Η σκοτεινή πλευρά του αθλητισμού: Όταν η ψυχολογική πίεση οδηγεί στην αυτοκτονία

Ο πρωταθλητισμός συχνά συνδέεται με τη δόξα, τη νίκη και την αναγνώριση. Πίσω από τις λαμπερές στιγμές, όμως, πολλοί αθλητές παλεύουν με αόρατους εχθρούς: την κατάθλιψη, το άγχος και την αμείλικτη πίεση της επιτυχίας. Για κάποιους, η ψυχολογική επιβάρυνση γίνεται αβάσταχτη, οδηγώντας τους σε τραγικές αποφάσεις.

Οι αυτοκτονίες αθλητών λόγω ψυχολογικών προβλημάτων δεν είναι ένα νέο φαινόμενο, αλλά τα τελευταία χρόνια η συζήτηση γύρω από τα θέματα ψυχικής υγείας στον αθλητισμό έχει αρχίσει να αποκτά μεγαλύτερη διάσταση.

Αθλητές, που στην επιτυχία τους βλέπουν μόνο τις ανταμοιβές και τα βραβεία, συχνά υποφέρουν από ψυχικές διαταραχές όπως κατάθλιψη, άγχος ή τραυματικές εμπειρίες που σχετίζονται με τη φυσική τους κατάσταση και τις συνεχείς απαιτήσεις του επαγγελματικού αθλητισμού.

Σύμφωνα με μελέτες, οι αθλητές έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να υποφέρουν από ψυχικές διαταραχές σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. Μια έρευνα του 2018 από το British Journal of Sports Medicine διαπίστωσε ότι οι αθλητές επαγγελματικού επιπέδου έχουν 1,5 φορές περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν καταθλιπτικά συμπτώματα σε σύγκριση με άλλες επαγγελματικές ομάδες.

Η επίδραση των τραυματισμών συμβάλλει καθοριστικά στην ψυχολογία των αθλητών καθώς τα στοιχεία από το National Center for Health Research στις ΗΠΑ δείχνουν ότι οι αθλητές που υποφέρουν από σοβαρούς σωματικούς τραυματισμούς έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να εμφανίσουν ψυχικές διαταραχές, όπως κατάθλιψη και άγχος. Συχνά, οι τραυματισμοί οδηγούν σε αίσθημα αποτυχίας και έντονης συναισθηματικής φόρτισης. Οι αθλητές του επαγγελματικού αθλητισμού, ιδιαίτερα εκείνοι που συμμετέχουν σε δημοφιλή αθλήματα όπως το ποδόσφαιρο και το μπάσκετ, αντιμετωπίζουν συχνά υπερβολική πίεση από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τους φιλάθλους, κάτι που έχει αποδειχθεί ότι συμβάλλει στην ψυχολογική τους επιβάρυνση. Το 2018, η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή ανέφερε ότι η ψυχολογική πίεση από τα ΜΜΕ αποτελεί έναν από τους βασικούς παράγοντες κινδύνου για την κατάθλιψη των αθλητών.

Έρευνα του Journal of Sports Science and Medicine το 2019, υποστηρίζει ότι οι αθλητές είναι πιο πιθανό να αυτοκτονήσουν σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό, ιδίως οι αθλητές υψηλού επιπέδου. Ειδικότερα, μελέτες σε επαγγελματίες αθλητές δείχνουν αυξημένα ποσοστά ψυχικών ασθενειών και αυτοκτονιών.

Αυτοκτονίες αθλητών που συγκλόνισαν το ευρύ κοινό

Ρόμπερτ Ένκε (Γερμανία): Ο Γερμανός τερματοφύλακας, ο οποίος αγωνίστηκε στη Μπάγερν Μονάχου και την Εθνική Γερμανίας, αυτοκτόνησε το 2009 σε ηλικία 32 ετών, πέφτοντας σε τρένο. Η κατάθλιψη που υπέφερε ήταν το αποτέλεσμα της απώλειας της κόρης του και άλλων προσωπικών προβλημάτων.

Γκάρι Σπιντ (Ηνωμένο Βασίλειο): Ο Ουαλός ποδοσφαιριστής και προπονητής αυτοκτόνησε το 2011, κρεμάστηκε στο σπίτι του, σε ηλικία 42 ετών. Η αιτία της αυτοκτονίας του αποδίδεται σε ψυχικά προβλήματα και την πίεση από τις επαγγελματικές του υποχρεώσεις.

Τζούνιορ Σέαου (ΗΠΑ): Ο θρύλος του αμερικανικού ποδοσφαίρου αυτοκτόνησε το 2012, πυροβολώντας τον εαυτό του στο στήθος. Πιστεύεται ότι η χρόνια τραυματική εγκεφαλοπάθεια (CTE) που υπέστη από συνεχείς χτυπήματα στο κεφάλι επηρέασε την ψυχική του υγεία και οδήγησε στην αυτοκτονία του.

Κέλι Κάτλιν (ΗΠΑ): Η Αμερικανίδα ποδηλάτισσα, πρώην Ολυμπιονίκης, αυτοκτόνησε το 2019 σε ηλικία 23 ετών. Αν και ήταν μια πολλά υποσχόμενη αθλήτρια, η Κάτλιν είχε εκφράσει δημόσια τη μάχη της με την κατάθλιψη και τις επιπτώσεις των τραυματισμών της.

Άντριου Γουίλιαμς (Αυστραλία): Ο Αυστραλός παίκτης του ράγκμπι αυτοκτόνησε το 2015 σε ηλικία 25 ετών. Ο θάνατός του αποδόθηκε σε ψυχικά προβλήματα που εντάθηκαν λόγω της πίεσης από την επαγγελματική του καριέρα.

Η ψυχολόγος του ΠΣΑΠΠ (Πανελλήνιος Σύνδεσμος Αμειβομένων Ποδοσφαιριστών Ποδοσφαιρίστριων) Φωτεινή Γκότση μίλησε στην Parallaxi για το θέμα των ψυχολογικών προβλημάτων στους αθλητές και την δράση του οργανισμού.

Για τον ΠΣΑΠΠ και τους ψυχολόγους του 

“Τον Μάρτιο του 2022, ο ΠΣΑΠΠ δημιούργησε την υπηρεσία Ψυχολογικής Υποστήριξης όπου απευθύνεται στους ποδοσφαιριστές και τις ποδοσφαιρίστριες. Οποιοδήποτε μέλος μπορεί να απευθυνθεί στην γραμματεία και ύστερα η υπηρεσία να επικοινωνήσει μαζί του, η ψυχοθεραπεία γίνεται είτε δια ζώσης στους χώρους των συνεργατών μας είτε διαδικτυακά, ώστε να ενισχύσουμε τα μέλη σε όλη την χώρα. Μετά από χρόνια ενασχόληση μας με τους αθλητές και τις αθλήτριες, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι κατά κύριο λόγο αντιμετωπίζουν τις μορφές ψυχοπαθολογίας που συναντάμε ευρύτερα στην κοινωνία, δηλαδή άγχος και κατάθλιψη. Τις περισσότερες φορές, τα αιτήματα για ψυχοθεραπεία έχουν να κάνουν με δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στην καθημερινότητά και στις σχέσεις τους, και έπειτα στον αγωνιστικό χώρο. Βέβαια, σε όλα τα μέλη μας υπάρχει η κοινή αφετηρία ότι ασχολούνται και υπάρχουν καθημερινά στον χώρο του ποδοσφαίρου και της ομάδας. Ανάλογα το επίπεδο οι απαιτήσεις μπορεί να γίνουν πολύ έντονες ή τα περιβάλλοντα ακατάλληλα για την προσωπική ή αγωνιστική ανάπτυξή τους, και αυτό να επηρεάσει την ψυχολογική κατάσταση του ατόμου. Παράλληλα, βλέπουμε και κοινές προβληματικές στον πρωταθλητισμό, όπως οι διατροφικές διαταραχές ή η σωματική δυσμορφία, η διαστρεβλωμένη αντίληψη του ατόμου για το σώμα του”.

Για την διαφορά του επιπέδου στον αθλητισμό και τον επηρεασμό προς τους αθλητές 

“Ανάλογα το επίπεδο που αγωνίζεται ένας αθλητής ή μια αθλήτρια, υπάρχουν διαφορές και ομοιότητες σχετικά με τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν. Τα άτομα που κάνουν πρωταθλητισμό φαίνεται να αγωνιούν πολύ για την διατήρηση της επιτυχίας, περισσότερο από άλλα για την απόδοσή τους, και φυσικά να τα επηρεάζει περισσότερο η κοινή γνώμη, η οποία πλέον εκφράζεται στα γήπεδα αλλά ακόμα πιο έντονα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Στις μικρότερες ή ερασιτεχνικές κατηγορίες, γίνεται αισθητή η δυσφορία για τις συνθήκες προπόνησης και διαχείρισης των αθλητών/αθλητριών, γεγονότα που επιδρούν σε όλες τις πτυχές της ζωής τους. Επηρεάζει την ψυχολογική τους κατάσταση, η έντονη ανησυχία για τον βιοπορισμό ενώ παράλληλα καθημερινά προπονούνται σε υψηλή ένταση και με άγχος προσδοκούν να ανέβουν σε μια παραπάνω κατηγορία. Κοινά σημεία όλων των κατηγοριών, είναι το άγχος ανάρρωσης από έναν τραυματισμό, η αγωνία για την σωματική υγεία και επανένταξης στην ομάδα του ποδοσφαιριστή/ποδοσφαιρίστριας. Επιπλέον, μεγάλη δυσκολία συναντάται στις πολλαπλές μετακινήσεις και μεταγραφές των ατόμων, κάθε φορά που αλλάζουν περιβάλλον και πόλη καλούνται να εγκλιματιστούν και να ενσωματωθούν σε μια νέα ομάδα. Διακρίνουμε την ανάγκη ασφάλειας και σταθερής βάσης από τα άτομα ώστε να εξελιχθούν αγωνιστικά και προσωπικά”. 

Για τον επηρεασμό ως προς το τέλος της καριέρας των αθλητών 

“Η ολοκλήρωση της αγωνιστικής καριέρας, από έναν αθλητή ή μια αθλήτρια, σε κάθε περίπτωση συμβολίζει έναν αποχωρισμό, από το άθλημα που επένδυσαν ψυχικά, τις περισσότερες φορές από την παιδική ηλικία μέχρι την δεδομένη στιγμή και μάλιστα στην πιο παραγωγική και δημιουργική ηλικία. Ανάλογα τα αίτια τερματισμού της καριέρας βρίσκουμε ότι επηρεάζονται διαφορετικά τα μέλη μας, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει αν είναι δική τους επιλογή ή όχι, πχ. ένας σοβαρός τραυματισμός ή μη εύρεση ομάδας. Παράλληλα, σπουδαίος παράγοντας για την ήπια μετάβαση του αθλητή/αθλήτριας σε μία νέα καθημερινότητα, είναι οι επαγγελματικές διέξοδοι που έχει δημιουργήσει ή αν ταυτόχρονα με το ποδόσφαιρό έχει λάβει τεχνική ή ακαδημαϊκή μόρφωση για την αναζήτηση νέου επαγγέλματος. Παρατηρείται έντονη καταθλιπτική και αγχωτική συμπτωματολογία, όταν γίνεται ένας τόσο καίριος αποχωρισμός, όπως η λήξη της αθλητικής καριέρας, και το άτομο δεν μπορεί να φανταστεί ένα επαγγελματικό μέλλον”. 

Για τα ψυχολογικά στις διαφορετικές ηλικιακές ομάδες 

“Τα περισσότερα μέλη που απευθύνονται στην υπηρεσία μας, είναι νεαρά άτομα, όπου φαίνεται να νιώθουν μεγαλύτερη εξοικείωση με τον ρόλο του ψυχολόγου και την ψυχοθεραπευτική διαδικασία. Ωστόσο, φαίνεται να μην υπάρχει ποσοτική διαφοροποίηση, αφού όποιο άτομο αναζητά βοήθεια σημαίνει αυτομάτως ότι δυσκολεύεται σε κάποιον τομέα της ζωής του. Υπάρχουν όμως ποιοτικές διαφορές που αντικατοπτρίζουν τα διάφορα ηλικιακά στάδια, πχ. ο τερματισμός της καριέρας ή ο ερχομός ενός παιδιού”.

Για τους βασικούς παράγοντες που οδηγούν τους αθλητές στην αυτοκτονία 

“Η μεγάλη πίεση και προσδοκίες που έχει το άτομο ή έχουν οι υπόλοιποι από αυτό, ο απότομος τερματισμός μιας αθλητικής καριέρας χωρίς μετέπειτα σχέδιο, η θέαση του εαυτού μόνο μέσα από την αθλητική ιδιότητα, όλα τα παραπάνω είναι παραδείγματα που μπορούν να επιφέρουν σοβαρές διαταραχές της διάθεσης, όπου μπορεί να οδηγήσουν σε αυτοκτονικό ιδεασμό και έπειτα σε αυτοκτονία.

Επομένως, είναι απαραίτητο να στοχεύουμε στην ενημέρωση και την πρόληψη της ψυχικής υγείας των αθλητών/αθλητριών, έπειτα να ασχολούμαστε ενεργά με την ανάπτυξη υπηρεσιών και δημόσιων δομών με στόχο την αντιμετώπιση και την παρέμβαση”. 

Αθλητές που έχουν μιλήσει ανοιχτά για την κατάθλιψη και τα ψυχολογικά τους προβλήματα

Μάικλ Φελπς (κολύμβηση) :Ο πιο πολυβραβευμένος Ολυμπιονίκης όλων των εποχών έχει δηλώσει ανοιχτά πως υπέφερε από βαριά κατάθλιψη, ειδικά μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Έχει πει πως σκεφτόταν την αυτοκτονία το 2014. Έκτοτε έγινε ένθερμος υποστηρικτής της ψυχικής υγείας και έχει δημιουργήσει το “Michael Phelps Foundation”.

Ναόμι Οσάκα (αντισφαίριση): Η Ιαπωνοαμερικανίδα τενίστρια αποκάλυψε το 2021 ότι παλεύει με άγχος και κατάθλιψη εδώ και χρόνια. Αποσύρθηκε από το Roland Garros εκείνης της χρονιάς, εξηγώντας πως δεν αντέχει την πίεση των media και των αγώνων. Η δήλωσή της άνοιξε δημόσιο διάλογο για την ψυχική υγεία στον επαγγελματικό αθλητισμό.

Κέβιν Λαβ (μπάσκετ – NBA): Ο παίκτης των Cleveland Cavaliers μίλησε δημόσια το 2018 για τις κρίσεις πανικού και την κατάθλιψη που αντιμετώπιζε. Το άρθρο του στο “The Players’ Tribune” με τίτλο “Everyone Is Going Through Something” προκάλεσε τεράστια απήχηση και επηρέασε πολλούς αθλητές να ακολουθήσουν το παράδειγμά του.

Σιμόν Μπάιλς (ενόργανη γυμναστική): Κατά τους Ολυμπιακούς του Τόκιο (2021), η Biles αποσύρθηκε από αρκετά αγωνίσματα, επικαλούμενη την ανάγκη να προστατεύσει την ψυχική της υγεία. Έχει μιλήσει και για τις επιπτώσεις που είχε η κακοποίηση που υπέστη από τον Larry Nassar.

Αντρές Ινιέστα (ποδόσφαιρο): Ο Ισπανός μέσος, ήρωας του τελικού του Μουντιάλ 2010, αποκάλυψε ότι έπασχε από σοβαρή κατάθλιψη μετά τον θάνατο του φίλου και συμπαίκτη του Dani Jarque. Έχει πει πως ένιωθε «κενός» και «χωρίς νόημα», και ότι η ψυχοθεραπεία τον βοήθησε να επανέλθει.

Η απώλεια του Νίκου Τσουμάνη, πρώην ποδοσφαιριστή που βρέθηκε νεκρός τον Οκτώβριο του 2021, σόκαρε την ποδοσφαιρική κοινότητα και ανέδειξε με δραματικό τρόπο την ανάγκη για πιο ουσιαστική υποστήριξη στην ψυχική υγεία των αθλητών. Ο Τσουμάνης, ο οποίος αγωνίστηκε σε αρκετές ομάδες της Super League, ήταν γνωστός για την αγάπη του για το άθλημα, αλλά και για τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε σχετικά με προσωπικά και οικονομικά προβλήματα, γεγονός που τον οδήγησε σε μια τραγική κατάληξη με την ιατροδικαστική έρευνα να αποκλείει την εγκληματική ενέργεια, καταλήγοντας σε αυτοκτονία.

Στοιχεία που μας επισυνάπτει ο ΠΣΑΠΠ και προέρχονται από έρευνες της Fifpro 

Τα προβλήματα ψυχικής υγείας σχετίζονται με δυσμενείς ή μη φυσιολογικές σκέψεις, συναισθήματα, διαθέσεις ή/και συμπεριφορές που μπορεί να προκαλέσουν προβλήματα στη λειτουργικότητα ενός ατόμου (καθημερινότητα, εργασία, άθληση).

Δυσμενείς/μη φυσιολογικές σκέψεις: υπερβολική αυτοκριτική, χαμηλή αυτοεκτίμηση, απαισιοδοξία, απελπισία και δυσκολία συγκέντρωσης ή μνήμης.

Δυσμενή/μη φυσιολογικά συναισθήματα: ευερεθιστότητα, θυμός, απότομες μεταβολές διάθεσης, θλίψη, απογοήτευση που δεν υποχωρεί, κατάθλιψη, μοναξιά, αίσθημα κενού, έλλειψη πάθους ή κινήτρου.

Δυσμενείς/μη φυσιολογικές συμπεριφορές: επιθετικότητα, κοινωνική απόσυρση, αποφυγή εξόδων, ασυνήθιστα χαμηλό επίπεδο επικοινωνίας και απρόσμενη πτώση στην απόδοση.

Συχνές Διαταραχές Ψυχικής Υγείας

Συναισθηματική δυσφορία: Κατάσταση συναισθηματικής πίεσης που συνοδεύεται από αρνητικά συναισθήματα και επηρεάζει τη λειτουργικότητα.

Άγχος: Αίσθημα ανησυχίας ή έντασης σχετικά με ένα αβέβαιο αποτέλεσμα.

Κατάθλιψη: Διαταραχή που χαρακτηρίζεται από επίμονη καταθλιπτική διάθεση ή απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες, προκαλώντας προβλήματα στην καθημερινή ζωή.

Διαταραχές ύπνου: Προβλήματα με την ποιότητα, τη διάρκεια ή το χρόνο του ύπνου, που επηρεάζουν την ημερήσια λειτουργία.

Κατάχρηση αλκοόλ: Η υπερβολική ή συχνή κατανάλωση αλκοόλ που αυξάνει τον κίνδυνο για σωματικές και κοινωνικές συνέπειες. Περιλαμβάνει υπερβολική χρήση, εξάρτηση και επικίνδυνη συμπεριφορά.

Διαταραγμένη διατροφή: Ο όρος περιλαμβάνει ανθυγιεινές διατροφικές συμπεριφορές και υπερβολική ανησυχία για την εικόνα του σώματος, όπως περιοριστική διατροφή, αυτοπροκαλούμενος έμετος, υπερφαγία και χρήση καθαρτικών.

Στρες και παράγοντες στρες (stressors)

Στρες: Το στρες είναι η αντίδραση του σώματος σε κάθε αλλαγή που απαιτεί προσαρμογή ή απόκριση. Μπορεί να προκύψει από αλλαγές στο περιβάλλον, στο σώμα ή στο μυαλό και συνοδεύεται από σωματικές, ψυχικές και συναισθηματικές αντιδράσεις. Ακόμα και θετικά γεγονότα – όπως η υπογραφή ενός νέου συμβολαίου, η κατάκτηση τίτλου ή η γέννηση παιδιού – μπορούν να προκαλέσουν στρες. Το στρες είναι φυσιολογικό και σε κάποιες περιπτώσεις θετικό, καθώς κρατά το άτομο σε εγρήγορση και παρακινεί για δράση. Όταν όμως συσσωρεύεται και δεν αντιμετωπίζεται σωστά, μπορεί να γίνει βλαβερό. Ειδικά όταν οι προκλήσεις είναι συνεχόμενες και δεν υπάρχει χρόνος για αποφόρτιση, μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα ψυχικής υγείας.

Παράγοντες στρες: Παράγοντας στρες είναι οποιοδήποτε γεγονός ή εμπειρία προκαλεί άγχος. Συνηθισμένοι παράγοντες περιλαμβάνουν τον θάνατο αγαπημένου προσώπου, το διαζύγιο, οικονομικές δυσκολίες ή μετακόμιση. Στο ποδόσφαιρο, τυπικοί παράγοντες στρες είναι οι σοβαροί τραυματισμοί, η πίεση απόδοσης και οι τεταμένες σχέσεις με τον προπονητή ή τους συμπαίκτες.

Ο πρόεδρος του ΠΣΑΠΠ Γιώργος Μπαντής είχε αποκαλύψει συνομιλία με έναν πρώην παίκτη του Άρη, ο οποίος είχε πραγματοποιήσει απόπειρα αυτοκτονίας καθώς αυτός και ακόμα 21 παίκτες του ΠΑΣ Γιάννινα και 24 του Άρη ήταν με την πλάτη στον τοίχο λόγο οφειλών της πολιτείας. 

«Με πρωτοβουλία και δυναμικές κινήσεις του ΠΣΑΠΠ, το θέμα προχώρησε πριν τις βουλευτικές εκλογές. Το Υπουργείο Αθλητισμού είχε κάνει την εισήγησή του προς το οικονομικών και όλα έδειχναν ότι απέμενε μόνο η διαδικασία πίστωσης των χρημάτων. Ωστόσο, ήρθαν οι εκλογές. Και η υπόθεση πάγωσε. Ίσως να οδηγούνταν οριστικά σε αδιέξοδο, αν δεν υπήρχε η κινητοποίηση από όλες τις πλευρές, η οποία οδήγησε σε οριστική, όπως φαίνεται, λύση του ζητήματος.

Τόσο ο Αναπληρωτής Υπουργός Αθλητισμού, Γιάννης Βρούτσης, όσο και ο υφυπουργός Οικονομικών, Θάνος Πετραλιάς, έδειξαν πραγματική βούληση. Εργάστηκαν μεθοδικά, προκειμένου να βρουν τον τρόπο, δέχθηκαν στα γραφεία τους τον ΠΣΑΠΠ και την αντιπροσωπεία από τους νυν και πρώην ποδοσφαιριστές για να ακούσουν από πρώτο χέρι τι ακριβώς συμβαίνει και πήραν το μέρος του δικαίου. Κατάλαβαν ότι αυτό που συμβαίνει, εις βάρος ανθρώπων που είδαν το ποδόσφαιρο να μετατρέπεται από όνειρο σε εφιάλτη, είναι άδικο.

Αν δεν ήθελαν πραγματικά, ήταν πολύ εύκολο να βρεθούν δικαιολογίες, να μετατρέψουν την υπόθεση σε μπαλάκι που να πηγαίνει από το ένα Υπουργείο στο άλλο και ν’ αφήσουν τους ποδοσφαιριστές να πνίγονται στην αγωνία τους. Θα τους έλεγε κανείς τίποτα; Μπορούσαν πολύ εύκολα να κρυφτούν πίσω από τη γραφειοκρατία. Όμως αποφάσισαν να ασχοληθούν πραγματικά και να δώσουν τη λύση.

Είναι ένα πραγματικό θετικό δείγμα μιας διυπουργικής συνεργασίας. Δείγμα ανθρώπων που αναγνωρίζουν ένα λάθος και σκύβουν το κεφάλι για να το διορθώσουν. Όσες διαφωνίες κι αν έχεις για άλλους χειρισμούς της κυβέρνησης -ακόμα και των ίδιων-, το συγκεκριμένο δεν μπορείς παρά να τους το αναγνωρίσεις. Και να ευχηθείς να δούμε περισσότερες τέτοιες πράξεις».

Πληροφορίες και από Gazzeta-Θάνο Σαρρή.