Ο Χάρτης της πόλης: Άγιος Νικόλαος ο Ορφανός

Όσες φορές κι αν έχεις περπατήσει στην υπέροχη και γραφική Άνω Πόλη είναι σχεδόν σίγουρο πως δεν ανακάλυψες κάτι που κρύβεται στα στενά και στους αδιέξοδους δρόμους της. Κοντά στα ανατολικά τείχη της Άνω Πόλης και ανάμεσα στις οδούς Ηροδότου και Αποστόλου Παύλου, βρίσκεται ο ναΐσκος του Αγίου Νικολάου Ορφανού μετόχι της Μονής Βλατάδων.

Όχι δεν είναι κάποιο εντυπωσιακό από αρχιτεκτονικής άποψης κτίριο, αλλά είναι δείγμα αυτής της απλής, ανθρώπινης αρχιτεκτονικής που έχουμε λησμονήσει. Αυτής της αρχιτεκτονικής που αγγίζει κατευθείαν την καρδιά μας. Η προσωνυμία “Άγιος Νικόλαος Ορφανός” και “Άγιος Νικόλαος των Ορφανών” απαντά σε πηγές του 17ου και 18ου αιώνα και συσχετίστηκε είτε με τον άγνωστο ιδρυτή του ναού και την οικογένειά του είτε με την ιδιότητα του Αγίου Νικολάου ως προστάτη των χηρών και των ορφανών, αφού σύμφωνα με την παράδοση ο ναός στον ίδιο χώρο διατηρούσε και ορφανοτροφείο.Η ανέγερση του μνημείου προσδιορίζεται χρονικά μεταξύ 1310 και 1320.

Σήμερα ο ναός είναι ένα μονόχωρο, ξυλόστεγο κτίσμα με περίστωο που απολήγει σε δύο παρεκκλήσια στα ανατολικά. Η τοιχοδομία είναι ακανόνιστη από σειρές πλίνθων και λίθων και λίγα κεραμοπλαστικά στα ανατολικά. Επίσης κάτω από το δάπεδο του περιστώου βρίσκονται πολλοί τάφοι. Επιπρόσθετα, οι αριστουργηματικός τοιχογραφικός διάκοσμός του είναι ένα από τα πληρέστερα διατηρούμενα σύνολα στη Θεσσαλονίκη. Οι αγιογραφίες αυτές έχουν συνθετική δύναμη, χρωματικό πλούτο και ενδιαφέρουσα θεματολογία. Ο δημιουργός τους πιθανώς ταυτίζεται με εκείνον που φιλοτέχνησε το καθολικό της σερβικής μονής Χελανδαρίου την εποχή του Μιλιούτιν (1314). Αξιοσημείωτο είναι πως η λειτουργία της μονής συνεχίστηκε και επί Τουρκοκρατίας.

Και τώρα που έμαθες πού είναι και έμαθες και την ιστορία του, μάθε και κάτι ακόμη. Να ξέρεις πως τη Μεγάλη Παρασκευή η περιφορά του Επιταφίου στα δρομάκια της Άνω Πόλης είναι μοναδική εμπειρία, μα ακόμη πιο όμορφα είναι το βράδυ της Ανάστασης. Ένα ανοιξιάτικο μέρος μέσα στην πολύβουη πόλη.