψη του πρώτου δυναμικού περιφερειακού κέντρου μητροπολιτικής εμβέλειας που μαζί με τις υπόλοιπες υποδομές της περιοχής (μονή Λαζαριστών, καπνομάγαζα κλπ.) θα αναμορφώσουν τον πολεοδομικό χάρτη της Θεσσαλονίκης και θα αναβαθμίσουν την αστικότητα της πόλης.

Η έννοια της μητροπολιτικότητας εκφράστηκε στο Σχέδιο Αξιοποίησης μέσω της επιλογής πληθώρας πιθανών χρήσεων με γνώμονα την ανάδειξη του πάρκου ως ‘’προορισμό’’ για όσο το δυνατόν ευρύτερο φάσμα κοινωνικών ομάδων, οι οποίες με τη σειρά τους θα υποστήριζαν τη βιωσιμότητά του. Εν ολίγοις, η διαχείριση της έννοιας της μητροπολιτικότητας και ό,τι αυτό συνεπάγεται είχε (και έχει) κρίσιμο ρόλο στη σύνταξη του Σχεδίου.

Η προοπτική της μητροπολιτικότητας στηρίχτηκε στη κεντρικότητα που έχει η θέση του στρατοπέδου πάνω στις αστικές υποδομές μετακίνησης στη πόλη, τη θέση του στο ονομαζόμενο ‘’δυτικό τόξο’’ καθώς και την τη προβλεπόμενη σύνδεσή του με το δίκτυο του μετρό που θα πολλαπλασιάσει την δυνατότητα προσπέλασης του χώρου.

Σε αυτό το σχήμα η διαχείριση των βασικών αξόνων της περιμετρικής ζώνης (μέτωπα οδών Λαγκαδά και Δαβάκη) καθώς και των περιμετρικών σημείων εισόδου στο πάρκο έπαιξαν κρίσιμο ρόλο στη σύνταξη του Σχεδίου ως ζώνες αστικής υποδομής και συγχρόνως ως φράγμα προστασίας για τον εσωτερικό πυρήνα πρασίνου.

Το Σχέδιο Αξιοποίησης με την αλλαγή της δημαρχίας απαξιώθηκε σχεδόν εν τη γενέσει του, κατηγορούμενο για την βδελυρότητά του από τη νέα διοίκηση του Δήμου!

Αντ’ αυτού συντάχθηκε νέα σχεδιαστική πρόταση για το στρατόπεδο που συντονίστηκε με την νέα ιδέα ‘’Μητροπολητικό Πάρκο όχι άλλη δόμηση’’. Η νέα πρόταση συνοδεύτηκε από την διεκδίκηση του 100% της έκτασης του στρατοπέδου, γεγονός που μοιραία ανέτρεψε κάθε δυνατότητα παραχώρησης από το ΥΠ.ΕΘ.Α.

Στη νέα πρόταση περιγράφεται ένα περιβάλλον όπου οι προτεινόμενες χρήσεις (σε πολλές περιπτώσεις υπερσύγχρονες) φιλοξενούνται, σύμφωνα με την αρχή ‘’όχι άλλη δόμηση’’, στα υφιστάμενα και μόνο κτίρια, τα περισσότερα των οποίων είναι στοιχειώδεις κατασκευές (έως και πλινθόκτιστα με κεραμοσκεπές), πολλά υπό κατάρρευση (ακόμα και τότε) ή και σε ερειπιώδη κατάσταση. Συγχρόνως, οι έννοιες της βιωσιμότητας και της αειφορίας ταυτίστηκαν ασαφώς με τις φυτεύσεις, ως να ήταν ο χώρος του στρατοπέδου ένας φυσικός οικότοπος εκτός πόλης που αυτοσυντηρείται ως αυτόνομο οικοσύστημα. Ως χώρος απροσπέλαστος από ανθρώπους και όχι ένας αστικός θύλακας, με ό,τι συνεπάγεται αυτή η έννοια. Η νέα αντίληψη για την αξιοποίηση του στρατοπέδου περιγράφει τη χρήση εναλλακτικών πηγών ενέργειας όπως φωτοβολταϊκά συστήματα ή ανεμογεννήτριες καθώς και συστήματα ανακύκλωσης με προοπτικές προτυποποίησης σαν να μην χρειάζονται υποστήριξη κατασκευών όλα αυτά τα συστήματα. Το περιβάλλον ‘’όλο πράσινο’’ περιγράφεται ειδυλλιακό, χωρίς υποδομές εξυπηρέτησης επισκεπτών παρά την επαναλαμβανόμενη χρήση του όρου μητροπολιτικό. Όμως τότε, μήπως δεν θα έπρεπε να μιλάμε για Μητροπολιτικό Πάρκο παρά μόνο για έναν απλό θύλακα πρασίνου

Στη νέα πρόταση οι όροι ‘’βιωσιμότητα’’ και ‘’αειφορία’’ κυριαρχούν στις περιγραφές χωρίς να ορίζεται τι ακριβώς είναι το βιώσιμο και αειφόρο μέσα στο πάρκο, εφόσον δεν τεκμηριώνει τις οικονομικές παραμέτρους της δημιουργίας, της συντήρησης και της υποστήριξης του πάρκου. Με αναπάντητα ερωτήματα για το πως φυλάσσεται, πως καθαρίζεται, πως συντηρείται, πως είναι ασφαλής, πως συνεχίζει να υπάρχει και αύριο το πάρκο, πόσο αειφόρα είναι μία τέτοια τοποθέτηση; Μήπως αντίθετα, οδηγεί σε υποβάθμιση και καταστροφή, οπότε και η ρητορεία περί διεκδικήσεων είναι επικοινωνιακό τρίκ γεμάτο επιστημονικά κενά;

Δεν είμαι επ’ ουδενί λόγο ενάντιος στην μεγιστοποίηση της χρήσης του πρασίνου. Αυτό εξάλλου φαίνεται από τον πρωταγωνιστικό ρόλο που παίζει το πράσινο στο Σχέδιο Αξιοποίησης του στρατοπέδου του 2006. Όμως από την υπεράσπιση του πρασίνου ως ποιότητα μέχρι την δημιουργία ενός αστικού πάρκου με μητροπολιτικές προοπτικές η απόσταση είναι τεχνικά, οικονομικά, πολιτικά και επιστημονικά μεγάλη. Η δε ευθύνη διατύπωσης ολοκληρωμένων προτάσεων ακόμα μεγαλύτερη. Είναι μητροπολιτική η ευθύνη.

(βλέπε και άρθρο του γράφοντα στο Τεχνογράφημα Νο 397/10 σελ. 12-13)

Ξεπερνώντας τις επικοινωνιακές κατηγορίες που δέχθηκε το Σχέδιο Αξιοποίησης του 2006, δεν μπορώ να μείνω αδιάφορος απέναντι στα γεγονότα που ακολούθησαν που πιθανόν να στέρησαν την δυνατότητα ανάκτησης ενός σημαντικού και ζωτικού θύλακα δημόσιου χώρου για την πόλη και που σίγουρα οδήγησαν στην υποβάθμιση και την σταδιακή καταστροφή ενός αξιόλογου αποθέματος της διατηρητέας κτηριακής κληρονομιάς της Θεσσαλονίκης.

Η παρελθούσα 10/ετία επικοινωνιακών διεκδικήσεων (και πρακτικής στασιμότητας) έκανε αισθητή την παρουσία της στην κατάσταση του στρατοπέδου που έμεινε ‘’ιδιοκτησιακά μετέωρο’’ ως γη κανενός. Τα κτίρια που ήδη από το 2006 είχαν ανάγκες επεμβάσεων αποκατάστασης, έμειναν εγκαταλειμμένα, αφύλακτα και ασυντήρητα. Ένα από τα δύο οθωμανικά κτίρια του αρχικού πυρήνα του στρατοπέδου υπέστη εκτενείς καταστροφές από πυρκαγιά, ενώ στο σύνολό τους, κτήρια που συναποτελούν ενότητα χαρακτηρισμένη ως ιστορικός τόπος λεηλατούνται συστηματικά. Μερικά από τα πιο εντυπωσιακά και αξιόλογα κτήρια της Θεσσαλονίκης του 19^ου αιώνα καταστρέφονται από την απραξία και τη δυσπραγία.

Μπορώ να μείνω αδιάφορος που βλέπω για μια ακόμα φορά να αξίζει περισσότερο η επικοινωνιακή διαχείριση που οδηγεί στην καταστροφή ακόμα ενός τόσο πολύτιμου και δυσεύρετου δημόσιου αγαθού; Επί πλέον, ενός αγαθού που έχει τις απαραίτητες προϋποθέσεις για να συμβάλλει στις αναπτυξιακές προοπτικές της πόλης;

Να συμφωνήσουμε ότι η ευθύνη για τη στέρηση ενός Μητροπολιτικού Πάρκου από την πόλη έχει διατάσεις μητροπολιτικής ευθύνης;