Πλατεία Διοικητηρίου: Νεκρή πλατεία μέχρι πότε;

της Κύας Τζήμου

Θυμάμαι ακόμα την Πλατεία Διοικητηρίου όπως ήταν με τη μορφή που είχε από την δεκαετία του 30. Από το “καλλιμάρμαρο” πάρκο της Πλατείας που ολοκληρώθηκε τον Αύγουστο του 1939, πέρασαν όλοι οι πιτσιρικάδες της περιοχής παίζοντας μπάλα και άλλα παιχνίδια για ώρες ατέλειωτες. Ήταν το 1990 που ο δήμος Θεσσαλονίκης αποφάσισε την κατασκευή ενός υπόγειου σταθμού αυτοκινήτων. Οι ανασκαφές ξεκίνησαν και (φυσικά) αρχαία ανακαλύφθηκαν και τα πάντα πάγωσαν. Και πολύ καλά έκαναν φυσικά και πάγωσαν μέχρι την εκπόνηση νέας μελέτης που θα περιλάμβανε την γενικότερη ανάπλαση της πλατείας αναδεικνύοντας τα σημαντικά ευρήματα. Η ιδέα του πάρκινγκ δεν είχε ακόμα εγκαταλειφθεί και υπήρχε προοπτική να συνυπάρξει με την ανάπλαση με κάποιον τρόπο. Η πρώτη προκύρηξη διαγωνισμού για νέες μελέτες έγινε το 2010. 20 χρόνια μετά δηλαδή.

Διαβάζοντας την αρχιτεκτονική ιστορία της πόλης στο βιβλίο του κ. Κολώνα, “Θεσσαλονίκη 1912-2012: Η αρχιτεκτονική μιας εκατονταετίας” (εκδ. University Studio Press), μαθαίνω ότι επί δημαρχίας Χαρίσιου Βαμβακά, 1931, τα παραπήγματα που υπήρχαν μπροστά στο Διοικητήριο κατεδαφίζονται με σκοπό τη δημιουργία μιας μεγάλης πλατείας. Τον Απρίλιο του 1931 ανακοινώνεται η πρόθεση του δήμου για προκήρυξη διαγωνισμού για την διαμόρφωση της πλατείας. 4 μήνες αργότερα το Γραφείο Σχεδίου Πόλεως αναγγέλλει τον διαγωνισμό “μετά ορίου μειοδοτικής δημοπρασίας” για την κατασκευή και διαρρύθμιση της Πλατείας.

Την κατασκευή της Πλατείας που άρχισε τον Σεπτέμβρη της ίδιας χρονιάς ανέλαβε το Τεχνικό Γραφείο των Αφών Κύρου, πολιτικών μηχανικών με σπουδές στην Γαλλία. Εκείνο που δεν γνωρίζομε είναι αν τα σχέδια της πλατείας δόθηκαν από το Γραφείο Σχεδίου Πόλεως και ανήκων στον σχεδιασμό των 11 πλατειών της πόλης όπως είχαν σχεδιαστεί από τον Εμπράρ το 1917 (οι 11 πλατείες που σχεδιάστηκαν μετά το 1917 είχαν συγκεκριμένο οργανωτικό ρόλο στο δίκτυο των πολεοδομικών χαράξεων της πόλης) ή εκπονήθηκαν από το γραφείο Κύρου. Γεγονός είναι ότι η αρχιτεκτονημένη πλατεία της Θεσσαλονίκης με τη μνημειακή μορφή της εισήγαγε στην πόλη την ιταλική εκδοχή του Art Deco. Γεγονός επίσης είναι ότι μέσα σε 5 μήνες είχε ήδη γίνει ανάθεση για την κατασκευή της Πλατείας.

Το 1990 η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως σπουδαία ευρήματα στην Πλατεία Διοικητηρίου. Πρόκειται για το αρχαίο διοικητικό κέντρο της πόλης με δημόσια κτίρια, πλατείες και δρόμους. Ανάμεσα τους ξεχωρίζουν τα ερείπια μεγάλου ρωμαϊκού οικοδομήματος (1 ος αι. π.Χ.) με περιστύλιο και τοιχογραφίες, θεμελιωμένου πάνω σε παλαιότερα ελληνιστικά κτίρια (τέλη 4 ου αι. π.Χ., με αξιόλογα κινητά ευρήματα).

Αυτό ήταν αρκετό για να καθυστερεί εδώ και 23 χρόνια η ανάπλαση που ζητούν οι κάτοικοι της περιοχής, αλλά και ολόκληρη η πόλη, για την ανάδειξη πλέον των σημαντικών αρχαιολογικών ευρημάτων. Αν ήταν το πάρκινγκ μόνο φαντάζομαι η κατασκευή του θα είχε ήδη ολοκληρωθεί. Η ανάδειξη των αρχαιοτήτων μπορεί να περιμένει. 27 χρόνια όμως;

Μόλις το καλοκαίρι του 2010, επί δημαρχίας Παπαγεωργόπουλου, προκηρύχτηκε διαγωνισμός για την αρχιτεκτονική μελέτη της νέας Πλατείας Διοικητηρίου. Το πρώτο βραβείο του διαγωνισμού κερδίζει η Schema 4 και Γραφείο Μελετών Ο.Ε., Βλάχος Ι., Concept Σύμβουλοι Μηχανικοί ΕΠΕ, Σαρρόπουλος Κ., Αναγνωστόπουλος Στ., D.K.N.D. Engineers Ο.Ε. Κεντρικό στοιχείο της μελέτης είναι η καινοτόμος χρήση ενός κατασκευαστικού πλέγματος, το οποίο παραπέμπει σε βυζαντινό διακοσμητικό μοτίβο, με βασικά στοιχεία τις κυκλικές, τετράγωνες και διαγώνιες επιφάνειες.νέα πλατεία θα αποτελείται από τρία καθ’ ύψος επίπεδα, καλύπτοντας ολόκληρη την έκταση της παλιάς. Η πλατεία μελετάται σε τρία επίπεδα. Στο χαμηλότερο επίπεδο προβλέπεται να διαμορφωθεί επισκέψιμος αρχαιολογικός χώρος. Στην ενδιάμεση στάθμη εξασφαλίζεται χώρος στάθμευσης τουλάχιστον 100 αυτοκινήτων με δυνατότητα αύξησης του αριθμού τους έως και 50%. Στο επίπεδο της πόλης προβλέπεται η δημιουργία ανοιχτής πλατείας για περίπατο και αναψυχή. Η μελέτη μπήκε και αυτή σε κάποιο συρτάρι,(παρότι ακριβοπληρώθηκε με το ποσό των 330.000 ευρώ) όπως και αυτές που εκπονήθηκαν για τον άξονα της Αγίας Σοφίας Αχειροποιήτου, περιμένοντας.

Στα τέλη 2012, ένα δελτίο τύπου πληροφορούσε ότι «Η Εγνατία Οδός Α.Ε. θα αναλάβει την εκπόνηση όλων των μελετών, πλην της αρχιτεκτονικής, έως το στάδιο της δημοπράτησης, για το έργο της ανάπλασης της πλατείας Διοικητηρίου, στη Θεσσαλονίκη».

Σύμφωνα με τον σχεδιασμό πλέον, ο χώρος θα αξιοποιηθεί για την ανάδειξη των αρχαίων και θα λειτουργεί ως ένα «ανοιχτό μουσείο», ενώ θα διαμορφωθεί πάρκο αναψυχής για τους κατοίκους και τους επισκέπτες της περιοχής. Δεν προβλέπεται δημιουργία χώρου στάθμευσης, λόγω μη συμβατότητας της συγκεκριμένης λειτουργίας με τα αρχαιολογικά ευρήματα αλλά και με τον δημόσιο χώρο της πλατείας. Προβλέπεται, λοιπόν, η δημιουργία προσβάσεων ώστε ο χώρος προστασίας των ανευρεθέντων αρχαιοτήτων να είναι επισκέψιμος από τους πολίτες, αλλά προβλέπονται και “ανοίγματα”, ώστε να είναι και ορατός ιδιαίτερα από την πλευρά του άξονα της Ολύμπου.

Σύμφωνα με ανακοίνωση του δήμου τον Νοέμβριο του 2012, σε συνάντηση αποφασίστηκε ότι το υπουργείο Ανάπτυξης δια της Γενικής Γραμματείας Δημοσίων Έργων θα αναλάβει την εκπόνηση της στατικής και ηλεκτρομηχανολογικής μελέτης και ο δήμος Θεσσαλονίκης θα προχωρήσει στην εκπόνηση της οριστικής αρχιτεκτονικής μελέτης καθώς της μελέτης εφαρμογής, σε συνεργασία με τις αρχαιολογικές υπηρεσίες. Τη διερεύνηση πιθανών πηγών χρηματοδότησης της κατασκευής αναλαμβάνουν από κοινού ο κεντρικός δήμος και το υπουργείο, με στόχο το έργο να δημοπρατηθεί έως το τέλος του 2013.

Το Σεπτέμβριο του 2014 υπογράφτηκε με ενθουσιαστικές δηλώσεις ανάμεσα στον Δήμο Θεσσαλονίκης και την «Εγνατία Οδό» προγραμματική σύμβαση για τη ανάπλαση της Πλατείας Δικαστηρίων και τη στέγαση των αρχαιοτήτων λέγοντας ότι σύντομα ο υποβαθμισμένος χώρος θα αποδοθεί σε δημόσια χρήση και θα επανενταχθεί στην καθημερινή ζωή των κατοίκων της περιοχής.

Ο προϋπολογισμός των μελετών εκτιμήθηκε σε 700.000 ευρώ (πλέον Φ.Π.Α., προ έκπτωσης) για τις οποίες έχουν εξασφαλιστεί επαρκείς πιστώσεις και το κόστος κατασκευής εκτιμάται σε περίπου 6.000.000 ευρώ (πλέον Φ.Π.Α.). Στόχος των έργων ήταν Δήμος η διπλή αξιοποίηση της Πλατείας Διοικητηρίου, με ανάδειξη των αρχαιολογικών ευρημάτων και τη δημιουργία, σε ένα ανώτερο επίπεδο, ελεύθερου χώρου αναψυχής για τους κατοίκους και τους επισκέπτες της περιοχής. Φυσικά δεν έγινε ποτέ πραγματικότητα.  Τρία χρόνια πριν ιδρύθηκε ένας σύλλογος με πρόεδρο τον Τάσο Τζήκα με σκοπό τη διάσωση της μνήμης της και την πίεση για να ξαναγίνει πλατεία. Στην πλατεία αυτή μεγάλωσαν και έπαιζαν και ποδόσφαιρο με τον ΠΑΟΔ γνωστοί Θεσσαλονικείς όπως Ο Γιώργος Κούδας, ο επί χρόνια γενικός γραμματέας του ΥΜΑΘ Γιώργος Λυσσαρίδης, ο Διονύσης και ο Παναγιώτης Ψωμιάδης, ο  μπασκετμπολίστας Λάκης Τσάβας, ο διευθύνων σύμβουλος της ΔΕΘ-Helexpo Τάσος Τζίκας και ο Στράτος Σιμόπουλος που διηγούνται το παιχνίδι στη μέση της πλατείας την ώρα που ο κόσμος παρακολουθούσε από ψηλά.

Στο τέλος του 2016 κυκλοφόρησε ένα βιβλίο για αυτή την πλατεία. “Η Πλατεία Διοικητηρίου και ο Αθλητικός Σύλλογος ΠΑΟΔ” (Εκδόσεις ΙΑΝΟΣ) Συγγραφείς οι κκ Γιώργος Λυσαρίδης και Βασίλης Προυσαλίδης ένα εξαιρετικό επιμελημένο λεύκωμα για μια “γειτονιά” της Σαλονίκης που διασώζει τη μνήμη της πόλης αλλά και για μια πλήρη διαδρομή της ομάδας του ΠΑΟΔ πουμ αζί της μεγάλωσαν πολλές γενιές Θεσσαλονικέων.

Καθώς έχουν περάσει ήδη άλλα 4 χαμένα χρόνια από τις τελευταίες εξαγγελίες για την ανάπλαση και την επιστροφή στη ζωή της πόλης και η πλατεία παραμένει νεκρή ήρθε η ώρα με αφορμή και τον διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό για τη δημιουργία της Πλάζας που θα δημιουργηθεί στο γειτονικό σταθμό της Βενιζέλου να ενταχθεί επιτέλους και η Πλατεία Διοικητηρίου σε ένα σοβαρό διαγωνισμό που θα ενώσει όλες τις αρχαιότητες της περιοχής και θα δημιουργήσει ένα μοναδικής αξίας τόπο για το μέλλον της πόλης. 

*Οι φωτογραφίες της Πλατείας σήμερα είναι της Ελένης Βράκα