Ο Χάρτης της πόλης: Πρώην Έπαυλη Αχμέτ Καπαντζή (νυν Ιβάν Σαββίδη)

Λέξεις: Νένα Καζαντζίδου-Κύα Τζήμου

Πολλά από τα αρχιτεκτονικά αριστουργήματα της Θεσσαλονίκης βρίσκονται σε άθλια κατάσταση και τριγυρνώντας στην πόλη έρχεσαι αντιμέτωπος με κάποια από αυτά τα θλιβερά θεάματα. Ευτυχώς μερικά από αυτά διασώθηκαν και ανακαινίσθηκαν από τον Οργανισμό Πολιτιστικής Πρωτεύουσας. Τα “τυχερά” κτίρια ήταν αυτά που ανήκαν στο ελληνικό δημόσιο.

Ένα από αυτά είναι η Έπαυλη Αχμέτ Καπαντζή, μετέπειτα Μεχμέτ Καπαντζή ή Κτίριο ΝΑΤΟ ή Κτίριο του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, άλλο ένα κτίριο που θυμίζει την αλλοτινή ομορφιά της Συνοικίας των Εξοχών. Είναι αυτό το κτίριο που ενώ διασχίζεις βιαστικά τη Β. Όλγας σταματάς για λίγο και θαυμάζεις την αρτιότητά του που το κάνει να μοιάζει με ψεύτικο, βγαλμένο από παραμύθι. Χτίστηκε μεταξύ 1893 και 1895 από τον περίφημο, Ιταλό αρχιτέκτονα Pierro Arrigoni κατά παραγγελία του Αχμέτ Καπαντζή. Το κτίριο περιέρχεται στην ιδιοκτησία του γιου του Μεχμέτ ενώ το 1926 το 65% του κτιρίου περιέρχεται στη διαχείριση του Ελληνικού δημοσίου ως ανταλλάξιμος περιουσία μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων. Το 35% παραμένει στην ιδιοκτησία του Μεχμέτ Καπαντζή που διεκδικεί την σερβική υποκοότητα και άρα εξαιρείται της ανταλλαγής. Το 1934 ο Μεχμέτ Καπαντζής πεθαίνει και το 1938 το κτίριο με τον περιβάλλοντα χώρο περιέρχεται όλόκληρο στο δημόσιο που αποζημιώνει τους κληρονόμους. Το 1967 παραχωρείται εξ ολοκλήρου στον Ε.Ε.Σ. που έχει ήδη ξεκινήσει την διαδικασία αγοράς του από 1941. Η οικογένεια Καπαντζή ήταν μια πλούσια οικογένεια εξισλαμισμένων Εβραίων της Θεσσαλονίκης.

Έχει χρησιμοποιηθεί για διάφορες χρήσεις. Το 1924-1934 ο α’ όροφος κατοικείται από την οικογένεια του Μεχμέτ Καπαντζή και ο β’ στεγάζει το Ισπανικό προξενείο (1924-1927), ενώ προσφυγικές οικογένειες κατοικούν στο πίσω τμήμα και στον γ’ όροφο. Από το 1939 ο Ε.Ε.Σ. στεγάζει εκεί Σχολή Νοσοκόμων, έπειτα κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου κατασχέθηκε από τους Γερμανούς ενώ χρησιμοποιήθηκε και από την Γκεστάπο. Στη συνέχεια στεγάστηκαν οι υγειονομικές υπηρεσίες του Ερυθρού Σταυρού (1947-54). Από το 1954 μέχρι το 1973 παραχωρήθηκε σε ορισμένες διοικητικές υπηρεσίες του ΝΑΤΟ. Από το 1973 μέχρι το 1979 ο α’ όροφος χρησιμοποιείται ως αποθήκη υλικού του Ε.Ε.Σ. και ο β’ και γ’΄στεγάζουν το εντευκτήριο των αδελφών νοσοκόμων. Μετά το σεισμό του 1978 το κτίριο εγκαταλείπεται και στο διάστημα που ακολουθεί καταλαμβάνεται από αναρχικούς καταληψίες. Οι πρώτες προσπάθειες αποκατάστασης και συντήρησης γίνονται μεταξύ 1982-85, ενώ το 1997 τη χρονιά που η Θεσσαλονίκη ήταν πολιτιστική πρωτεύουσα, στέγασε τον Οργανισμό Πολιτιστικής Πρωτεύουσας αφού ανακαινίστηκε πλήρως. Είναι ίσως το μοναδικό διατηρητέο στο οποίο τοποθετήθηκε ασανσέρ. Έκτοτε χρησιμοποιούνταν από τον Οργανισμό Ρυθμιστικού Θεσσαλονίκης μέχρι τον Σεπτέμβρη του 2013. Από τότε παρέμενε άδειο ενώ έγινε γνωστό ότι το κτίριο ήταν προς πώληση. Τελικά πουλήθηκε και αυτό στον Ιβάν Σαββίδη πριν από περίπου ένα μήνα. Εφ όσον τα κτίρια που περνούν στην ιδιοκτησία του κ. Σαββίδη έχουν όλα ήδη κριθεί ως διατηρητέα (στα μέσα του ’80), η Εφορία Νεωτέρων Μνημείων έχει την πλήρη δικαιοδοσία να ελέγχει τις επεμβάσεις που θα γίνουν στα κτίρια χωρίς να καταστραφεί η αρχιτεκτονική τους εικόνα τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά. Ας ελπίσουμε ότι οι επόμενες αγορές του κ. Σαββίδη θα διασώσουν κτίρια που δεν δείχνουν να έχουν καμιά ελπίδα, όπως η Συναγωγή Γιασάν στην Βελισσαρίου.

Αρχιτεκτονικά το κτίριο ξεχωρίζει για το πλουραλισμό στη διακόσμησή του.Συνδυάζει το εκλεκτικιστικό ύφος με στοιχεία λαϊκής αρχιτεκτονικής από τις Άλπεις, αλλά και βιεννέζικης όπως την εισήγαγε στην Ελλάδα και ειδικότερα στην Αθήνα ο Θεόφιλος Χάνσεν. Η έπαυλη αποτελείται από ένα ημιυπόγειο, 2 ορόφους και σοφίτα. Αυτό που προκαλεί εντύπωση είναι πως σε αντίθεση με τα κτίρια που κατασκευάστηκαν την ίδια εποχή, στην έπαυλη Καπαντζή ο Arrigoni δεν ακολουθεί καμία συμμετρία. Διαφορετικοί όγκοι στη σειρά συνθέτουν το κτίριο με αποκορύφωμα τον πυργίσκο στην ανατολική όψη και τις πυργοειδής απολήξεις των υπόλοιπων όψεων. Το συναρπαστικό είναι πως η εξωτερική τελειότητα του κτιρίου συνάδει απόλυτα με την εσωτερική. Διασχίζοντας τους εσωτερικούς χώρους ο επισκέπτης μένει έκθαμβος με το σχέδια που στολίζουν τους τοίχους και κυρίως τις οροφές. Είναι σα να έχουν τοποθετηθεί πίνακες ζωγραφικής πάνω στις τόσο μεγάλες επιφάνειες. Ολόκληρος ο εσωτερικός διάκοσμος προστατεύεται απόλυτα με τη βοήθεια γυάλινων ελασμάτων που έχουν τοποθετηθεί για να το συγκρατούν. Σε κάθε όροφο θα λέγαμε πως επικρατεί και διαφορετικός ρυθμός. Ξεχωρίζουν ωστόσο τα κλασικιστικά και τα ρομαντικά στοιχεία.

Την επόμενη φορά, λοιπόν, που θα περάσετε μπροστά από την Έπαυλη Μεχμέτ Καπαντζή σταματήστε για μερικά λεπτά και απλά θαυμάστε τις λεπτομέρειες της κατασκευής της.

*Οι φωτογραφίες είναι της Νένας Καζαντζίδου

Μπείτε και κάντε like εδώ για να ενημερώνεστε για όλα τα γραμμένα αποκλειστικά για το parallaximag.gr άρθρα.