Οι υπέροχες πλατειούλες στην Άνω πόλη

Η πιο παλιά συνοικία της πόλης που διασώθηκε από την πυρκαγιά του 1917 βρίσκεται στο βορειότερο και ψηλότερο τμήμα της παλιάς πόλης. Η Άνω Πόλη αρχίζει από τη βόρεια πλευρά της οδού Αγίου Δημητρίου φτάνοντας βόρεια ως τα τείχη της Ακρόπολης.  Εκεί διασώζεται ο παλιός πολεοδομικός ιστός της πόλης από την εποχή της τουρκοκρατίας με τους στενούς λιθόστρωτους δρόμους, τα αδιέξοδα και τις πλατείες. Αυτές που ξεφυτρώνουν μπροστά σου ανηφορίζοντας, ανοίγοντας μικρά ξέφωτα στον πυκνό αστικό ιστό. Για να τις δεις όλες, αν δεν θες να περπατήσεις πάρε το πιο μικρό λεωφορείο της πόλης και απόλαυσε μια μικρη περιήγηση κατεβαίνοντας στις στάσεις που κάνει στις πλατείες.

Ελίσσεται στα στενάκια της Άνω Πόλης και είναι το μοναδικό μέσο για να φτάσεις εκεί αν δεν θες να περπατήσεις. Αν κινείστε με αυτοκίνητο και το συναντήσετε κάπου στη Δημητρίου Πολιορκητή στη διαδρομή προς της Πλατεία Τερψιθέας θα οπισθοχωρήσετε μέχρι το πρώτο πλάτωμα του δρόμου για να περάσει μια και έχει απόλυτη προτεραιότητα. Το πιο trendy πολύχρωμο λεωφορείο της πόλης με το νούμερο 22, ξεκινάει από την Πλατεία Μουσχουντή (στη συμβολή Κασσάνδρου με Ηφαιστίωνος) στις 6 το πρωί ανά μισή ώρα μέχρι τις 21:30 και ξαναγυρνά εκεί αφού κυκλώσει την Πλατεία Δικαστηρίων, περνά από το Διοικητήριο, ανηφορίζοντας προς την Ολυμπάδος και καταλήγοντας στα δρομάκια της Άνω Πόλης με στάσεις εκεί μεταξύ άλλων στις πλατείες της.

Πλατεία Τερψιθέας

Η άνοδος ως την “μυστική” Πλατεία Τερψιθέας θα μπορούσε να καταχωρηθεί ως κουραστική ανάβαση αλλά αν το πάρετε αργά και σταθερά, όσα θα συναντήσετε ανεβαίνοντας θα σας κάνουν να ξεχάσετε την όποια κούραση. Για τους πιο τεμπέληδες υπάρχει το λεωφορειάκι 22 που σκαρφαλώνει και ελίσσεται ανηφορίζοντας την Δημητρίου Πολιορκητή για να φτάσει στην πανέμορφη πλατεία, όπου δεσπόζει ο Τουρμπές Μουσά Μπαμπά, ένα οθωμανικό ταφικό μνημείο δλδ μαυσωλείο, εις την τουρκικήν τουρμπές. Χρονολογείται από το 16ο αιώνα έχει οκταγωνική δομή και εκεί βρίσκεται θαμμένος ο Μουσά Μπαμπά, ένας άγιος μουσουλμάνος του τάγματος των Μπεκτασήδων δερβίσηδων.

Η σημερινή Πλατεία Τερψιθέας στο παρελθόν αποτελούσε την αυλή ενός τεκέ (μοναστηριού Μπεκτασήδων) που πιθανόν να ιδρύθηκε το 1527 επί εποχής του Σουλτάνου Βαγιαζήτ Β’. Ο τεκές παρήκμασε όταν οι δερβίσηδες έπεσαν σε δυσμένεια επί Σουλτάνου Μαχμούτ Β’ (1808-1839). Στο κέντρο του τεκέ κτίστηκε το μαυσωλείο όπου θάφτηκε ο άγιος Μουσά Μπαμπά. Ο δερβίσης Μουσά Μπαμπά, λοιπόν, στην πρώτη του νιότη, παιδί ακόμα, ήταν υπηρέτης στο σπίτι ενός Αγά στην περιοχή. Κάποτε ο Αγάς αποφάσισε ένα ταξίδι στην Μέκκα για προσκύνημα. Μετά την αναχώρησή του, η σύζυγός του έφτιαξε μια μέρα χαλβά που άρεσε πολύ στον Αγά και εξέφρασε το παράπονό της που έλειπε ταξίδι και δεν θα έτρωγε κι εκείνος το γλύκισμα. Ο Μουσά Μπαμπά τότε της λέει “Βάλε μου μια μερίδα χαλβά και ο Αγάς θα τον ευχαριστηθεί σήμερα”. Η κυρά του σπιτιού τού έβαλε χαμογελώντας γιατί πολύ εκτίμησε την πονηριά του μικρού που θεώρησε ότι με αυτό το κόλπο εξασφάλιζε άλλη μια μερίδα από τον νόστιμο χαλβά. Μετά από μέρες ο Αγάς επέστρεψε στο σπιτικό του και το πρώτο που είπε στην κυρά του ήταν πόσο πολύ ευχαριστήθηκε με τον χαλβά που βρήκε στο κατώφλι του στη Μέκκα, σταλμένο από αυτήν. Δεν ήθελε πολύ για να παραδεχτούν όλοι την αγιοσύνη του νεαρού που από τότε ανακηρύχτηκε άγιος Δερβίσης. ο Μουσά Μπαμπά είναι για τους Τούρκους ο δικός μας Άγιος Γεώργιος, γι΄αυτό και την ημέρα της γιορτής του ακουγότανε, λέει ο μύθος, καλπασμός στο πλακόστρωτο του Μαυσωλείου. Καβαλάρης ο Άι Γιώργης, καβαλάρης κι ο Δερβίσης τριγυρνούσε στη γειτονιά το βράδυ της άγιας μέρας. Οι χριστιανοί πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή συνέχισαν την προσκυνηματική χρήση του μνημείου και μερικοί ακόμα λένε πως ακούν τον καλπασμό του αλόγου.

Πλατεία Ρομφέης ή Κρίσπου  (βρίσκεται μεταξύ των οδών Θεοτοκοπούλου, Κρίσπου, Χρυσοστόμου και Φιλοκτήτου στην Άνω Πόλη)

 Η πλατεια Ρομφέη (Κουλέ Καφέ ή Κρίσπου) ονομάστηκε έτσι από τον Μακεδονομάχο καπετάν Ρομφέη που ο σουλτάνος τον είχε διορίσει επιθεωρητή της Ρούμελης για να πολεμήσει τον Αλή Πασά, όταν εκείνος σήκωσε μπαϊράκι. Στις διηγήσεις των κατοίκων είναι συνδεδεμένη με το έθιμο της αυγομαχίας, όπου νέοι χριστιανοί από τις κάτω ενορίες του κέντρου ανέβαιναν στην ενοριά της Μονής Βλατάδων για να τσουγκρίσουν αυγά το Πάσχα. Απώτερος σκοπός τους να γνωρίσουν τα κορίτσια της γειτονιάς που είχαν φήμη για την ομορφιά και τη νοικοκυροσύνη τους και παρακολουθούσαν τις αυγομαχίες. Οι συστάσεις γινόντουσαν με «ραβασάκια».

 Το κτίσμα της οδού Κρίσπου που φιλοξενεί την βιβλιοθήκη από το 2000, βρίσκεται στο βόρειο τμήμα της πλατείας Ρομφέης, στην Άνω Πόλη και κουβαλά ιστορία 110 χρόνων. Δεν χρειάζεται να προσπαθήσει για να σε μπολιάσει με τη μαγική του ατμόσφαιρα, που κατέχουν εξ ορισμού τα διατηρητέα κτίρια αυτής της πόλης. Κατασκευάστηκε μεταξύ 1897-1905 από τον στρατιωτικό διοικητή Θεσσαλονίκης Χαφζή Μπέη Καϊμακάμη που διορίστηκε μετά τον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο με σκοπό να γίνει η κατοικία του. Το εγκατέλειψε το 1906 και πέρασε στην κατοχή της μουφτείας.

Πλατεία Αγ. Αναργύρων

Στην Άνω Πόλη, μέσα στα κάστρα, μόλις περάσεις την Πορτάρα και εισχωρήσεις στην οχυρωμένη πόλη, υπάρχει μια μικρή πλατεία με πλατάνια, ιδανική για να βρεθείς στη σκιά και τη δροσιά τους. Η πλατεία των Αγίων Αναργύρων, με την ομώνυμη εκκλησία και το γκρεμισμένο μιναρέ του Ποπάρα τζαμί, μια αστική όαση δροσιάς για ένα καφέ στη σκιά της. Στα παλαιότερα χρόνια εκεί υπήρχε και μια ιστορική κρήνη. Το παλιότερο μαγαζί που διατηρεί την ίδια χρήση εδώ και 90 χρόνια εκεί είναι ο φούρνος ο «Άρτος ο επιούσιος».

Βρύση των Γυναικών» στην οδό Επταπυργίου κοντά στην Πύλη των Αγίων Αναργύρων. Jeanne Thil 1914-1918.

Πλατεία Μουσχουντή

Η πιο άχαρη πλατεία στην Άνω Πόλη. Οι βρύσες στην Άνω Πόλη διάσημες τον καιρό της τουρκοκρατίας έδιναν το όνομά τους στην περιοχή όπου βρίσκονταν, όπως η βρύση Χόρ-Χόρ Σου (=Του κελαρυστού Νερού) έδωσε το όνομα αυτό στην παλιά γειτονιά γύρω απ΄τη σημερινή πλατεία Μουσχουντή που πήρε το τωρινό της όνομα από τον Νίκο Μουσχουντή (1906-1958), ο οποίος υπήρξε Αστυνομικός διευθυντής στη Θεσσαλονίκη με μεγάλες επιτυχίες στα ποινικά εγκλήματα. Η πλατεία βρίσκεται στην αρχή της Άνω Πόλης, πάνω απ΄την Αγίου Δημητρίου και από εκεί ξεκίνησε η φωτιά, που λαμπάδιασε την πόλη τον Αύγουστο του 1917, από μια σπίθα μαγειρικής εστίας.

Διαβάστε Βρύσες – κρήνες στην παλιά Θεσσαλονικη: Διψάσαμε το μεσημέρι…

Πλατεία Τσινάρι (διασταύρωση Αλεξ. Παπαδόπουλου και Κλειούς)

Η περιοχή Τσινάρι έχει πάρει το όνομά της από την τουρκική λέξη çinar που σημαίνει πλάτανος. Υπήρχε εκεί από πολύ παλιά ένας πλάτανος που αποτελούσε βασικό χαρακτηριστικό της περιοχής. Μια από τις ιστορικότερες πλατείες της περιοχής, με τον τον ομώνυμο, παλιό καφενέ Η σκάφη της μεγάλης κρήνης που βρίσκεται στην πλατεία είναι τμήμα μαρμάρινης σαρκοφάγου σε δεύτερη χρήση. Βρίσκεται απέναντι από την ταβέρνα Τσινάρι (πλάτανος) που στεγάζεται στον ίδιο κτίσμα του περίφημου παλιού καφενείου.

Η βρύση στο Τσινάρι. Χαρακτικό του Louis Goderfroy 1923. (Από Δήμη Τζιβοπούλου)

Πλατεία Τσιτσάνη (τέρμα οδού Δημ. Πολιορκητού – Άνω Πόλη) 

Η πλατεία Βασίλη Τσιτσάνη είναι η πιο καινούργια στην Άνω Πόλη. Η ονοματοδοσία της πλατείας έγινε το 2000 και το 2002 τοποθετήθηκε εκεί η προτομή του Τσιτσάνη. Όπως κάθε χρόνο από το 2000, το πρώτο Σάββατο του Σεπτέμβρη η «Παρέα του Τσιτσάνη» και άλλοι φίλοι, πιάνουν τα όργανα και τραγουδούν για τον Βασίλη Τσιτσάνη στην ομώνυμη πλατεία της Άνω Πόλης στη Θεσσαλονίκη, μαζεύοντας πλήθος κόσμου που απλώνεται και στα παρακείμενα στενά. Οι καρέκλες που  τοποθετούνται ποτέ δεν είναι αλλά ευτυχώς τα πλακόστρωτα της Άνω Πόλης είναι ιδιαίτερα φιλόξενα.

 Γραμματόσημο ΕΛ.ΤΑ.

Πλατείας Καλλιθέας

Στα πέριξ της και κοντά στα ανατολικά τείχη της Άνω Πόλης, ανάμεσα στις οδούς Ηροδότου και Αποστόλου Παύλου, βρίσκεται ο υπέροχος ναΐσκος του Αγίου Νικολάου Ορφανού, μετόχι της Μονής Βλατάδων. Η προσωνυμία “Άγιος Νικόλαος Ορφανός” και “Άγιος Νικόλαος των Ορφανών” απαντά σε πηγές του 17ου και 18ου αιώνα και συσχετίστηκε είτε με τον άγνωστο ιδρυτή του ναού και την οικογένειά του είτε με την ιδιότητα του Αγίου Νικολάου ως προστάτη των χηρών και των ορφανών, αφού σύμφωνα με την παράδοση ο ναός στον ίδιο χώρο διατηρούσε και ορφανοτροφείο.Η ανέγερση του μνημείου προσδιορίζεται χρονικά μεταξύ 1310 και 1320.