Κατάψυξη ωαρίων: Γιατί μία γυναίκα επιλέγει να «παγώσει» τα ωάριά της σήμερα

Μία γυναίκα έχει φτάσει τα 35 της και μπορεί ακόμα να μην έχει βρει τον κατάλληλο σύντροφο, μπορεί να είναι ακόμα αφοσιωμένη στην καριέρα της, αλλά να θέλει να κρατήσει ανοιχτό το ενδεχόμενο για παιδιά, μπορεί να μη νιώθει έτοιμη να γίνει μαμά, μπορεί η ίδια θέλει να κάνει να κάνει παιδιά και ο σύντροφός της να μην είναι σίγουρος, μπορεί η οικονομική κατάσταση να μην τους ευνοεί, ή μπορεί ένα ζευγάρι να προσπαθεί να φέρει τον καρπό της αγάπης του στον κόσμο, αλλά να μην τα καταφέρνει.

Τα μονοπάτια που οδηγούν στην κατάψυξη ωαρίων είναι πολλά, αλλά το σίγουρο είναι μόνο ένα. Η ελπίδα που έχει δημιουργήσει αυτή η νέα δυνατότητα, έχει αλλάξει πλήρως τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε και αντιμετωπίζουμε την γονιμότητα.

Το γεγονός ότι ο έλεγχος δίνεται ολοκληρωτικά στην γυναίκα, με την επιστήμη να της «κρατά το χέρι» και να την καθοδηγεί, προσφέρει μία ελευθερία που εν έτη 2024 φαίνεται πως χρειαζόμαστε απελπισμένα, μιας και ο χρόνος μοιάζει να γυρνά πίσω, με το δικαίωμα της έκτρωσης να αφανίζεται ξανά, από την μία «δημοκρατική και προοδευτική» χώρα μετά την άλλη.

Μέσα από το γνωστό «egg freezing», δίνεται η δυνατότητα στις γυναίκες να πάρουν τον «απόλυτο έλεγχο» της γονιμότητάς τους και να ενδυναμωθούν, «παγώνοντας» τα καλής ποιότητας ωάριά τους, πριν αυτά αρχίσουν να μειώνονται λόγω ηλικίας.

Αν και η διαδικασία αυτή δεν είναι οικονομικά προσβάσιμη σε όλες τις γυναίκες, θεωρείται κορυφαία επιλογή για όσες μπορούν να την αντέξουν οικονομικά και αντιμετωπίσουν αυτό που έχει γίνει γνωστό ως κοινωνική ή περιστασιακή γονιμότητα («social freezing»), όταν δηλαδή οι συνθήκες στέγασης, καριέρας ή σχέσης καθιστούν δύσκολη την απόκτηση παιδιού.

Από την άλλη, υπάρχουν ορισμένες κλινικές οι οποίες έχουν επικριθεί ότι δίνουν στις ασθενείς ψεύτικες ελπίδες επιτυχούς εγκυμοσύνης ή μια ψευδή αίσθηση ασφάλειας, ενώ οι πιθανότητες επιτυχίας, ιδίως για τις γυναίκες άνω των 35 ετών, μπορεί να είναι χαμηλές.

Στατιστικά στοιχεία

Σύμφωνα με έρευνα του 2021, οι γυναίκες που επιλέγουν την κατάψυξη ωαρίων είναι συνήθως ελεύθερες, μεταξύ 36 και 40 ετών, λευκές, με ανώτερη μόρφωση και επάγγελμα που απαιτεί υψηλά προσόντα.

Οι ειδικοί επισημαίνουν πως η πανδημία ώθησε το ενδιαφέρον για την κατάψυξη ωαρίων για πολλούς λόγους.

Δεδομένα από μελέτη του Ερευνητικού Κέντρου Πιού (Pew Research Center), που πραγματοποιήθηκε τον Απρίλιο του 2022, καταδεικνύουν πως τα τρία τέταρτα των Αμερικανών που έβγαιναν ραντεβού την περίοδο της πανδημίας, ανέφεραν πως το να γνωρίσουν κάποιον είναι πιο δύσκολο από ποτέ, και πολλοί ανησυχούσαν πολύ για το αν θα έβρισκαν σύντροφο.

Γι’ αυτό και κατά τη διάρκεια της πανδημίας, πολλές κλινικές γονιμότητας παρατήρησαν αύξηση του ενδιαφέροντος για την κατάψυξη ωαρίων. Μάλιστα, στις ΗΠΑ η κατάψυξη ωαρίων παρουσίασε αύξηση κατά 39%, και στο Ηνωμένο Βασίλειο το καλοκαίρι του 2020, με το ενδιαφέρον να αυξάνεται κατά 50%, σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος.

Η Αρχή Ανθρώπινης Γονιμοποίησης και Εμβρυολογίας ανέφερε μια «δραματική αύξηση» στον αριθμό των γυναικών στο Ηνωμένο Βασίλειο που παγώνουν τα ωάρια τους, το καλοκαίρι του 203, με ορισμένους ειδικούς να προτείνουν ότι προκλήθηκε από την πανδημία και το άγχος που προκάλεσε σε γυναίκες που ένιωθαν ότι τους έκλεβαν το “γόνιμο παράθυρο”».

Η διαδικασία

H Πηνελόπη Ιωαννίδου, Γυναικολόγος – Μαιευτήρας, Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής στο Α.Π.Θ και Eπιστημονικός Συνεργάτης Α΄Μαιευτικής-Γυναικλογικής κλινικής, Α.Π.Θ, Γ.Ν. Παπαγεωργίου, μιλά στην Parallaxi για τη διαδικασία της κατάψυξης ωαρίων και τις γυναίκες που αφορά: 

«Η κατάψυξη ωαρίων (ή κρυοσυντήρηση ωαρίων) είναι μια ασφαλής και εξαιρετικά αποτελεσματική μέθοδος που επιτρέπει τη διατήρηση των ωαρίων σε εξαιρετικά χαμηλές θερμοκρασίες για μελλοντική χρήση. Αυτή η διαδικασία αποτελεί μέρος της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και χρησιμοποιείται για να παρέχει στις γυναίκες τη δυνατότητα να επενδύσουν στη γονιμότητά τους και να διατηρήσουν τις επιλογές τους για το μέλλον σε περίπτωση που δεν είναι έτοιμες για εγκυμοσύνη ή αν αντιμετωπίζουν ιατρικά θέματα (όπως θεραπείες που επηρεάζουν την αναπαραγωγική τους ικανότητα, π.χ., χημειοθεραπεία). 

Γυναίκες που μπορεί να ωφεληθούν από την μέθοδο αυτή  περιλαμβάνουν: Γυναίκες που επιθυμούν να αναβάλουν την επίτευξη εγκυμοσύνης για προσωπικούς/επαγγελματικούς/κοινωνικούς λόγους αλλά θέλουν να διασφαλίσουν ότι θα έχουν την επιλογή να το κάνουν αργότερα, όταν μπορεί να μειωθεί η ποιότητα ή η ποσότητα των ωαρίων λόγω της ηλικίας. Γυναίκες που πρόκειται να υποβληθούν σε χημειοθεραπεία, ακτινοθεραπεία ή άλλες ιατρικές θεραπείες που ενδέχεται να βλάψουν τις ωοθήκες τους. Γυναίκες με ενδομητρίωση, πολυκυστικές ωοθήκες ή άλλες παθήσεις που δύναται να επηρεάσουν την αναπαραγωγική τους ικανότητα»

Αναφορικά με το όριο ηλικίας, η κ. Ιωαννίδου τονίζει ότι η διαδικασία συνίσταται συνήθως στις γυναίκες κάτω των 35 ετών: 

«Η ποιότητα και η ποσότητα των ωαρίων μειώνονται με την ηλικία, ιδιαίτερα μετά τα 35 χρόνια. Δεν υπάρχει περιορισμός ηλικίας για την κατάψυξη των ωαρίων, μπορεί να πραγματοποιηθεί και σε γυναίκες άνω των 40 ετών, ωστόσο, οι πιθανότητες επιτυχίας μειώνονται λόγω της σημαντικής πτώσης στην ποιότητα και την ποσότητα των ωαρίων». 

«Το κόστος για την κατάψυξη ωαρίων μπορεί να διαφέρει σημαντικά ανάλογα με τη χώρα, την κλινική, και τις υπηρεσίες», εξηγεί η ίδια: 

«Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι το κόστος μπορεί να περιλαμβάνει διάφορα στάδια, όπως οι ιατρικές εξετάσεις, η ορμονική θεραπεία, η ωοληψία, η κατάψυξη και η αποθήκευση των ωαρίων. Επιπλέον, το κόστος αυξάνεται εάν απαιτούνται περισσότερες προσπάθειες ωοληψίας ή αν η γυναίκα επιλέξει να αποθηκεύσει τα ωάρια της για περισσότερα από 1-2 χρόνια». 

Η κ. Ιωαννίδου περιγράφει αναλυτικά τη διαδικασία για την κρυοσυντήρηση των ωαρίων, από την αρχή μέχρι το τέλος της: 

«Η διαδικασία ξεκινά με μια ενδελεχή ιατρική αξιολόγηση. Ο στόχος είναι να προσδιοριστεί η ποιότητα των ωαρίων και η γενικότερη κατάσταση των ωοθηκών της. Έτσι, συζητείται το ιατρικό ιστορικό της γυναίκας, συμπεριλαμβανομένων της γενικής υγείας, τυχόν γυναικολογικών παθήσεων (όπως ενδομητρίωση ή πολυκυστικές ωοθήκες) και των οποιονδήποτε παραγόντων κινδύνου που μπορεί να επηρεάζουν τη γονιμότητα. Πραγματοποιείται διακολπικό υπερηχογράφημα για να εκτιμηθεί η κατάσταση των ωοθηκών και το απόθεμα των ωοθυλακίων . Εκτελούνται εξετάσεις για την αξιολόγηση της γονιμότητας και της γενικότερης κατάστασης της υγείας της μελλοντικής μητέρας. 

Αφού ολοκληρωθεί ο έλεγχος της γυναίκας, η γυναίκα υποβάλλεται σε έναν κύκλο ορμονικής διέγερσης ωοθηκών, με στόχο την ανάπτυξη πολλών ωοθυλακίων ταυτόχρονα. Αυτός ο κύκλος διαρκεί συνήθως περίπου 10-14 ημέρες. Η γυναίκα λαμβάνει καθημερινά ενέσεις που περιέχουν FSH (ωοθυλακιοτρόπο ορμόνη) ή μια συνδυασμένη ορμονική θεραπεία για να προκαλέσουν την ανάπτυξη πολλών ωοθυλακίων στις ωοθήκες. Κατά τη διάρκεια της διέγερσης, η γυναίκα παρακολουθείται τακτικά μέσω υπερηχογραφήματος και μετρήσεων ορμονών στο αίμα. Η διάρκεια και η δοσολογία των φαρμάκων εξαρτώνται από την ηλικία, τις ορμονικές εξετάσεις  και την ωοθηκική ανταπόκριση. 

Όταν τα ωοθυλάκια φτάσουν στο επιθυμητό μέγεθος, η διαδικασία της αναρρόφησης των ωαρίων (ωοληψία) προγραμματίζεται. Η ωοληψία πραγματοποιείται υπό γενική αναισθησία και διαρκεί συνήθως 20-30 λεπτά. Μέσω κολπικού υπερηχογραφήματος, εισάγεται μια βελόνα για να αναρροφήσει τα ωάρια από τα ωοθυλάκια των ωοθηκών. Η γυναίκα παραμένει υπό παρακολούθηση για λίγες ώρες μετά τη διαδικασία, και μπορεί να επιστρέψει στο σπίτι την ίδια μέρα. Μόλις συλλεχθούν τα ωάρια, ακολουθεί η αξιολόγηση της ποιότητας τους, τα υγιή ωάρια καταψύχονται για μελλοντική χρήση. Η κατάψυξη γίνεται συνήθως με τη μέθοδο της «υαλοποίησης». Η πιο κοινή μέθοδος κατάψυξης είναι η “υαλοποίηση”, μια διαδικασία ταχείας ψύξης που μειώνει την πιθανότητα σχηματισμού κρυστάλλων πάγου μέσα στα ωάρια, τα οποία μπορεί να τα καταστρέψουν». 

Πώς λειτουργεί;

O Γυναικολόγος Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, Δημήτρης Μιχαλάκης, από την Κλινική Γονιμότητας Embryolab, αναλύει το πώς ακριβώς λειτουργεί η διαδικασία της κρυοσυντήρησης ωαρίων: 

«Μετά την ωοληψία και τη συλλογή των ωαρίων, αυτά θα αξιολογηθούν σε ειδικά καλλιεργητικά υλικά από τους εμβρυολόγους και αυτά που θα κριθούν κατάλληλα για μελλοντική γονιμοποίηση θα καταψυχθούν με τη μέθοδο της υαλοποίησης (Vitrification) που περιλαμβάνει τη ταχεία κατάψυξη των ωαρίων με αποτέλεσμα τη προστασία από τη δημιουργία κρυστάλλων. Έπειτα τα ωάρια αποθηκεύονται σε υγρό άζωτο στους -196 βαθμούς Κελσίου και παραμένουν διαθέσιμα για μελλοντική χρήση».

Ο κ. Μιχαλάκης, αναλύει την αυξημένη ζήτηση που υπάρχει τα τελευταία χρόνια για κρυοσυντήρηση ωαρίων:  

«Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μεγάλη αύξηση στις θεραπείες κρυοσυντήρησης ωαρίων/συντήρησης γονιμότητας καθώς όλο και περισσότερες γυναίκες πλέον ενημερώνονται για τη γονιμότητα τους και την επίπτωση που έχει η πάροδος της ηλικίας σε αυτή. Όλο και περισσότερες γυναίκες τα τελευταία χρόνια αποφασίζουν να καθυστερήσουν τη τεκνοποίηση και τη δημιουργία οικογένειας λόγω επαγγελματικών ή προσωπικών στόχων. Η επαγγελματική σταδιοδρομία, η εκπαίδευση, η οικονομική σταθερότητα καθώς και η επιλογή του κατάλληλου συντρόφου οδηγεί τις περισσότερες γυναίκες στην αναβολή της μητρότητας. 

Παρ’ολα αυτά η εξέλιξη της τεχνολογίας καθώς και η ανοικτή ενημέρωση των γυναικών για τη γονιμότητα τους, τους επιτρέπει πλέον να αποφασίουν οι ίδιες εάν θέλουν να προχωρήσουν σε μία θεραπεία η οποία έχει ως στόχο να διασφαλίσει τη μελλοντική τους ικανότητα για τη δημιουργία οικογένειας». 

Η διάρκεια αποθήκευσης των κατεψυγμένων ωαρίων εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως η νομοθεσία κάθε χώρας και η τεχνολογία κατάψυξης.

«Στην Ελλάδα, η νομοθεσία επιτρέπει την αποθήκευση ωαρίων για έως και 10 χρόνια, με δυνατότητα παράτασης, αν συντρέχουν ειδικοί λόγοι, όπως ιατρικές καταστάσεις ή απρόβλεπτες καταστάσεις στην υγεία της γυναίκας», εξηγεί η κ. Ιωαννίδου.

«Πλέον δεν υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο χρονικό όριο για να παραμείνουν τα ωάρια κρυσσυντηρημένα», όπως εξηγεί από την πλευρά του και ο κ. Μιχαλάκης: 

«Παρόλα αυτά η Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής έχει θεσπίσει την ηλικία των 54 ετών ως το ανώτερο όριο για να υποβληθεί μία γυναίκα σε θεραπεία εξωσωματικής γονιμοποίησης. Φυσικά, πρέπει να παροτρύνουμε τις ασθενείς να μην περιμένουν μεγάλο χρονικό διάστημα για την αξιοποίηση των κρυοσυντηρημένων ωαρίων καθώς με τη παρόδο των χρόνων μπορεί να παρατηρήσουμε μεταβολές και σε άλλα ανατομικά μέρη που έχουν εξίσου μεγάλη σημασία για τη γονιμότητα της γυναίκας, όπως η μήτρα».  

Σωματικές/ Ψυχολογικές Επιπτώσεις και Πιθανές Επιπλοκές

Η κ. Ιωαννίδου επισημαίνει ότι «η κατάψυξη ωαρίων είναι μια διαδικασία που μπορεί να έχει τόσο σωματικές όσο και ψυχολογικές επιπτώσεις στις γυναίκες»:

«Οι επιπτώσεις αυτές μπορεί να διαφέρουν από γυναίκα σε γυναίκα και να εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες, όπως η ηλικία, η γενικότερη κατάσταση υγείας, η ανταπόκριση στη θεραπεία και το συναισθηματικό υπόβαθρο της γυναίκας. Οι περισσότερες γυναίκες αναφέρουν προσωρινά συμπτώματα όπως πόνο ή πρήξιμο από την ορμονική διέγερση ή τη διαδικασία ωοληψίας. Πολύ σπάνια, μπορούν να προκύψουν πιο σοβαρές επιπλοκές όπως το σύνδρομο υπερδιέγερσης των ωοθηκών (OHSS). Όσον αφορά τις ψυχολογικές επιπτώσεις, η διαδικασία μπορεί να συνοδεύεται από άγχος και συναισθηματική φόρτιση». 

Ο κ. Μιχαλάκης εξηγεί ότι η θεραπεία έχει εξαιρετικά μικρό ποσοστό επιπλοκών, με τη σωστή εφαρμογή των πρωτοκόλλων και τη στενή παρακολούθηση των ασθενών: 

«Αναμφίβολα, η κρυοσυντήρηση ωαρίων αποτελεί πλέον μία αρκετά ασφαλή θεραπεία με εξαιρετικά μικρό ποσοστό επιπλοκών. Κυρίαρχο ρόλο σε αυτό λαμβάνει η εφαρμογή εξατομικευμένων πρωτοκόλλων για τη κάθε γυναίκα ξεχωριστά καθώς και η στενή παρακολούθηση των ασθενών κατά τη διάρκεια ενός κύκλου διέγερσης ωοθηκών οδηγώντας έτσι σε σχεδόν μηδενικά ποσοστά επιπλοκών». 

Η κατάψυξη των ωαρίων είναι γενικά μια ασφαλής διαδικασία στον τομέα της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Ωστόσο, όπως συμβαίνει με οποιαδήποτε ιατρική παρέμβαση, υπάρχουν ορισμένοι πιθανοί κίνδυνοι και επιπλοκές που, παρά το γεγονός ότι είναι σπάνιοι, πρέπει να ληφθούν υπόψη.

Σύμφωνα με την κ. Ιωαννίδου, «αυτοί οι κίνδυνοι σχετίζονται τόσο με τη διαδικασία της ορμονικής διέγερσης των ωοθηκών όσο και με την ωοληψία, καθώς και με τις πιθανές επιπτώσεις της τεχνικής κατάψυξης και απόψυξης των ωαρίων».

«Η πιο σοβαρή και επικίνδυνη επιπλοκή που μπορεί να προκύψει από την ορμονική διέγερση είναι το Σύνδρομο Υπερδιέγερσης των ωοθηκών (OHSS). Η κατάσταση αυτή συνήθως αντιμετωπίζεται με συντηρητική θεραπεία και παρακολούθηση, αλλά σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να απαιτήσει νοσηλεία. Η γυναίκα κατά την διαρκεια της διαδικασίας μπορεί να παραπονεθεί για πρηξίματα ή ευαισθησία στους μαστούς, κούραση ή πονοκεφάλους, ψυχολογικές αλλαγές (ευερεθιστότητα, αλλαγές στη διάθεση), ναυτία/γαστρεντερικές διαταραχές. Αυτά τα συμπτώματα είναι συνήθως ήπια και υποχωρούν μέσα σε λίγες μέρες», επισημαίνει η ίδια.

Γιατί μία γυναίκα να επιλέξεις να παγώσει τα ωάρια της σήμερα;

Σε αυτήν την ερώτηση, η κ. Ιωαννίδου απαντά: 

«Η κατάψυξη ωαρίων είναι μια σύγχρονη ιατρική παρέμβαση που προσφέρει στις γυναίκες τη δυνατότητα να διατηρήσουν τη γονιμότητά τους για το μέλλον, παρέχοντας έτσι μια σειρά από πλεονεκτήματα και επιλογές. Οι λόγοι για τους οποίους μια γυναίκα μπορεί να επιλέξει την κατάψυξη των ωαρίων της ποικίλουν, ανάλογα με προσωπικές, ιατρικές ή κοινωνικές συνθήκες.

Πολλές γυναίκες σήμερα επιλέγουν να καθυστερήσουν τη μητρότητα για προσωπικούς ή επαγγελματικούς λόγους, όπως η εστίαση στην εκπαίδευση, η καριέρα ή η οικονομική σταθερότητα. Η κατάψυξη ωαρίων επιτρέπει στις γυναίκες να «παγώσουν» τα ωάρια τους σε μια ηλικία με υψηλότερη γονιμότητα (π.χ., κάτω των 35 ετών), εξασφαλίζοντας την ευκαιρία για εγκυμοσύνη αργότερα, όταν είναι έτοιμες. Για γυναίκες που διαγιγνώσκονται με ιατρικές παθήσεις που ενδέχεται να επηρεάσουν τη γονιμότητά τους, όπως καρκίνος (ιδιαίτερα αν πρόκειται να υποβληθούν σε χημειοθεραπεία ή ακτινοθεραπεία), η κατάψυξη ωαρίων προσφέρει την ευκαιρία να διατηρήσουν τη γονιμότητά τους για το μέλλον. Γυναίκες με κληρονομικές παθήσεις που μπορεί να επηρεάσουν τη γονιμότητα ή να μεταδοθούν στους απογόνους τους (όπως είναι οι κληρονομικές διαταραχές των ωοθηκών ή η πρόωρη εμμηνόπαυση) μπορεί να επιλέξουν επίσης την κατάψυξη ωαρίων. Αρκετές γυναίκες επιλέγουν να καταψύξουν τα ωάριά τους όταν δεν έχουν βρει τον κατάλληλο σύντροφο ή όταν οι συνθήκες για φυσική σύλληψη δεν είναι κατάλληλες, αλλά επιθυμούν να διατηρήσουν τις επιλογές τους για μελλοντική τεκνογονία. Τέλος, για γυναίκες που ανησυχούν για τις επιπτώσεις του χρόνου στη γονιμότητά τους, η κατάψυξη των ωαρίων μπορεί να προσφέρει μια αίσθηση ελέγχου, ότι η γυναίκα «επενδύει» στο μέλλον της και έχει περισσότερες επιλογές, μειώνοντας έτσι την πίεση του «χρόνου».