Η Θεσσαλονίκη πρέπει να είναι περήφανη για αυτό που συμβαίνει στο Ψυχιατρείο
Για αυτή την ομορφιά που μετρά τρεις δεκαετίες.
Εικόνες: Σοφία Λαμπρινοπούλου
Για τους κατοίκους του κέντρου και των ανατολικών συνοικιών η Σταυρούπολη είναι μια περιοχή σχεδόν αχαρτογράφητη και ταυτόχρονα άρρηκτα συνδεδεμένη με το δημόσιο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο. Από την άλλη, για όσους μένουν στα δυτικά, το Ψυχιατρείο είναι ένα μέρος στερεοτυπικά εντυπωμένο μέσα τους, το οποίο είναι πολύ πιθανό να μην έχουν επισκεφθεί ποτέ, ούτε μια φορά στη ζωή τους.
Είτε ανήκεις στη μία είτε στην άλλη ομάδα ατόμων, ένα είναι το μόνο σίγουρο: αν η ματιά σου τύχει και ξαποστάσει σε έναν από τους πίνακες ζωγραφικής που έχουν φιλοτεχνήσει οι ασθενείς που συμμετέχουν στα καλλιτεχνικά εργαστήρια του ΨΝΘ, θα νιώσεις σαν να χτυπάς την πόρτα σε έναν παράλληλο, πολύχρωμο κόσμο που ανοίγει διάπλατα προς την κατανόηση του διαφορετικού.
Μια ιδανική ευκαιρία για να βρεθείς μπροστά στις δημιουργίες τους είναι η έκθεση «ΨυχοΓραφές» που εγκαινιάζεται την Τρίτη 29 Μαΐου, στις 20.00, στην υπόγεια διάβαση της οδού Λαγκαδά, γνωστή πλέον και ως Εναλλακτική Υπόγεια Διαδρομή του δήμου Παύλου Μελά. Σε αυτή την έκθεση, που θα διαρκέσει μέχρι τις 16 Ιουνίου, θα μπορέσεις να δεις τη ζωή (τους) μέσα από το δικό τους βλέμμα.
Εδώ και τριάντα χρόνια, από τα τέλη της δεκαετίας του ’80 μέχρι σήμερα, τα δύο καλλιτεχνικά εργαστήρια του Ψυχιατρείου, συνενωμένα σε μία δημιουργική «γροθιά», προτάσσουν τη ζωγραφική ως μία θεραπευτική απασχόληση που αφορά όλες τις περιπτώσεις ασθενών, από τα οξέα περιστατικά που καταφθάνουν εκτάκτως και εκείνους από την Επανένταξη που στεγάζεται στο νοσοκομείο μέχρι ασθενείς από τον κοινωνικό συνεταιρισμό, άλλους που μένουν στα σπίτια τους και άλλους από οικοτροφεία.
Μέσα στις τρεις αυτές δεκαετίες, ο άνθρωπος που από την αρχή υπήρξε υπεύθυνος των τμημάτων, ο ζωγράφος Σώτος Ζαχαριάδης, που μαθήτευσε στην αρχή της καριέρας του δίπλα στον Κώστα Λούστα και τον Λουκά Βενετούλια και δίδαξε επίσης ζωγραφική στις φυλακές Επταπυργίου τη δεκαετία του ’80, έχει φέρει σε επαφή με την τέχνη πάνω από 100 μαθητές, ανθρώπους που μπορεί να κάθισαν στα θρανία των εργαστηρίων του ΨΝΘ από δέκα μέρες μέχρι δέκα χρόνια.
«Το εργαστήριο ξεκίνησε σε μια συνεργασία Νομαρχίας και Ψυχιατρείου, συγκεκριμένα με το νεοσύστατο τότε τμήμα της Επανένταξης. Έγινε μια προσπάθεια να λυθεί το θέμα των χρόνιων περιστατικών ώστε να επανενταχθούν. Θυμάμαι ότι ξεκινήσαμε διστακτικά στα τέλη του ’80, μόλις με 4-5 άτομα, σε έναν πολύ μικρό χώρο, με πενιχρά υλικά και με οράματα του τότε Διευθυντή της Επανένταξης, του κυρίου Μπαϊρακτάρη, ο οποίος αργότερα μεταπήδησε στο Πανεπιστήμιο. Στη συνέχεια, το 1990, ακολούθησε ο επόμενος Διευθυντής, που είναι τώρα στη σύνταξη, ο ψυχίατρος κ. Αηδονόπουλος, με τον οποίο υπήρξε μια διαρκής και μόνιμη συνεργασία. Μέσω αυτού, το τμήμα κατάφερε να έχει πολύ μεγαλύτερους χώρους, έπειτα να συσσωρευτεί υλικό και να αποκτήσει μια μεγάλη δραστηριότητα στον χρόνο, στον τομέα των εκθέσεων αλλά και στην πληθώρα ανθρώπων που μπήκαν και βγήκαν από το εργαστήριο», λέει ο κ. Ζαχαριάδης.
Πράγματι, στις αποθήκες του εργαστηρίου φυλάσσονται πάνω από 1000 έργα ασθενών, πολλά από αυτά ζωγραφισμένα πάνω στα σεντόνια τους, όταν ακόμα δεν υπήρχαν τα απαραίτητα υλικά για να χρησιμοποιήσουν. Επηρεασμένα από διαφορετικές τεχνοτροπίες, αλλά κυρίως ως καμβάς για τη «μορφοποίηση των εσωτερικών τους οραμάτων», οι πίνακες που έχουν δημιουργήσει είναι αποτέλεσμα της ελευθερίας που τους προσφέρει ένα πινέλο στο ένα χέρι και μια παλέτα χρωμάτων στο άλλο.
«Εγώ δεν επεμβαίνω στη ζωγραφική των ανθρώπων που έρχονται εδώ, εκτός αν μου ζητηθεί από τους ίδιους ή νιώσω ότι υπάρχει ανάγκη για τη βοήθειά μου», διευκρινίζει ο κ. Ζαχαριάδης. «Αφήνω τον κάθε μαθητευόμενο να τραβήξει το δρόμο του, μεγαλώνοντάς του απλά τις δυνατότητες. Δοκιμάζεται σε ένα μικρό σχέδιο και εγώ είμαι εκεί για να του πω ”δοκίμασε και σε μεγαλύτερο” ή ”άφησε εκείνο, πάρε ένα ταμπλό”».
«Υπάρχει μια λανθασμένη, κατά τη γνώμη μου, αντίληψη ότι οι ασθενείς από το ψυχιατρείο ζωγραφίζουν μια brut art, δηλαδή μια ακατέργαστη, άγρια τέχνη με έντονα χρώματα και μουντζούρες ή με κάποιους εφιάλτες που έχουν. Δεν είναι απαραίτητα μόνο έτσι. Υπάρχουν ασθενείς που πριν ήταν ζωγράφοι και ασθένησαν και συνεχίζουν να ζωγραφίζουν όπως έκαναν πάντα. Υπάρχουν άνθρωποι που είναι από ανατολικές χώρες, αυτοί από φύση τους έχουν τον δικό τους τρόπου επειδή έχουν στο σχολείο μαθήματα ζωγραφικής. Επίσης οι γυναίκες έχουν μια άλλη αγάπη για την λεπτομέρεια, έναν άλλο τρόπο προσέγγισης προς την ομορφιά», αναφέρει.
«Μέσω της ζωγραφικής ξεχνιούνται τα προβλήματα και αφιερώνονται σε ένα χώρο που πολλές φορές τους είναι άγνωστος, αλλά είναι ο δικός τους χώρος. Επίσης, αυτό που ζωγραφίζουν μένει στον χρόνο. Μπορούν να επιστρέφουν σε αυτό και με αυτή την έννοια η ζωγραφική προσομοιάζει στην ποίηση, σε σχέση με άλλες μορφές τέχνης. Επίσης, το γεγονός ότι αυτοί οι άνθρωποι ενεργοποιούνται ώστε να έρχονται τακτές ώρες και μέρες σε ένα συγκεκριμένο σημείο, αυτό τους δημιουργεί μια τάξη στην καθημερινότητα και ακόμα δημιουργούνται φιλίες μεταξύ τους», λέει ο κ. Ζαχαριάδης που τους υποδέχεται στα μαθήματα τρεις φορές την εβδομάδα και τους συνοδεύει μια φορά εβδομαδιαίως σε μια εξωτερική δραστηριότητα, ώστε να μη νιώθουν κλεισμένοι συνεχώς στο ίδιο μέρος. Αξίζει να σημειωθεί ότι, μέσα από τα εργαστήρια, οι ασθενείς έρχονται σε επαφή με όλο τον κύκλο της τέχνης, από το απλό σχέδιο και την ολοκλήρωση ενός πίνακα μέχρι το κορνίζωμα, την έκθεση, την πώληση και την εκτύπωση των έργων σε καρτ ποστάλ.
Ανάμεσα στις φιλοδοξίες και τα όνειρα του εργαστηρίου είναι να δημιουργηθεί στο μέλλον ένα μουσείο με όλα αυτά τα έργα, αν όχι ως αυτόνομη μονάδα, τουλάχιστον ως τμήμα ή σε μια αίθουσα εντός ενός άλλου μουσείου.
Σε ό, τι αφορά το παρόν και την έκθεση που «τρέχει» από την Τρίτη 29 Μαΐου στην υπόγεια διάβαση της οδού Λαγκαδά, στόχος είναι να έρθουν οι κάτοικοι του δήμου Παύλου Μελά και πολίτες της Θεσσαλονίκης σε άμεση επαφή με τις δραστηριότητες των ασθενών του Ψυχιατρείου. Να αποτελέσει αυτή η εικαστική διαδρομή μια ευκαιρία να ενωθούν οι δύο πλευρές της κοινωνικής πραγματικότητας, όπως ο δρόμος ενώνει τις δύο πλευρές του πολυσύχναστου δρόμου. Μάλιστα, πριν από τρία χρόνια, κατά τη διάρκεια του Φεστιβάλ Παιδείας του δήμου Παύλου Μελά, οι μικροί μαθητές έπαιρναν ως δώρο μικρογραφίες των έργων των ασθενών προκειμένου να εξαλειφθεί κάθε ίχνος φόβου και κοινωνικό ρατσισμού που μπορεί να φωλιάζει μέσα τους λόγω της άγνοιας.
Σε κάθε περίπτωση, η ομορφιά της τέχνης είναι ο κοινός μας κώδικας, πέρα από διακρίσεις και προκαταλήψεις. Και ένα πέρασμα από το κάτω στρώμα της Λαγκαδά επιβάλλεται για να αποκτήσει χρώμα το σκοτάδι γύρω μας.
*ΨυχοΓραφές στην Εναλλακτική υπόγεια διαδρομή (υπόγεια διάβαση της οδού Λαγκαδά στο ύψος της οδού Καλαβρύτων), Ημέρες και ώρες λειτουργίας της Έκθεσης 29 Μαΐου – 16 Ιουνίου 2018, Δευτέρα – Παρασκευή: 09.00 – 21.00, Σάββατο: 09.00 – 14.00, Πληροφορίες Δήμος Παύλου Μελά, Τμήμα Πολιτισμού – Αθλητισμού: 2313 302833, 834, 835 – Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης: 6947 230984 / Μάθετε περισσότερα για την καλλιτεχνική διαδρομή του Σώτου Ζαχαριάδη ΕΔΩ
