Ο Αόρατος Εχθρός: Πώς ένας μύκητας παραλίγο να οδηγήσει σε θάνατο

Ο Τόρενς Έρβιν πιστεύει ότι οι απειλητικοί για τη ζωή μύκητες, γνωστοί ως Coccidioides, μπήκαν στους πνεύμονές του τον Ιούνιο του 2018, ενώ χαλάρωνε στην αυλή του στο Πάτερσον της Καλιφόρνια. «Καθόμουν στην ξαπλώστρα μου, απολαμβάνοντας μια ωραία καλοκαιρινή μέρα, παίζοντας παιχνίδια στο κινητό και πίνοντας ένα κοκτέιλ», είπε ο Έρβιν, ο οποίος έφτασε κοντά στον θάνατο προτού ένας ειδικός διαγνώσει σωστά τη λοίμωξη σχεδόν έναν χρόνο αργότερα.

«Από 290 κιλά έγινα 150, ένας σκελετός», είπε. «Έφτασε στο σημείο όπου οι πρώτοι γιατροί μου σήκωσαν τα χέρια ψηλά και είπαν στη γυναίκα μου: “Δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα” θυμάμαι ακόμα πώς έκλαιγε όταν της το είπαν».

Παρόμοια, ο Ρομπ Πέρντι πιστεύει ότι εισέπνευσε τα σπόρια των Coccidioides το 2012, ενώ δούλευε στον κήπο του έξω από το σπίτι του στο Μπέικερσφιλντ της Καλιφόρνια. Η λοίμωξη εξαπλώθηκε γρήγορα στον εγκέφαλό του, προκαλώντας μυκητισιακή μηνιγγίτιδα — μια δυνητικά θανατηφόρα φλεγμονή των προστατευτικών μεμβρανών που περιβάλλουν τον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό.

«Σε περίπου 3% των ανθρώπων που μολύνονται, ο μύκητας μεταφέρεται και σε άλλα σημεία του σώματος, πέρα από τους πνεύμονες  στο δέρμα, τα οστά, τις αρθρώσεις και σε άλλα όργανα, ή σε πιο παράξενα σημεία όπως το μάτι, το δόντι ή το μικρό δάχτυλο του χεριού», είπε ο Πέρντι, ιδρυτικό μέλος της μη κερδοσκοπικής οργάνωσης MYCare (MYcology Advocacy, Research & Education), που ασχολείται με την ενημέρωση και την προώθηση της έρευνας στον τομέα των μυκητισιακών νοσημάτων.

«Στις μισές περιπτώσεις χτυπάει κατευθείαν στον εγκέφαλο, όπως στη δική μου περίπτωση» αναφέρει ο Πέρντι, «για να ελέγξω την ασθένεια για το υπόλοιπο της ζωής μου, πρέπει να κάνω ενδοκρανιακές ενέσεις με ένα τοξικό φάρμακο 80 ετών που με δηλητηριάζει αργά».

Η τέχνη μιμείται τη ζωή — και το αντίστροφο

Στη σειρά του HBO The Last of Us, ένας φανταστικός, μεταλλαγμένος μύκητας Cordyceps εξαπλώνεται μέσω δαγκωμάτων από μολυσμένους ανθρώπους. Στην τηλεοπτική εκδοχή, το παράσιτο εισβάλλει γρήγορα στον εγκέφαλο του θύματος, μετατρέποντάς το σε ένα βίαιο, λεπιδοειδές αρπακτικό με πλοκάμια που βγαίνουν από το στόμα. Στην πραγματικότητα όμως, ο μύκητας Cordyceps προσβάλλει μόνο έντομα, όπως μυρμήγκια, σκαθάρια, πεταλούδες, νυχτοπεταλούδες και αράχνες — το υπόλοιπο σενάριο είναι καθαρή επιστημονική φαντασία.

Η πραγματικότητα, ωστόσο, δεν χρειάζεται ζόμπι της επιστημονικής φαντασίας — οι μύκητες που παραμορφώνουν και σκοτώνουν ανθρώπους εξαπλώνονται γρήγορα στον σημερινό κόσμο. Σύμφωνα με πρόσφατες παγκόσμιες εκτιμήσεις, υπάρχουν 6,5 εκατομμύρια περιπτώσεις επεμβατικών μυκητισιακών λοιμώξεων και περίπου 3,8 εκατομμύρια θάνατοι ετησίως — και ορισμένες από αυτές τις λοιμώξεις γίνονται όλο και πιο δύσκολες στη θεραπεία.

Λόγω της αυξανόμενης μικροβιακής αντοχής σε όλα τα υπάρχοντα αντιμυκητισιακά φάρμακα, τον Απρίλιο ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κατέταξε 19 είδη μυκήτων ως κρίσιμης, υψηλής ή μεσαίας προτεραιότητας για την ανάπτυξη νέων φαρμάκων.

Οι μύκητες του γένους Coccidioides, που μόλυναν τον Έρβιν και τον Πέρντι, περιλαμβάνονται στη λίστα προτεραιότητας του ΠΟΥ.

Αν και οι θάνατοι από βακτηριακά υπερμικρόβια είναι περισσότεροι από αυτούς που σχετίζονται με τους μύκητες (4,7 εκατομμύρια έναντι 3,8 εκατομμυρίων), υπάρχουν εκατοντάδες αντιβιοτικά για τη θεραπεία βακτηρίων. Αντίθετα, μόλις 17 αντιμυκητισιακά φάρμακα βρίσκονται σε χρήση, σύμφωνα με τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των ΗΠΑ. Ένας λόγος γι’ αυτό είναι η δυσκολία παρασκευής φαρμάκων που να σκοτώνουν τον μύκητα χωρίς να βλάπτουν τον ανθρώπινο οργανισμό.

«Γενετικά, οι μύκητες είναι πιο κοντινοί συγγενείς με τους ανθρώπους απ’ ό,τι με τα βακτήρια», δήλωσε ο ειδικός σε λοιμώδη νοσήματα Δρ. Νιλ Κλάνσι, αναπληρωτής καθηγητής Ιατρικής και διευθυντής του προγράμματος μυκητολογίας στο Πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ.

«Όταν προσπαθείς να δημιουργήσεις ένα αντιμυκητιασικό φάρμακο, πρέπει να στοχεύσεις σε σημεία που δεν θα βλάψουν τα γονίδια και τις πρωτεΐνες που υπάρχουν και στους ανθρώπους», εξηγεί ο Κλάνσι. «Αυτή τη στιγμή, το φάρμακο που χρησιμοποιούμε και σκοτώνει τον μύκητα πιο αποτελεσματικά αντιδρά επίσης με τα κύτταρα των ανθρώπινων νεφρών, με αποτέλεσμα να μπορεί να προκαλέσει νεφρική ανεπάρκεια».

Άλλα αντιμυκητιασικά μπορεί να προκαλέσουν ανικανότητα, παγκρεατίτιδα, ηπατική βλάβη ή σοβαρές αλλεργικές αντιδράσεις.

Οι μυκητισιακές λοιμώξεις σε κατά τα άλλα υγιή άτομα, συνήθως θεραπεύονται με την υπάρχουσα αντιμυκητισιακή αγωγή, ειδικά αν διαγνωστούν έγκαιρα, όπως αναφέρουν οι ειδικοί. Οι πιο ευάλωτοι σε επεμβατικές τέτοιες λοιμώξεις είναι άτομα με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα — για παράδειγμα, λόγω χημειοθεραπείας, αιμοκάθαρσης, HIV/AIDS, ανοσοκατασταλτικών φαρμάκων, ή μεταμόσχευσης οργάνων ή βλαστοκυττάρων, σύμφωνα με τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των ΗΠΑ.

Ωστόσο, ούτε ο Έρβιν ούτε ο Πέρντι ήταν ανοσοκατεσταλμένοι όταν προσβλήθηκαν από κοκκιδιομυκητίαση (coccidioidomycosis, ή cocci), τη νόσο που προκαλείται από τους μύκητες που εισέπνευσαν. Επειδή η ασθένεια εντοπίστηκε για πρώτη φορά στην Κοιλάδα Σαν Χοακίν της Καλιφόρνια, είναι επίσης γνωστή ως «πυρετός της κοιλάδας» (valley fever).

«Ορισμένοι από αυτούς τους ασθενείς, παρότι δεν είναι ανοσοκατεσταλμένοι, απλώς δεν μπορούν να καταπολεμήσουν την λοίμωξη αποτελεσματικά», δήλωσε ο Δρ. Τζορτζ Τόμπσον, ερευνητής μυκήτων και καθηγητής Ιατρικής στη Σχολή Ιατρικής του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια, στο Ντέιβις.

«Αν μπορούσαμε να καταλάβουμε τι διαφέρει στο ανοσοποιητικό τους σύστημα, ίσως να μπορούσαμε να το ενισχύσουμε ώστε να τους βοηθήσουμε να αντιμετωπίσουν τον μύκητα», δήλωσε ο Τόμπσον, ο ειδικός που διέγνωσε τον Έρβιν με πυρετό της κοιλάδας.

Οι πιο επικίνδυνοι ανθεκτικοί μύκητες:

Ο Cryptococcus neoformans, που προκαλεί μια δυνητικά θανατηφόρα μορφή μηνιγγίτιδας, βρίσκεται στην κορυφή της λίστας του ΠΟΥ με τα τέσσερα μυκητιασικά παράσιτα που αποτελούν κρίσιμη προτεραιότητα για έρευνα και ανάπτυξη νέων φαρμάκων. Το ποσοστό θνησιμότητας από λοίμωξη με C. neoformans είναι εξαιρετικά υψηλό — φτάνει έως και το 61%, ειδικά σε ασθενείς με HIV.

Δεύτερος στη λίστα είναι ο Aspergillus fumigatus, ένας μύκητας (μούχλα) που προκαλεί βλάβες στους πνεύμονες και μπορεί να εξαπλωθεί και σε άλλα μέρη του σώματος. «Ο Aspergillus βρίσκεται παντού — στο χώμα, στα φύλλα που μαζεύετε, στο λίπασμα που ρίχνετε», είπε ο Τόμπσον. «Είναι πραγματικά δύσκολο να τον αποφύγεις και έχει πολύ υψηλό ποσοστό θνησιμότητας — περίπου 40% σε ορισμένα άτομα — γι’ αυτό είναι μια λοίμωξη για την οποία χρειαζόμαστε απεγνωσμένα νέα φάρμακα».

Η Candida auris, τρίτη στη λίστα κρίσιμης προτεραιότητας και μοναδική με πολλούς τρόπους του ΠΟΥ και ξεχωρίζει για διάφορους λόγους. Πρώτον, όταν εμφανίστηκε για πρώτη φορά στις Ηνωμένες Πολιτείες το 2013, ήταν ήδη ανθεκτική και στις τέσσερις κατηγορίες αντιμυκητισιακών θεραπειών.

«Η Candida auris εμφανίστηκε με την ανθεκτικότητα στο DNA της από την αρχή», δήλωσε ο Κλάνσι από το Πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ. «Δεν χρειάζεται την εμφάνιση νέων μεταλλάξεων για να αναπτύξει ανθεκτικότητα στα αντιμυκητισιακά».

Γνωστή και ως C. auris, αυτή η μαγιά είναι ιδιαίτερη γιατί είναι «κολλώδης», προσκολλάται δηλαδή σε πλαστικές επιφάνειες και στο ανθρώπινο δέρμα με τρόπους που άλλες μορφές Candida δεν το κάνουν, εξήγησε ο ερευνητής μυκήτων Δρ. Τζατίν Βάιας, καθηγητής Ιατρικής στο Vagelos College of Physicians and Surgeons του Πανεπιστημίου Κολούμπια στη Νέα Υόρκη.

Αυτή η επιμονή του μύκητα καθιστά την C. auris εξαιρετικά δύσκολη στην απολύμανση, ειδικά σε πολυσύχναστα νοσοκομεία, γηροκομεία και κλινικές αιμοκάθαρσης.

«Ένας ασθενής μπορεί να είναι φορέας της C. auris και, όταν τον αγγίξει ένας εργαζόμενος υγείας ή φροντιστής, να μολυνθεί κι εκείνος με τον μύκητα», είπε ο Βάιας. «Στη συνέχεια, οι φροντιστές μπορεί να γίνουν φορείς και να τον μεταδώσουν από ασθενή σε ασθενή». 

Το 2016, υπήρχαν 51 κλινικά περιστατικά C. auris σε τέσσερις πολιτείες, σύμφωνα με τα CDC. Μέχρι το 2023 — μόλις επτά χρόνια αργότερα — είχαν εντοπιστεί 4.514 κλινικά περιστατικά σε 36 πολιτείες. Μόνο μέσα στο 2021, τα κρούσματα αυξήθηκαν κατά 95% σε σχέση με το προηγούμενο έτος.

Η Candida albicans, κοινός μύκητας και τέταρτος στη λίστα του ΠΟΥ για κρίσιμους παθογόνους οργανισμούς ένα συγγενές είδος της C. auris, είναι ένας κοινός μύκητας που ζει σε μικρές ποσότητες στο δέρμα και στο στόμα, το λαιμό, τα έντερα και τον κόλπο. Η C. albicans είναι τέταρτη στη λίστα του ΠΟΥ με τα κρίσιμα παθογόνα που απαιτούν προτεραιότητα στην έρευνα.

Ως μέρος ενός υγιούς μικροβιώματος, η C. albicans ζει ειρηνικά στο σώμα και ενδέχεται να παίζει και ρόλο στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος. Όταν, ωστόσο, αυτή η ισορροπία διαταραχθεί λόγω αντιβιοτικών ή ανοσοκατασταλτικών φαρμάκων, μπορεί να προκαλέσει ενοχλητικές μυκητισιακές λοιμώξεις ή να οδηγήσει σε επεμβατική καντιντίαση με ανθεκτικότητα στα αντιμικροβιακά φάρμακα.

«Οι λοιμώξεις από Candida μπορούν να καταλήξουν στην κυκλοφορία του αίματος, και όταν συμβαίνει αυτό, τα ποσοστά θνησιμότητας σύμφωνα με τη βιβλιογραφία κυμαίνονται από 40% έως 60%, ακόμα και με άμεση διάγνωση και θεραπεία», δήλωσε ο Βάιας.

«Μόνο οι υψηλοί πυρετοί θα μπορούσαν να τον σκοτώσουν»: Ο Τόρενς Έρβιν άρχισε να έχει δυσκολία στην αναπνοή τον Ιούνιο του 2018. Σκέφτηκε ότι ήταν απλώς ένα κρυολόγημα, οπότε δεν επισκέφτηκε γιατρό. Τα συμπτώματα συνέχισαν να επιμένουν και τον Αύγουστο εκείνου του χρόνου, άρχισαν και οι εμετοί.

«Έκανα εμετό ό,τι έπαιρνα, είτε ήταν νερό είτε στερεά τροφή», είπε ο Έρβιν. «Έπρεπε να έχω μια μαζί μου, όπου κι αν πήγαινα, ό,τι κι αν έκανα. Άρχισα να εξασθενώ και να χάνω βάρος».

Η γυναίκα του, Ρόντα Σμιθ-Έρβιν, σοκαρίστηκε με την ταχύτητα με την οποία ο σύζυγός της χειροτέρευε, «Μια φορά πήγαμε στο νοσοκομείο δύο φορές σε δύο μέρες και ανάμεσα σε αυτές τις μέρες, έχασε 31 κιλά — δεν μπορούσα να το πιστέψω», είπε. «Ήμασταν στο νοσοκομείο για την Ημέρα των Ευχαριστιών, και συνέχιζε να κάνει εμετό κάθε μέρα, όλη την ημέρα».

Οι μέρες στο νοσοκομείο έγιναν εβδομάδες. Με αρχική διάγνωση πνευμονίας, ο Έρβιν είπε ότι οι γιατροί δεν μπορούσαν να καταλάβουν γιατί δεν αντέδρασε στα αντιβιοτικά. Η διαβητική του κατάσταση εμπόδιζε την ανάρρωσή του. Ο πυρετός του ήταν επικίνδυνα υψηλός και δύσκολος να αντιμετωπιστεί, είπε η γυναίκα του, ακόμα και με πάγους γύρω από όλο του το σώμα.

«Δεν ήξερε καν ότι είχε πυρετό, οπότε άρχισα να κοιμάμαι στο κρεβάτι του νοσοκομείου μαζί του για να ειδοποιώ τις νοσοκόμες», είπε. «Μου είπαν ότι μόνο οι υψηλοί πυρετοί μπορούσαν να τον σκοτώσουν».

Καθώς η υγεία του χειροτέρευε, ο Έρβιν είπε ότι τον τοποθέτησαν σε αναπνευστήρα — «Έφτασα στο σημείο να αναπνέω μόνο με το 20% των πνευμόνων μου» — και θυμάται ότι χρειάστηκε τρεις μεταγγίσεις αίματος.

«Ήταν τρομακτικό για εμάς, γιατί ήταν τόσο άρρωστος», είπε η μητέρα του, Μπρέντα Έρβιν. «Συνεχώς έλεγε, “Θα πεθάνω;” Όχι, δεν θα πεθάνεις, του έλεγα, ο Θεός θα σε θεραπεύσει» είπε. «Ξέρεις, δεν μπορούσα να τον αφήσω να πάει εκεί, λόγω της πίστης μου».

«Μπορεί να συμβεί σε οποιονδήποτε»

Για δεκαετίες, η κοκκιδιομυκητίαση (cocci) διαγιγνώσκονταν κυρίως σε αγρότες και άλλους εργαζόμενους σε εξωτερικούς χώρους στις ξηρές ερήμους και κοιλάδες της Αριζόνα, της Καλιφόρνια, της Νεβάδα, του Νέου Μεξικού και του Τέξας — περιοχές όπου οι μικροοργανισμοί Coccidioides ευδοκιμούν. Σήμερα, ωστόσο, οι περιπτώσεις κοκκιδιομυκητίασης βρίσκονται σε περισσότερες από 20 πολιτείες και έχουν φτάσει έως και την ανατολική πλευρά των ΗΠΑ, με περιοχές όπως η Πενσυλβάνια και το Μέριλαντ, σύμφωνα με τα δεδομένα των CDC.

«Η πιο συνηθισμένη αντίληψη είναι ότι το παθαίνεις μόνο αν δουλεύεις σε εξωτερικούς χώρους σε μια σκονισμένη περιοχή. Εγώ δούλευα σε εσωτερικό χώρο. Έκανα σχεδιασμό συνταξιοδότησης», είπε ο Πέρντι.

Η κλιματική κρίση και η εξάπλωση της κοκκιδιομυκητίασης:

Η κλιματική κρίση, οι αυξανόμενες πυρκαγιές και οι αμμοθύελλες ενδέχεται να ενισχύουν την εξάπλωση της κοκκιδιομυκητίασης, σύμφωνα με έρευνες. Τα μοντέλα πρόβλεψης δείχνουν αύξηση των περιστατικών κατά 50% έως το 2100.

«Μπορεί να συμβεί σε οποιονδήποτε. Να βρεθείς στο λάθος μέρος, τη λάθος στιγμή, και απλώς να εισπνεύσεις σπόρια που μεταφέρει ο άνεμος», δήλωσε ο Τόμπσον από το UC Davis. «Στην κεντρική Καλιφόρνια, οι άνθρωποι κολλούν αυτή τη λοίμωξη απλώς οδηγώντας στον αυτοκινητόδρομο Interstate 5».

Όταν ο Έρβιν εντόπισε την κλινική του Τόμπσον στο Σακραμέντο τον Μάρτιο του 2019, χρειαζόταν ήδη στήριξη στο περπάτημα για μικρές αποστάσεις. Ο Τόμπσον τον έβαλε σύντομα σε μια πειραματική θεραπεία με το φάρμακο olorofim, στο πλαίσιο κλινικής δοκιμής φάσης ΙΙ για τη δράση του κατά των Coccidioides.

Το ίδιο φάρμακο δοκιμάζεται επίσης για τη θεραπεία του Aspergillus fumigatus, της μούχλας που βρίσκεται στη λίστα κρίσιμης προτεραιότητας του ΠΟΥ.

«Δεν είχα ξανακούσει για τον πυρετό της κοιλάδας», είπε ο Έρβιν. «Αλλά ο Δρ. Τόμπσον είπε ότι είχαμε εξαντλήσει κάθε άλλη επιλογή, οπότε η γυναίκα μου κι εγώ ήμασταν πρόθυμοι να το δοκιμάσουμε».

Η ζωή μετά την επιβίωση από την κοκκιδιομυκητίαση:

Σύμφωνα με τον Δρ. Τόμπσον, αν ο Έρβιν δεν είχε τους πόρους να βρει έναν ειδικό και να αλλάξει θεραπεία, «πιθανότατα θα είχε πεθάνει από τη λοίμωξή του».

«Ανησυχώ ακόμα περισσότερο για τους ασθενείς με λιγότερους πόρους, οι οποίοι μπορεί να έχουν πολύ κακή κατάληξη ή να πεθάνουν επειδή δεν τους βλέπουν γιατροί που ασχολούνται με την κοκκιδιομυκητίαση και δεν έχουν πρόσβαση σε πρωτοποριακές θεραπείες», τόνισε ο Τόμπσον. «Χρειαζόμαστε περισσότερους γιατρούς που να μπορούν να διαχειριστούν αυτούς τους ασθενείς και πρέπει να επενδύσουμε στην ανάπτυξη νέων φαρμάκων».

Το olorofim είναι ένα καθημερινό, από του στόματος φάρμακο, κάτι που σημαίνει ότι ο Έρβιν δεν χρειάστηκε να υποβληθεί σε επεμβατικές ενδοφλέβιες εγχύσεις, όπως απαιτούν άλλα φάρμακα κατά τη διάρκεια της θεραπείας του, που διήρκεσε περισσότερο από τρία χρόνια.

«Ο Τόρενς δεν είχε καθόλου παρενέργειες, αλλά κάποιοι άλλοι στη δοκιμή παρουσίασαν ηπατοτοξικότητα», είπε ο Τόμπσον. «Αυτό, όμως, διαχειρίζεται συνήθως με διακοπή του φαρμάκου, επανεκκίνηση σε χαμηλότερη δόση και σταδιακή αύξησή της».

Σήμερα, ο Έρβιν έχει σταματήσει το olorofim και οι επαναληπτικές εξετάσεις δεν δείχνουν επανεμφάνιση της νόσου — αν και αυτό μπορεί να αλλάξει. «Ο Δρ. Τόμπσον μου είπε ότι πάντα θα έχω κάποια μορφή του μύκητα στο σώμα μου, λόγω της σοβαρότητας της λοίμωξης», είπε ο Έρβιν. «Ωστόσο, έχω προχωρήσει από το να περπατώ με πι σε μπαστούνι, κάτι που για μένα ήταν τεράστια βελτίωση. Ήταν ευλογία. Αυτή τη στιγμή είμαι ακόμη εκτός εργασίας λόγω της νόσου, αλλά είμαι πιο δυνατός», είπε. «Έχω επιστρέψει στο γυμναστήριο και κάνω προπόνηση. Έχω ξαναπάρει πολύ από το χαμένο βάρος μου».

Το μήνυμα του Έρβιν: Άκου το σώμα σου — η υγεία είναι πλούτος

«Πιάνω τον εαυτό μου να πανικοβάλλεται όταν έχω δύσπνοια, αναρωτιέμαι αν πρέπει να πάω να εξεταστώ», είπε ο Έρβιν. «Εύχομαι να είχα ακούσει το σώμα μου όταν αρρώστησα για πρώτη φορά. Αν είχα αντιδράσει πιο γρήγορα σε όσα περνούσα, ίσως να είχα προλάβει τη λοίμωξη πριν φτάσει στους πνεύμονές μου».

Αυτό είναι το μήνυμα που θέλει να στείλει στον κόσμο — ιδιαίτερα σε άνδρες σαν κι αυτόν, που κάποτε πίστευαν ότι είναι άτρωτοι.

«Πρέπει να παραμερίσουμε τον ανδρικό εγωισμό μας και να ακούμε το σώμα μας, γιατί μας προειδοποιεί όταν κάτι δεν πάει καλά», είπε. «Πρέπει να δίνουμε σημασία, να φροντίζουμε τον εαυτό μας. Η υγεία είναι πλούτος. Μας πάει μακριά».

πηγή- CNN