Η εμμονή της Φινλανδίας με τις σάουνες γίνεται παγκόσμιο φαινόμενο

Η Erika Benke, αρθρογράφος του BBC, απολαμβάνει σάουνες σε συνδυασμό με βουτιές στον πάγο εδώ και αρκετά χρόνια, έτσι μοιράστηκε την εμπειρία της και τις απόψεις της σχετικά με το ζήτημα της σάουνας στην Φιλανδία.

Μερικές φορές αναρωτιέμαι γιατί υποβάλλω το σώμα μου σε τέτοια πράγματα. Μόλις είχα τελειώσει ένα χειμωνιάτικο τρέξιμο σε ένα παγωμένο πάρκο στην πόλη Όουλου της Φινλανδίας. Η θερμοκρασία του αέρα ήταν -15°C.  Στα 170 χιλιόμετρα νότια του Αρκτικού Κύκλου, αυτό είναι το βορειότερο Parkrun στον κόσμο.

Λιγότερο από μία ώρα αργότερα, μπήκα σε μια σάουνα – ένα αχνά φωτισμένο ξύλινο δωμάτιο όπου η έντονη ζέστη προερχόταν από μια τεράστια ξυλόσομπα. Το θερμόμετρο έδειχνε 85°C.

Καθώς καθόμουν εκεί, ιδρώνοντας έντονα, ένας άλλος λουόμενος έριξε μια κουτάλα νερό πάνω στις καυτές πέτρες της σόμπας για να δημιουργήσει “löyly” – τη φινλανδική λέξη για μια ξαφνική έκρηξη ατμού που πλημμυρίζει τον αέρα. Είναι μια έντονη αίσθηση, σχεδόν σοκαριστική. Η ζέστη έφτασε βαθιά στο δέρμα και τους μυς μου, λιώνoντας κάθε ένταση.

Αλλά αυτό δεν μου ήταν αρκετό. Βγαίνοντας έξω στον παγωμένο αέρα, ατμός ανέβαινε από το σώμα μου, και κατέβηκα από μια σκάλα καλυμμένη με πάγο στο παγωμένο νερό του ποταμού Όουλου, με θερμοκρασία περίπου 1°C. Ένιωσα οξύ πόνο, σαν να με τρυπούσαν ένα εκατομμύριο βελόνες.

Αλλά δεν βγήκα έξω. Αντίθετα, μέτρησα αργά μέχρι τα δώδεκα. Και μετά από λίγα δευτερόλεπτα ο πόνος φαινόταν να εξαφανίζεται – στην πραγματικότητα ένιωσα καλά. Ήταν σχεδόν σαν μια παγωμένη αγκαλιά. Όταν σκαρφάλωσα έξω, ο αέρας γύρω μου φαινόταν σχεδόν ζεστός.

Σε κάποιους, αυτό μπορεί να ακούγεται σαν το πρωινό πρόγραμμα ενός παρανοϊκού μαζοχιστή. Όμως αυτή η εναλλαγή από το κρύο, στη ζέστη και ξανά στο κρύο με έκανε να νιώσω παράξενα ζωντανή. Μια σάουνα που ακολουθείται από παγωμένο μπάνιο είναι γνωστή ως «θεραπεία αντίθεσης» στην αθλητιατρική – και είναι απρόσμενα ευχάριστη. Όταν το κάνω, νιώθω μια έκρηξη ενέργειας που μετατρέπεται σε μια διάθεση ευφορίας.

Είναι κάτι που απολαμβάνω εδώ και καιρό, όπως και εκατομμύρια άλλοι Φινλανδοί που συμμετέχουν τακτικά στα παραδοσιακά τελετουργικά λουσίματος στη σάουνα. Είναι τόσο σημαντικό μέρος της ζωής στη Σκανδιναβία, που η συμμετοχή της Σουηδίας στον φετινό Διαγωνισμό Τραγουδιού της Eurovision – του συγκροτήματος Kaj, του οποίου τα μέλη κατάγονται από τη Φινλανδία – είναι ένας ύμνος στη ζεστή, ιδρωμένη αίσθηση της σάουνας. Το τραγούδι “Bara Bada Bastu”, που μεταφράζεται ως “απλώς κάνε μια σάουνα”, ήταν από τα φαβορί στον διαγωνισμό και βρισκόταν στην κορυφή των charts πριν από τον τελικό. Τελικά, η εμφάνιση κατέλαβε την τέταρτη θέση.

Για όσους βρίσκονται εκτός Φινλανδίας, η εναλλαγή από το κρύο στη ζέστη και πίσω στο κρύο μπορεί να φαίνεται ακραία, αλλά πρόκειται για μια τάση ευεξίας που εξαπλώνεται πλέον πέρα από τα σκανδιναβικά σύνορα σε άλλα μέρη του κόσμου.

Έτσι, ήθελα να εμβαθύνω στην επιστήμη πίσω από τη φινλανδική σάουνα και να ανακαλύψω αν είναι πράγματι καλή για μένα.

«Οι Φινλανδοί πηγαίνουν στη σάουνα τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα και περνούν από πέντε έως τριάντα λεπτά σε θερμοκρασίες περίπου 80-100°C», λέει ο Heikki Junkkari, γιατρός και μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Φινλανδικής Εταιρείας Σάουνας, ενός οργανισμού που προωθεί την πολιτιστική κληρονομιά της φινλανδικής σάουνας από το 1937.

Οι σάουνες υπάρχουν εδώ και χιλιάδες χρόνια και η επίσκεψη σε αυτές αποτελεί βαθιά ριζωμένο μέρος της φινλανδικής ζωής. Ενώνει τους Φινλανδούς ανεξαρτήτως ηλικίας ή περιοχής. Οι σάουνες έχουν ακόμη ενταχθεί στον Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco.

«Υπολογίζεται ότι υπάρχουν 3,3 εκατομμύρια σάουνες σε αυτήν τη χώρα των 5,5 εκατομμυρίων κατοίκων, πράγμα που σημαίνει ότι είναι προσβάσιμες σχεδόν σε όλους. Οι λουόμενοι συνήθως δροσίζονται σε μια παγωμένη λίμνη ή ποτάμι ή κάνουν ένα κρύο ντους. Οι περισσότεροι εναλλάσσουν τη ζέστη με το κρύο αρκετές φορές», λέει ο Junkkari.

«Αλλά η μετάβαση από τη ζέστη στο παγωμένο είναι μια έντονη εμπειρία που επηρεάζει την κυκλοφορία του αίματος στο ανθρώπινο σώμα», λέει ο Setor Kunutsor, καρδιαγγειακός επιδημιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Μανιτόμπα.

«Όταν πηγαίνεις στη σάουνα, η θερμοκρασία του σώματος ανεβαίνει σιγά-σιγά από τους 37°C στους 39°C. Τα αιμοφόρα αγγεία διαστέλλονται, αρχίζεις να ιδρώνεις και η πίεση του αίματος μειώνεται», εξηγεί. «Όταν βυθίζεσαι σε παγωμένο νερό συμβαίνει το αντίθετο: τα αιμοφόρα αγγεία συστέλλονται και η πίεση του αίματος αυξάνεται».

Πολλές ιατρικές μελέτες έχουν συζητήσει τα πιθανά οφέλη και τους κινδύνους των σάουνων και των παγωμένων λουτρών, αλλά ο Junkkari προειδοποιεί ότι πολλές από αυτές τις μελέτες δεν έχουν υψηλή επιστημονική ποιότητα.

«Πολύ λίγες μελέτες είναι ποιοτικές τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές», λέει, αναφερόμενος στη μεθοδολογία κατά την οποία οι συμμετέχοντες χωρίζονται τυχαία σε ομάδες ώστε να δοκιμαστεί η αποτελεσματικότητα ενός φαρμάκου, μιας δραστηριότητας ή κάποιας άλλης παρέμβασης.

Η χρήση της σάουνας μπορεί να έχει θετικές επιδράσεις στην αναπνευστική υγεία, την άνοια και την καρδιαγγειακή λειτουργία.

Υπάρχουν επίσης αναφορές στην ιατρική βιβλιογραφία για άτομα που αρρώστησαν ή ακόμα και πέθαναν αφού βούτηξαν κατευθείαν από τη ζέστη της σάουνας σε παγωμένο νερό. Μια μελέτη του 1998, για παράδειγμα, ανέφερε την περίπτωση ενός ατόμου στην Ιαπωνία που πέθανε από καρδιακή προσβολή μετά την είσοδό του σε παγωμένο νερό αμέσως μετά τη σάουνα. Ωστόσο, τα δεδομένα δείχνουν ότι αυτά τα περιστατικά είναι εξαιρετικά σπάνια. Στις περισσότερες περιπτώσεις εμπλέκονται άτομα που είχαν καταναλώσει αλκοόλ ή είχαν προϋπάρχουσες παθήσεις.

Ορισμένες μελέτες προειδοποιούν επίσης ότι τα σύντομα λουτρά σάουνας με ενδιάμεσες απότομες ψύξεις συνδέονται με καρδιακές αρρυθμίες σε ασθενείς με υπάρχουσες καρδιαγγειακές παθήσεις. Μια αναφορά περίπτωσης που δημοσιεύτηκε νωρίτερα φέτος προειδοποιεί επίσης ότι ένας ασθενής στο Μπέρμιγχαμ του Ηνωμένου Βασιλείου χρειάστηκε νοσοκομειακή φροντίδα για 12 ημέρες, μετά από θερμοπληξία στη σάουνα που οδήγησε σε καρδιακή προσβολή, επιληπτικές κρίσεις και βλάβες στο ήπαρ και τα νεφρά.

Ωστόσο, υπάρχουν και άλλες ενδείξεις που υποστηρίζουν ότι η χρήση σάουνας μπορεί να έχει προστατευτική δράση απέναντι στον αιφνίδιο καρδιακό θάνατο.

Ο Setor Kunutsor έχει συνεργαστεί με τον Φινλανδό καρδιολόγο και ερευνητή Jari Laukkanen σε ορισμένες από τις μεγαλύτερες μελέτες για σάουνα και παγωμένα λουτρά που έχουν γίνει μέχρι σήμερα. Η έρευνά τους βασίζεται σε δεδομένα που συλλέχθηκαν σε διάστημα 20 ετών και περιλαμβάνει 2.682 άνδρες μέσης και μεγαλύτερης ηλικίας από την ανατολική Φινλανδία.

Η έρευνα αυτή, η οποία αποτελεί μέρος μιας συνεχιζόμενης παρατηρητικής μελέτης, υποδεικνύει ότι η χρήση σάουνας μπορεί να έχει θετικά αποτελέσματα στην αναπνευστική υγεία, στην άνοια και στην καρδιαγγειακή υγεία.

«Η επίσκεψη σε σάουνα μερικές φορές την εβδομάδα σχετίζεται με μειωμένο κίνδυνο υψηλής αρτηριακής πίεσης, καρδιακής νόσου και αιφνίδιου καρδιακού θανάτου», λέει ο Kunutsor. Ο ίδιος και οι συνάδελφοί του υποψιάζονται ότι ο λόγος σχετίζεται με την επίδραση που έχει η σάουνα και η βύθιση σε παγωμένο νερό στο καρδιαγγειακό σύστημα, καθώς τα αιμοφόρα αγγεία διαστέλλονται και συστέλλονται γρήγορα. Αυτό μπορεί να μειώσει τη δυσκαμψία των αρτηριών, ενώ επίσης βοηθά στον έλεγχο άλλων παραγόντων κινδύνου όπως η φλεγμονή και το άγχος.

«Όσοι συνδυάζουν τη σάουνα με άσκηση μπορεί να αποκομίσουν ακόμη περισσότερα καρδιαγγειακά οφέλη», προσθέτει ο Kunutsor. Αυτός και οι συνεργάτες του οργάνωσαν μια τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη μελέτη στην οποία μία ομάδα 47 συμμετεχόντων έκανε σάουνα και άσκηση τρεις φορές την εβδομάδα για οκτώ εβδομάδες, ενώ μια άλλη ομάδα έκανε μόνο την άσκηση.

«Βρήκαμε ότι οι συνεδρίες σάουνας σε συνδυασμό με άσκηση οδήγησαν σε μια μέση μείωση οκτώ χιλιοστών υδραργύρου στην αρτηριακή πίεση», λέει ο Kunutsor. «Πρόκειται για μια πολύ σημαντική μείωση».

Υπάρχει επίσης κάποια έρευνα που υποδεικνύει ότι η χρήση σάουνας μπορεί να είναι ωφέλιμη και για τον εγκέφαλο.

Το 2017, ο Kunutsor και οι συνεργάτες του δημοσίευσαν μια μελέτη που διήρκεσε πάνω από 20 χρόνια και περιλάμβανε περισσότερους από 2.300 άνδρες. Όσοι συμμετείχαν σε δύο έως τρεις συνεδρίες σάουνας την εβδομάδα είχαν 20% χαμηλότερο κίνδυνο νόσου Αλτσχάιμερ και 22% χαμηλότερο κίνδυνο άνοιας σε σύγκριση με εκείνους που πήγαιναν στη σάουνα μόνο μία φορά την εβδομάδα. Το αποτέλεσμα ήταν ακόμη πιο ισχυρό με συχνότερη χρήση της σάουνας: η άνοια μειώθηκε κατά 66% και η νόσος Αλτσχάιμερ κατά 65% σε όσους χρησιμοποιούσαν σάουνα τέσσερις έως επτά φορές την εβδομάδα, συγκριτικά με όσους την επισκέπτονταν μόνο μία φορά την εβδομάδα.

«Έχουμε βρει μια ισχυρή αντίστροφη συσχέτιση ανάμεσα στη συχνότητα χρήσης της σάουνας και στον κίνδυνο άνοιας και Αλτσχάιμερ», λέει ο Kunutsor.

Ωστόσο, η μελέτη δεν συνέκρινε τις επιδράσεις της σάουνας με τον κίνδυνο άνοιας σε άνδρες που δεν χρησιμοποιούν σάουνα καθόλου, επομένως τα αποτελέσματα μπορεί να αντανακλούν και έναν γενικότερο υγιεινό τρόπο ζωής που έχουν όσοι έχουν τον χρόνο να απολαμβάνουν τακτικά σάουνα. Είναι επίσης σημαντικό να θυμόμαστε ότι τέτοιου είδους παρατηρητικές μελέτες δεν αποδεικνύουν αιτιακή σχέση. Παρέχουν όμως ενδείξεις που αξίζει να διερευνηθούν περαιτέρω.

Παρ’ όλα αυτά, η παρατηρητική έρευνα των Kunutsor και Laukkanen υποδεικνύει επίσης ότι η συχνή χρήση σάουνας μπορεί να μειώνει τον κίνδυνο ψυχικών διαταραχών.

Η σάουνα έδωσε ρυθμό στη ζωή μας – Juha Mieto

Αναφορές από προσωπικές εμπειρίες για ψυχολογικά οφέλη περιλαμβάνουν αυτή του Juha Mieto, διάσημου Φινλανδού σκιέρ αντοχής. Αποδίδει στη σάουνα την αποκατάσταση της ψυχικής του υγείας – και του γιου του – μετά τον αιφνίδιο θάνατο της συζύγου του.

«Ήταν τεράστιο σοκ. Ο γιος μου μόλις είχε κλείσει τα οκτώ. Άρχισα να ανάβω τη σάουνα κάθε μέρα στις 6 το απόγευμα. Έγινε ένα τελετουργικό που μας έφερε ηρεμία», θυμάται ο Mieto. «Το συνεχίσαμε για πολλά χρόνια. Η σάουνα έπαιξε βασικό ρόλο στο να βρούμε γαλήνη, δίνοντας ρυθμό στη ζωή μας».

Μια πιθανή εξήγηση είναι πως η παραμονή σε έναν ζεστό, αρωματικό χώρο ενεργοποιεί βραχυπρόθεσμες ορμονικές αλλαγές. Μια τυχαιοποιημένη μελέτη έδειξε ότι η τακτική χρήση σάουνας μειώνει την ένταση των χρόνιων πονοκεφάλων.

«Όταν μπαίνεις στη σάουνα, αυξάνονται οι ορμόνες που ανταποκρίνονται στο φυσιολογικό στρες. Τα επίπεδα ενδορφινών, των φυσικών “αντικαταθλιπτικών” του σώματος, ανεβαίνουν», λέει ο Ilpo Huhtaniemi, ενδοκρινολόγος στο Imperial College London. «Αυξάνεται και η αυξητική ορμόνη, αν και όλες αυτές οι ορμονικές μεταβολές είναι παροδικές».

Η Martha Newson, αναπληρώτρια καθηγήτρια ψυχολογίας στο University of Greenwich, διεξάγει μελέτη με τη British Sauna Society για να αξιολογήσει την επίδραση των τελετουργιών της σάουνας στην ψυχική ευεξία. «Η σάουνα είναι ένας χώρος όπου αναστέλλονται προσωρινά οι κοινωνικοί κανόνες, βγάζουμε τα ρούχα μας, καθόμαστε κοντά», λέει. «Αυτά είναι ιδανικά περιβάλλοντα για να μεταμορφωθεί η ταυτότητά μας».

Η θεραπεύτρια σάουνας Laura Foon τονίζει ότι το ζεστό, ήρεμο περιβάλλον προκαλεί βαθιά χαλάρωση. «Σήμερα, είμαστε συνεχώς σε κατάσταση συναγερμού», λέει. «Η βουτιά στο καταπραϋντικό σκοτάδι της σάουνας είναι βαθιά θεραπευτική, σαν να επιστρέφεις στη μήτρα». Η σάουνα είναι ένας ασφαλής και καθησυχαστικός χώρος.

Τι γίνεται όμως όταν φεύγεις από τη σάουνα και βουτάς σε μια παγωμένη λίμνη; Σίγουρα δεν είναι σαν μήτρα.

Η είσοδος σε κρύο νερό προκαλεί αύξηση των καρδιακών παλμών και της αρτηριακής πίεσης – μια αντίδραση γνωστή ως «ψυχρο-σοκ». Ωστόσο, συνήθως οι δείκτες αυτοί επανέρχονται στο φυσιολογικό λίγο μετά την έξοδο από το νερό.

Αν και φαινομενικά παράδοξο, η τακτική έκθεση στο κρύο μπορεί να οδηγήσει σε μείωση τόσο του μέσου καρδιακού ρυθμού όσο και της πίεσης.

Ο Huhtaniemi εξηγεί ότι υπάρχει και ορμονική αντίδραση: το κρύο προκαλεί απελευθέρωση νευροδιαβιβαστών όπως η νορεπινεφρίνη, που σχετίζεται με την αντίδραση «μάχη ή φυγή». Αυτή αυξάνει την πίεση και την εγρήγορση, προσφέροντας παράλληλα μια έκρηξη ενέργειας.

«Το κρύο αυξάνει επίσης τις ορμόνες σεροτονίνη, κορτιζόλη, ντοπαμίνη και ενδορφίνες που σχετίζονται με τη ρύθμιση των συναισθημάτων και του στρες», λέει.

Ο Antti Lindfors, πολιτισμικός ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Ελσίνκι και χειμερινός κολυμβητής, μελέτησε εμπειρίες 640 κολυμβητών. Το βασικό του εύρημα: η χειμερινή κολύμβηση ενισχύει την αυτοπεποίθηση.

«Ο κόσμος τη βλέπει ως ψυχικό κατόρθωμα. Μόλις το κάνεις, όλα τα υπόλοιπα φαίνονται πιο εύκολα», λέει.

Έρευνες δείχνουν ότι το κρύο εντείνει τα συναισθήματα και τις σωματικές αισθήσεις. Ο Lindfors υποθέτει ότι η εκμάθηση χαλάρωσης μέσα στον πόνο του κρύου μπορεί να βοηθά στη διαχείριση του στρες σε άλλους τομείς της ζωής.

Μια φινλανδική μελέτη σε 49 άτομα έδειξε ότι οι χειμερινοί κολυμβητές είχαν λιγότερη κόπωση, καλύτερη διάθεση και υψηλότερη αυτοεκτίμηση από την ομάδα ελέγχου.

«Η χειμερινή κολύμβηση δεν είναι πανάκεια για ψυχικά προβλήματα, αλλά αξίζει να τη δοκιμάσει κανείς», λέει ο Lindfors. «Το κλειδί είναι να αποδεχτείς το κρύο και όχι να το απορρίψεις με μια γρήγορη έξοδο».

Ο ίδιος προτείνει βουτιές σε θερμοκρασίες 0-10°C για τουλάχιστον 30 δευτερόλεπτα, δύο με τρεις φορές την εβδομάδα.

Προειδοποιήσεις: Το πολύ κρύο νερό μπορεί να είναι επικίνδυνο. Έχουν καταγραφεί θάνατοι κατά τη διάρκεια χειμερινής κολύμβησης, λόγω «ψυχρο-σοκ» και απώλειας λειτουργικότητας. Οι γιατροί προειδοποιούν ότι μπορεί να αυξήσει επικίνδυνα την πίεση, ειδικά σε άτομα με αδιάγνωστα καρδιακά προβλήματα. Συνιστούν να υπάρχει επίβλεψη ή συνοδός κατά την κολύμβηση, σε περίπτωση που προκύψουν δυσκολίες.

Επιπλέον, υπάρχει κίνδυνος υποθερμίας εάν παραμείνει κανείς πολύ ώρα στο παγωμένο νερό.

Ο Lindfors τονίζει τη σημασία της σταδιακής εξοικείωσης: «Χρειάζονται περίπου δύο εβδομάδες για να προσαρμοστεί το σώμα. Μην το παρακάνετε – μείνετε όσο αισθάνεστε ότι είναι σωστό», λέει.

Ο Huhtaniemi συμφωνεί: «Το να το κάνεις λίγο-λίγο είναι πολύ σημαντικό. Η σταδιακή προσαρμογή μειώνει τους κινδύνους».

Και οι δύο ερευνητές λένε ότι ακόμα δεν γνωρίζουμε πώς επηρεάζει το ανθρώπινο σώμα η πολυετής έκθεση σε παγωμένα λουτρά – δεν έχουν γίνει μακροχρόνιες μελέτες.

Γνωρίζοντας πλέον ότι υπάρχει έστω και κάποια επιστημονική τεκμηρίωση για τα οφέλη των σάουνων και των παγωμένων λουτρών, η τελετουργία αυτή απέκτησε για μένα βαθύτερο νόημα. Ελπίζω και το σώμα μου να το αναγνωρίσει.

*Όλο το περιεχόμενο του άρθρου παρέχεται για γενική πληροφόρηση και δεν πρέπει να υποκαθιστά την ιατρική συμβουλή από επαγγελματίες υγείας.

Πηγή: BBC