14+1 συνήθειες για να «προλάβετε» τον καρκίνο

Παρά το γεγονός ότι ένας στους δύο ανθρώπους θα νοσήσει από καρκίνο, πολλοί από εμάς δεν είμαστε καλά ενημερωμένοι για το τι μπορούμε να κάνουμε για να τον προλάβουμε. Πώς ζουν οι ογκολόγοι τη ζωή τους με βάση αυτά που γνωρίζουν; Οι γιατροί μοιράζονται τα μυστικά της υγιεινής ζωής και τους κινδύνους που αξίζει να αναλάβουμε – ή να μην αναλάβουμε.

1. Μην καπνίζετε

“Η μόνη ασφαλής ποσότητα καπνίσματος είναι το μη κάπνισμα, δεδομένου του πόσο εθιστική είναι η νικοτίνη”, λέει ο ογκολόγος Charles Swanton, ο οποίος αντιμετωπίζει ασθενείς με καρκίνο του πνεύμονα και είναι ο επικεφαλής κλινικός ιατρός του Cancer Research UK. Το να βλέπεις τον πόνο των ασθενών με καρκίνο του πνεύμονα είναι μια ισχυρή υπενθύμιση του πόσο καταστροφικές μπορεί να είναι οι συνέπειες του καπνίσματος, λέει ο Swanton. Και, προσθέτει: “Το κάπνισμα δεν προκαλεί μόνο καρκίνο του πνεύμονα, αλλά και καρδιαγγειακές παθήσεις όπως καρδιακές προσβολές, εγκεφαλικά επεισόδια και αγγειακή άνοια – εκτός από 15 άλλους τύπους καρκίνου”.

2. Προσπαθήστε να διατηρήσετε ένα υγιές βάρος

Ο Δρ Shivan Sivakumar, ογκολόγος που αντιμετωπίζει στο Μπέρμιγχαμ ασθενείς με καρκίνο του παγκρέατος, καρκίνο των χοληφόρων οδών και καρκίνο του ήπατος, λέει ότι περίπου το 70% των περιπτώσεων καρκίνου του ήπατος που βλέπει σχετίζονται με την παχυσαρκία. “Το αλκοόλ έχει αντίκτυπο, αλλά ούτε κατά διάνοια στο ίδιο επίπεδο”, λέει. “Με τον καρκίνο, η μεγάλη αιτία για την οποία όλοι σας λένε είναι το κάπνισμα. Αν κοιτάξετε τα στατιστικά στοιχεία αυτή τη στιγμή, περίπου το 13% του πληθυσμού του Ηνωμένου Βασιλείου είναι ενεργοί καπνιστές και αυτό το ποσοστό πιθανώς θα μειωθεί σε λιγότερο από 10% τα επόμενα χρόνια.

Όταν εξετάζουμε την παχυσαρκία και το υπερβολικό βάρος, ένας στους τρεις του πληθυσμού της Αγγλίας είναι υπέρβαρος και ένας στους τρεις είναι παχύσαρκος. Επομένως, η παχυσαρκία αποτελεί πλέον πολύ μεγαλύτερο παράγοντα κινδύνου”.

Ο Joe O’Sullivan, ογκολόγος και καθηγητής ογκολογίας ακτινοβολίας στο Πανεπιστήμιο Queen’s στο Μπέλφαστ, συμφωνεί. Ο μεγαλύτερος παράγοντας του τρόπου ζωής για τον καρκίνο του προστάτη είναι το βάρος, λέει. “Πολύ λίπος, πολύ κρέας, πολλοί υδατάνθρακες. Οτιδήποτε σας δίνει μεγαλύτερη κοιλιά – πάνω από 34-36 ίντσες [86-91 εκατοστά] στη μέση – αυξάνει τον κίνδυνο. Το είδος της διατροφής που συνδέουμε με τον δυτικό κόσμο, πολλά κορεσμένα λίπη και κατανάλωση περισσότερων θερμίδων από όσες χρειάζεστε”.

Ο Mark Saunders, σύμβουλος κλινικός ογκολόγος στο νοσοκομείο Christie στο Μάντσεστερ, λέει: “Υπάρχει ένας αυξανόμενος αριθμός από αυτό που αποκαλούμε “καρκίνο πρώιμης έναρξης” – καρκίνοι σε ηλικίες κάτω των 50 ετών. Στον καρκίνο του παχέος εντέρου, αυτός αυξάνεται αισθητά, και νομίζω ότι τα μεγάλα πράγματα είναι η έλλειψη άσκησης, η λανθασμένη διατροφή, η παχυσαρκία και ο δυτικοποιημένος τρόπος ζωής”.

3. Μειώστε την κατανάλωση κρέατος

Ο Saunders επισημαίνει το γεγονός ότι εκτιμάται ότι το 13% των περιπτώσεων καρκίνου του εντέρου συνδέεται με την κατανάλωση υπερβολικής ποσότητας επεξεργασμένου ή κόκκινου κρέατος. Οι γιατροί είναι προσεκτικοί όσον αφορά τη δική τους κατανάλωση: Ο O’Sullivan δεν τρώει κόκκινο κρέας και ο Swanton έχει μειώσει την κατανάλωσή του. Ο Sivakumar λέει ότι ακολουθεί φυτική διατροφή, αν και “κυρίως για λόγους σκληρότητας προς τα ζώα, παρά για τον κίνδυνο καρκίνου”. Λέει ότι η αναφορά των διατροφικών δεδομένων σχετικά με τον καρκίνο μπορεί να προκαλέσει μεγάλη σύγχυση, και αναφέρεται στο έργο του στατιστικολόγου David Spiegelhalter από το Πανεπιστήμιο του Cambridge, ο οποίος έχει δείξει ότι ακόμη και αν όλοι έτρωγαν επιπλέον 50 γραμμάρια μπέικον κάθε μέρα, αυτό θα αύξανε μόνο τη συχνότητα εμφάνισης καρκίνου του παχέος εντέρου από 6% σε 7%. “Νομίζω ότι το θέμα είναι να έχουμε μια υγιεινή, ισορροπημένη διατροφή”, λέει ο Sivakumar, “και περιστασιακά να έχουμε μια γλυκιά λιχουδιά ή μια μπριζόλα”.

4. Αποφύγετε τα εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα

“Τα επεξεργασμένα τρόφιμα θα μπορούσαν να είναι ένας λόγος που περισσότεροι νεότεροι άνθρωποι παθαίνουν καρκίνο”, λέει ο Sivakumar, “αλλά δεν το έχουμε αποκρυπτογραφήσει αυτό. Γνωρίζουμε ότι τα επεξεργασμένα τρόφιμα γενικά περιέχουν πολλά πράγματα που δεν περιέχουν τα κανονικά τρόφιμα. Και πάλι, όλα έχουν να κάνουν με τον κίνδυνο: τι σημαίνει στην πραγματικότητα για εσάς; Το οποίο δεν νομίζω ότι έχουμε πραγματικά κατανοήσει”. Αντ’ αυτού, λέει, θα πρέπει να έχουμε τη “νοοτροπία ότι πρέπει να τρώμε πιο υγιεινά τρόφιμα” και, προσθέτει, πιθανώς πρέπει επίσης να τρώμε πολύ λιγότερο.

“Πολύ σπάνια, αν ποτέ, αγοράζουμε επεξεργασμένα τρόφιμα”, λέει ο Saunders για τη διατροφή του. “Τις περισσότερες φορές πηγαίνουμε στον μανάβη για να πάρουμε λαχανικά, στον τοπικό κρεοπώλη για να πάρουμε κρέας και τρώμε πολύ ψάρι. Τρώω κόκκινο κρέας- περιστασιακά τρώω ένα κυριακάτικο ψητό. Πιθανότατα τρώμε ένα ή δύο φαγητά από έξω το χρόνο και συνήθως είναι απογοητευτικά. Τρώω μπισκότα στη δουλειά, αλλά δεν τα έχουμε στο σπίτι. Σίγουρα δεν είμαι τέλειος, αλλά προσπαθώ να ελέγχω τον εαυτό μου ώστε να μειώσω τον κίνδυνο καρκίνου”. Η έλλειψη φυτικών ινών αποτελεί παράγοντα κινδύνου για τον καρκίνο του εντέρου, για τον οποίο μπορεί να βοηθήσει το κλασικό μάντρα “πέντε την ημέρα”. “Υπάρχουν πολλές φυτικές ίνες στα φρούτα και τα λαχανικά”, λέει η Saunders, προσθέτοντας ότι πρέπει να τρώτε περισσότερα λαχανικά παρά φρούτα.

5. Πίνετε λιγότερο αλκοόλ

Ο O’Sullivan έχει κόψει το αλκοόλ: “Είμαι πραγματικά ένας άγιος”, λέει. Ο Swanton παραδέχεται ότι πίνει ένα ποτήρι κρασί και ο Saunders πίνει περιστασιακά. Ο Sivakumar λέει ότι υπάρχουν αποδείξεις ότι το κάπνισμα και η παχυσαρκία είναι πολύ χειρότεροι παράγοντες κινδύνου για καρκίνο. “Μην πίνετε υπερβολικά”, λέει, “αλλά απολαύστε τη ζωή σας”.

6. Αν παρατηρήσετε κάτι για το οποίο ανησυχείτε, επισκεφθείτε έναν γιατρό

Ο καθηγητής Pat Price, σύμβουλος ογκολόγος, ο οποίος βοήθησε στην έναρξη της εκστρατείας Catch Up With Cancer για να πιέσει για καλύτερη πρόσβαση στη θεραπεία, λέει: “Πηγαίνετε στον παθολόγο σας αν έχετε κάποιο σύμπτωμα καρκίνου – βήχας αίματος, κατούρημα αίματος ή αιμορραγία από το ορθό, ή πόνο, ή ένα εξόγκωμα ή κάτι τέτοιο, πράγματα που ξέρετε ότι δεν είναι σωστά”. Υπάρχει πλήρης κατάλογος των σημείων και συμπτωμάτων στον ιστότοπο του NHS. Προσπαθήστε να μην ντρέπεστε. “Πολλοί ηλικιωμένοι άνδρες, ιδίως στο Ηνωμένο Βασίλειο και την Ιρλανδία, ντρέπονται να μιλήσουν για τα γεννητικά τους όργανα ή την ουροποιητική τους λειτουργία”, λέει ο O’Sullivan. “Ας ελπίσουμε ότι οι νεότερες γενιές θα έχουν πολύ μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση στο να μιλούν γι’ αυτό”.

Ο Saunders λέει: “Οι σημαντικότερες αιτίες για τον καρκίνο του παχέος εντέρου είναι η αιμορραγία και η αλλαγή στη συνήθεια του εντέρου σας. Πηγαίνετε να δείτε τον παθολόγο σας – μπορεί κάλλιστα να μην είναι τίποτα αν είστε νέοι. Αλλά αν συνεχίζει να συμβαίνει, πρέπει να ξαναπάτε και να μην το βάζετε κάτω αν υπάρχει κάποια αλλαγή. Μπορεί κάλλιστα να μην είναι καρκίνος. Θα μπορούσε να είναι κάτι απλό όπως ένας σωρός. Αλλά πρέπει να έχεις επίγνωση των συμπτωμάτων σου και να κάνεις κάτι γι’ αυτό”.

7. Να ενημερώνεστε για τις εξετάσεις

“Προσπάθησα να είμαι καλή στο να είμαι ενημερωμένη με τις εξετάσεις μου: τον έλεγχο του τραχήλου της μήτρας, του μαστού και του εντέρου – τα καλωσορίζω απολύτως όλα αυτά”, λέει η Price. “Μόνο περίπου το 65% των γυναικών που καλούνται για προληπτικό έλεγχο μαστού στην Αγγλία παρίσταται σήμερα. Όλοι έχουμε πολυάσχολες ζωές- το τελευταίο πράγμα που θέλουμε να σκεφτούμε είναι τα συμπτώματά μας ή μια εξέταση προσυμπτωματικού ελέγχου που μπορεί να βρει κάτι. Αλλά να θυμάστε, οι πιθανότητες είναι ότι θα είναι απολύτως εντάξει. Το NHS πραγματοποιεί χιλιάδες μαστογραφίες κάθε μέρα. Υπάρχει ένας πολύ μικρός αριθμός που είναι πραγματικά θετικός (περίπου εννέα στις 1.000 εξετάσεις). Αν βρουν κάτι, αυτό θα είναι πιθανότατα μικροσκοπικό και πραγματικά θεραπεύσιμο και ιάσιμο. Σε ορισμένες χώρες, δεν υπάρχουν προγράμματα ελέγχου. Είμαστε πραγματικά τυχεροί που τα έχουμε και θα πρέπει απλώς να κάνουμε τις εξετάσεις όταν μας καλούν”.

8. Κάντε εξάσκηση

Η Price ανακάλυψε την αγάπη της για το τρέξιμο στα 50 της: “Το να βγαίνεις έξω στον καθαρό αέρα, στο τοπίο, με τη φύση είναι το καλύτερο πράγμα για σένα στον κόσμο”. Καθώς μεγαλώνεις δεν σκέφτεσαι “πρέπει να γίνω πιο γυμνασμένη”, σκέφτεσαι “πρέπει να παραμείνω υγιής”. Ο Price κάνει εντυπωσιακές έξι ώρες γυμναστικής την εβδομάδα. “Νομίζω ότι θα έπρεπε να είναι περισσότερες”, λέει, κάνοντας ενδυνάμωση και γυμναστική, δυναμικό πιλάτες, διαλειμματική προπόνηση υψηλής έντασης και ένα μεγάλο τρέξιμο το Σαββατοκύριακο. “Θεωρώ ότι το να κάνω τον μαραθώνιο του Λονδίνου μου δίνει μια πραγματική αίσθηση σκοπού κάθε χρόνο, επειδή ξέρω για ποιο λόγο προπονούμαι. Επίσης, στην ηλικία μου, αν δεν μπορείς να είσαι γρήγορος, να είσαι μακρύς. Νομίζω ότι αυτή η αίσθηση του να πιέζεις τον εαυτό σου στα όρια είναι αρκετά υγιές πράγμα. Η γυμναστική είναι ιδανική για να μεγαλώνεις, και για τα οστά, τους μυς και την ψυχική σου υγεία. Είμαι πραγματική υπέρμαχος των γυναικών μιας ορισμένης ηλικίας που αρχίζουν να τρέχουν”.

9. Φορέστε αντηλιακό

“Αποφεύγω να βγαίνω στον ήλιο”, λέει ο Price. “Ποτέ δεν συνήθιζα να το κάνω πολύ, αλλά έχω πλήρη επίγνωση του κινδύνου κακοήθειας του δέρματος. Γι’ αυτό καλύπτω το πρόσωπό μου και δεν είμαι λάτρης του ήλιου”. Ο Swanton λέει ότι πάντα “φοράει αντηλιακή κρέμα και επειδή είναι φαλακρός, καπέλο στον ήλιο”.

10. Διαχειριστείτε το στρες

“Η ζωή είναι πολύ αγχωτική και πολλοί από εμάς πρέπει να προσπαθήσουμε να αντιμετωπίσουμε καλύτερα το στρες”, λέει ο Price. Το ίδιο το στρες δεν έχει αποδειχθεί ότι προκαλεί καρκίνο, αλλά μπορεί να σημαίνει ότι ζείτε με τρόπο που αυξάνει τον κίνδυνο, λέει. “Μερικές φορές σημαίνει ότι τρώτε πολύ, πίνετε πολύ ή δεν ασκείστε. Η ενσυνειδητότητα είναι πολύ καλή και οι τεχνικές αναπνοής. Ξέρω ότι ακούγονται λίγο μινιμαλιστικές, αλλά μπορούν να λειτουργήσουν για πολλούς ανθρώπους”. Σχετικά με την άμεση σχέση μεταξύ του στρες και του καρκίνου, η Swanton προσθέτει: “Ένας από τους λόγους για τους οποίους δεν γνωρίζουμε ακόμη την απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι ότι δεν έχουμε καλά μοντέλα για την προσομοίωση του ανθρώπινου στρες στο εργαστήριο, ώστε να μπορούμε να το κατανοήσουμε και να το μελετήσουμε. Γνωρίζοντας όμως τα αναδυόμενα στοιχεία για το πώς το κεντρικό νευρικό σύστημα μεταβάλλει το ανοσοποιητικό περιβάλλον και αμοιβαία, πώς τα κύτταρα του ανοσοποιητικού επικοινωνούν με το κεντρικό νευρικό σύστημα, δεν θα με εξέπληττε καθόλου αν υπήρχε μια λειτουργική σύνδεση. Τα επόμενα πέντε έως δέκα χρόνια, ίσως αρχίσουμε να βλέπουμε μια εμφάνιση δεδομένων που θα εξετάζουν τη σχέση μεταξύ του στρες και του καρκίνου”.

11. Εξετάστε τον γενετικό κίνδυνο

“Περίπου το 7% των καρκίνων του προστάτη είναι γενετικοί”, λέει ο O’Sullivan, “και μπορεί να έχετε BRCA, μια γονιδιακή μετάλλαξη που σχετίζεται με τον καρκίνο του μαστού και τον καρκίνο του προστάτη”. Αυτό είναι σπάνιό – μόνο 1 στα 400 άτομα τα έχει. Ο O’Sullivan λέει ότι αν οι άνδρες έχουν συγγενή που πέθανε από καρκίνο του προστάτη σε νεαρή ηλικία, είναι σημαντικό να κάνουν εξέταση του ειδικού προστατικού αντιγόνου, η οποία είναι διαθέσιμη στο NHS, κάθε λίγα χρόνια από την ηλικία των 50 ετών. “Όσο νωρίτερα τον εντοπίσετε, τόσο πιο εύκολη είναι η θεραπεία του”, λέει. Ο κίνδυνος ενός ελαττωματικού γονιδίου BRCA1 ή BRCA2 είναι πολύ υψηλότερος για τον καρκίνο του μαστού και των ωοθηκών, λέει ο Price. “Η προφυλακτική μαστεκτομή συνιστάται όταν ο κίνδυνος γίνεται πολύ υψηλός και οι ασθενείς συχνά το επιλέγουν αυτό αντί της τακτικής παρακολούθησης”, λέει.

12. Όταν έρχεστε αντιμέτωποι με μια διάγνωση, η γνώση είναι δύναμη

“Εάν διαγνωστείτε με καρκίνο, προσπαθούμε να συμβουλεύουμε τους ασθενείς να κάτσουν πραγματικά να το αντιμετωπίσουν και να συμβιβαστούν με αυτό”, λέει η Price. “Επειδή δεν είναι κάτι καλό, προφανώς κανείς δεν θέλει να διαγνωστεί με καρκίνο. Αλλά μάθετε όσες περισσότερες πληροφορίες μπορείτε. Συχνά το δυσκολότερο είναι να το πείτε σε άλλους ανθρώπους, λόγω της αντίδρασής τους: κάποιοι άνθρωποι δεν θέλουν να μιλήσουν γι’ αυτό ή ακόμη και να μην θέλουν να σας πλησιάσουν. Το να είστε ανοιχτοί και ειλικρινείς μπορεί να σας βοηθήσει, και κάντε ένα σχέδιο με τους γιατρούς σας. Συχνά οι ασθενείς διαπιστώνουν ότι ο φόβος για το άγνωστο είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα. Έτσι, αν μπορείτε να κάνετε όλες τις ερωτήσεις και να ξέρετε με τι έχετε να κάνετε, αυτό μπορεί να βοηθήσει. Υπάρχει ένας τεράστιος όγκος υποστήριξης εκεί έξω. Οι άνθρωποι θα σας βοηθήσουν στο ταξίδι σας”.

13. Μη φοβάστε τη θεραπεία

Μερικοί άνθρωποι μπορεί να ανησυχούν για να εξεταστούν από φόβο για τη θεραπεία, αλλά αυτή πάντα βελτιώνεται, λέει ο O’Sullivan, ιδίως η ακτινοθεραπεία. “Εάν οι άνθρωποι έχουν συμπτώματα, μπορεί μερικές φορές να είναι απρόθυμοι να πάνε στον παθολόγο τους λόγω της ανησυχίας για το πόσο κακή μπορεί να είναι η θεραπεία. Πολλοί άνθρωποι έχουν συγγενείς που πέρασαν δύσκολα μετά από ακτινοθεραπεία. Αλλά η επιστήμη έχει βελτιωθεί δραματικά. Αν σκεφτείτε πώς ήταν το smartphone σας πριν από 10 χρόνια και πώς είναι τώρα, είναι παρόμοιο με το είδος των τεχνολογικών εξελίξεων στην ακτινοθεραπεία, σε σημείο τώρα που οι παρενέργειες είναι πολύ μειωμένες. Πολλοί άνθρωποι συνεχίζουν κανονικά τη ζωή τους γύρω από τη θεραπεία. Σε ορισμένες ακτινοθεραπείες, μετά από πέντε ημέρες οι άνθρωποι μπορούν να θεραπευτούν”.

14. Μιλήστε γι’ αυτό

“Ο καρκίνος προσβάλλει έναν στους δύο ανθρώπους κατά τη διάρκεια της ζωής τους”, λέει ο Price. “Όλοι γνωρίζουν κάποιον που τον έχει αγγίξει ο καρκίνος. Μερικές φορές, το φοβόμαστε πάρα πολύ και πιστεύουμε ότι αν δεν μιλήσουμε γι’ αυτό, δεν θα μας συμβεί. Πρέπει να είμαστε πολύ πιο ανοιχτοί γι’ αυτό στην κοινωνία μας”. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε, λέει: “Ενώ ο καρκίνος μπορεί να είναι πολύ άσχημος για κάποιους, δεν ισοδυναμεί πάντα με θάνατο. Για πολλούς ανθρώπους, ο καρκίνος ίσως σημαίνει δύσκολη θεραπεία, και όπως έχει πει η πριγκίπισσα της Ουαλίας, υπάρχουν καλές και κακές μέρες. Και μετά ίσως ξεμπερδεύεις, και αυτό είναι η επιβίωση από τον καρκίνο. Τότε μπορείτε να αρχίσετε να εξετάζετε πώς αυτό παίζει ρόλο στο να κάνετε τη ζωή σας καλύτερη. Το ταξίδι του καρκίνου για τον καθένα είναι διαφορετικό και μπορεί να είναι πραγματικά δύσκολο- για κάποιους τα καταφέρνει και για κάποιους άλλους, δυστυχώς, όχι. Ως γιατροί για τον καρκίνο θέλουμε να υπάρχει όσο το δυνατόν καλύτερη έκβαση για κάθε ασθενή”.

15. Ζήστε τη ζωή στο έπακρο

“Το έργο μου είχε διττό αντίκτυπο”, λέει ο Sivakumar. “Ο ένας αντίκτυπος είναι να βλέπεις τον καρκίνο του ήπατος – υπάρχουν λογικά πράγματα που μπορείς να κάνεις για να μειώσεις τον κίνδυνο καρκίνου εκεί. Αλλά πρέπει επίσης να θυμάστε ότι οι περισσότεροι καρκίνοι δεν μπορούν να προληφθούν: σε γενικές γραμμές το 40% του καρκίνου μπορεί να προληφθεί και το 60% όχι. Οι άλλοι δύο καρκίνοι που βλέπω πιθανώς δεν ανήκουν στην κατηγορία που μπορεί να προληφθεί πλήρως. Αυτό που πραγματικά με δίδαξε είναι η ισορροπία μεταξύ εργασίας και ζωής, το να περνάς χρόνο με τους αγαπημένους σου και να φροντίζεις να έχεις χρόνο να τους βλέπεις. Πιστεύω πολύ ακράδαντα σε αυτό”.

*Με πληροφορίες από The Guardian