Τι μπορεί να κάνει ένα πλούσιο γιορτινό γεύμα στον εγκέφαλό σου;

Υπάρχουν πολλοί τρόποι που το φαγητό υποστηρίζει τον εγκέφαλό μας ώστε να επιτελεί πολλές σημαντικές λειτουργίες, συμπεριλαμβάνοντας την μνήμη και την συγκέντρωσή μας.

Μια ισορροπημένη διατροφή μπορεί επίσης να είναι μια ισχυρή υποστήριξη για την ψυχική μας υγεία.

Αλλά ποια άμεσα αποτελέσματα έχει η κατανάλωση ενός τεράστιου γεύματος -όπως ένα πλήρες χριστουγεννιάτικο δείπνο- στον εγκέφαλό μας;

Τι συμβαίνει όταν τρώμε υπερβολικά;

Όταν τρώμε, διάφορα σήματα στο σώμα συνεργάζονται για να ειδοποιήσουν τον εγκέφαλό μας ότι είμαστε χορτάτοι -συμπεριλαμβανομένων των ορμονών που απελευθερώνονται από το έντερο και των μεταβολιτών (μορίων που διασπούν την τροφή για ενέργεια).

Αυτές οι ορμόνες επίσης σηματοδοτούν την απελευθέρωση ινσουλίνης από το πάγκρεας για να ελέγξουν το σάκχαρό μας στο αίμα. Ολόκληρη αυτή η διαδικασία ονομάζεται “καταρράκτης κορεσμού”.

«Αυτά τα σήματα προέρχονται από διαφορετικά μέρη του εντέρου μας και δρουν σε ελαφρώς διαφορετικά χρονικά πλαίσια»,  είπε ο Tony Goldstone, κλινικός αναπληρωτής καθηγητής στο Imperial College του Λονδίνου και συμβουλευτικός ενδοκρινολόγος.

Αυτός ο καταρράκτης ορμονών απελευθερώνεται από το συκώτι και το πάγκρεας και στέλνει σήματα στον εγκέφαλο που μπορεί να έχουν να κάνουν με την αίσθηση υπνηλίας που έχουμε μετά από ένα μεγάλο γεύμα (που ονομάζεται “μεταγευματική υπνηλία”). Αλλά οι ακριβείς μηχανισμοί πίσω από αυτό δεν έχουν ακόμα κατανοηθεί καλά, λέει ο Aaron Hengist, μεταδιδακτορικός ερευνητής, επισκέπτης στο εθνικό ινστιτούτο υγείας στην Ουάσιγκτον των ΗΠΑ.

Έχει επικρατήσει η πεποίθηση ότι αυτή η αίσθηση -που έχει χαρακτηριστεί ως “κώμα φαγητού”- οφείλεται κυρίως στη μετακίνηση του αίματος από τον εγκέφαλο προς το στομάχι. Αλλά η έρευνα δείχνει ότι η ροή του αίματος δεν μειώνεται πραγματικά μετά από ένα μεγάλο γεύμα.

Αλλά χρειάζεται να γίνει περισσότερη έρευνα προκειμένου να κατανοηθεί η μεταγευματική υπνηλία, λέει ο Hengist.

“Η απόκριση των ορμονών του εντέρου είναι ένα κοκτέιλ. Δεν γνωρίζουμε ποιες συγκεκριμένες ορμόνες μπορούν να προκαλέσουν υπνηλία σε ποια κέντρα του εγκεφάλου” λέει.

Είναι επιβλαβές να τρώμε υπερβολικά;

Η υπερβολική κατανάλωση φαγητού κατά καιρούς έχει μικρή επίδραση στον μεταβολισμό μας, λέει ο Hengist.

Το 2020 δημοσίευσε τα αποτελέσματα μιας μελέτης που εξέτασε τι συμβαίνει όταν οι άνθρωποι τρώνε πέρα από το σημείο που είναι άνετα χορτάτοι και όταν τρώνε μέχρι να είναι σχεδόν έτοιμοι να σκάσουν.

Δεκατέσσερις υγιείς άντρες (πολύ γενναία) προσφέρθηκαν να κάτσουν και να φάνε μεγάλη ποσότητα πίτσας. Σε μία από τις επισκέψεις της μελέτης τους ζητήθηκε να φάνε μέχρι να νιώσουν άνετα χορτάτοι ενώ σε άλλη επίσκεψη τους ζητήθηκε να φάνε όσο περισσότερο μπορούσαν. Αυτοί έφαγαν την διπλάσια ποσότητα πίτσας στο δεύτερο πείραμα.

Οι ορμόνες, η όρεξη, η διάθεση και οι μεταβολικές αντιδράσεις τους μετρήθηκαν για τέσσερις ώρες μετά το γεύμα τους. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα τους δεν ήταν υψηλότερα απ’ ότι μετά από ένα συνηθισμένο γεύμα ούτε η ποσότητα λίπους στο αίμα τους.

“Μας εξέπληξε το γεγονός ότι, παρά την διπλή πρόσληψη ενέργειας, το σώμα ρύθμιζε τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα εξαιρετικά καλά” λέει ο Hengist “διαπιστώσαμε ότι το σώμα δούλευε σκληρά για να το κάνει αυτό, εκκρίνοντας περισσότερη ινσουλίνη και διάφορες ορμόνες του εντέρου που βοηθούν στην απελευθέρωση ινσουλίνης και στέλνουν σήμα ότι έχουμε χορτάσει”.

Αυτή η μελέτη δείχνει, λέει, ότι μία μόνο πολυτέλεια δεν είναι τόσο καταστροφική, όσο μπορεί να περιμένεις.

Ωστόσο, αφού η μελέτη έγινε μόνο σε νεαρούς υγιείς άντρες, η έρευνα δεν μπορεί να εξαχθεί στον γενικό πληθυσμό, αν δεν εξεταστούν πρώτα οι γυναίκες και άνθρωποι που είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι, λέει ο Hengist.

Έχει σημασία ο τρόπος που τρώμε υπερβολικά;

Ενώ μία κατανάλωση πίτσας μπορεί να μην είναι άμεσα επιβλαβής, ορισμένες έρευνες δείχνουν ότι πολλές ώρες ή μία μέρα υπερβολικής κατανάλωσης μπορούν να αρχίσουν να διαταράσσουν τον μεταβολισμό και να επιβαρύνουν το σώμα, κάτι που με τη σειρά του θα μπορούσε να επηρεάσει τον εγκέφαλο.

Το 2021 μια μελέτη που εξέτασε την υπερβολική κατανάλωση τροφής για παρατεταμένη περίοδο βρήκε πολύ διαφορετικά αποτελέσματα από την μελέτη πίτσας του Hengist. Η μελέτη με τίτλο “η μελέτη της πίσω πόρτας” ονομάστηκε μετά από την αμερικάνικη παράδοση των πάρτι, που γίνονται πριν από τους αθλητικούς αγώνες, τα οποία περιλαμβάνουν πολύ φαγητό και κατανάλωση αλκοόλ.

Οι ερευνητές προσπάθησαν να αναπαράγουν αυτή την παράδοση, δίνοντας σε 18 υπέρβαρους αλλά υγιείς άντρες αλκοολούχα ποτά και τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά και ζάχαρη, συμπεριλαμβάνοντας μπέργκερ, πατατάκια και κέικ, για να τα καταναλώσουν σε ένα απόγευμα. Έφαγαν περίπου 5.087 θερμίδες σε πέντε ώρες. Αιματολογικές εξετάσεις και μια εξέταση του ήπατος αποκάλυψαν ότι οι περισσότεροι από τους άνδρες είχαν αυξημένο λίπος στο ήπαρ μετά τα γεύματά τους.

“Η έρευνα δείχνει ότι η μη αλκοολική λιπώδης νόσος του ήπατος -η οποία μπορεί να προκληθεί από διατροφή πλούσια σε λίπη και ζάχαρη μακροπρόθεσμα- μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη παροχή οξυγόνου στον εγκέφαλο και φλεγμονή στους ιστούς του εγκεφάλου, που μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εγκεφαλικής νόσου με την πάροδο του χρόνου.”

“Η μελέτη της πίσω πόρτας” δείχνει ότι οι άντρες είχαν μεταβολική δυσρύθμιση. Όταν κατανάλωναν παθητικά φαγητό και αλκοόλ για πολλές ώρες είναι υπερβολική πίεση για να αντέξει το σώμα τους” λέει ο Hengist.

Γιατί ένα μεγάλο γεύμα δεν μας επηρεάζει;

Η εξέλιξη μπορεί να βοηθήσει κάπως στην κατανόηση του γιατί δεν είναι πολύ επιβλαβές να τρώμε υπερβολικά κατά διαστήματα -και πώς τα έντερα και ο εγκέφαλός μας έχουν εξελιχθεί ώστε να επικοινωνούν μεταξύ τους όταν χρειαζόμαστε τροφή.

Όταν πεινάμε, παίζουν πολλά πράγματα ρόλο στο να μας οδηγήσουν να φάμε, όπως λέει ο Goldstone -για παράδειγμα η διάθεσή μας μπορεί να αλλάξει και να αισθανθούμε ‘πεινασμένοι και εκνευρισμένοι’. Επίσης, είναι πιο πιθανό να έχουμε λιγούρα για τρόφιμα πλούσια σε ενέργεια.

“Δεν είναι ξεκάθαρο τι μας οδηγεί να αισθανθούμε ‘πεινασμένοι και εκνευρισμένοι'” λέει ο Goldstone “Αλλά η συνεχιζόμενη έρευνα δείχνει ότι η πείνα είναι μια αρκετά δυσάρεστη κατάσταση, και ίσως οι άνθρωποι τρώνε για να απαλλαγούν από αυτή την κατάσταση”.

Οι αποδείξεις σε έρευνα με ζώα δείχνουν παρόμοια συμπεριφορά. Οι μελέτες υπογραμμίζουν πώς μέρος του κυκλώματος της όρεξης στον υποθάλαμο (ένα μέρος του εγκεφάλου που ελέγχει την όρεξη) ηρεμεί όταν τρωκτικά βλέπουν και μυρίζουν φαγητό -ακόμα και πριν το φάνε.

“Η πείνα τους κάνει να αναζητήσουν φαγητό και μόλις το βρουν, αυτή η συμπεριφορά δεν χρειάζεται να συνεχιστεί” λέει ο Goldstone.

Μεγάλο μέρος αυτής τη διαδικασία, προσθέτει ο Goldstone, συμβαίνει υποσυνείδητα.

Οι άνθρωποι έχουν εξελιχθεί να βρίσκουν τρόπους να αντιμετωπίζουν την πείνα, γιατί χωρίς φαγητό θα πέθαιναν. Αλλά η υπερβολή, καθ’ όλη την ανθρώπινη ιστορία, δεν συνέβαινε -και οι επιπτώσεις της είναι μακροχρόνιες και λιγότερο θανατηφόρες, τουλάχιστον σε βραχυπρόθεσμο επίπεδο, λέει ο Goldstone.

Έχει σημασία τι τρώμε υπερβολικά;

Πολλές μελέτες σε αρουραίους και ποντίκια υποδεικνύουν ότι μια μακροχρόνια διατροφή υψηλών θερμίδων μπορεί να επηρεάσει τη μνήμη και τη μαθησιακή ικανότητα. Αλλά στους ανθρώπους υπάρχει λιγότερη έρευνα σε αυτή την περιοχή, λέει η Stephanie Kullmann, επικεφαλής ομάδας και υπεύθυνη του τμήματος νευροαπεικόνισης μεταβολισμού στο πανεπιστήμιο Tübingen της Γερμανίας.

Μία μελέτη ωστόσο, δίνει μια εικόνα για το τι συμβαίνει στον εγκέφαλό μας όταν τρώμε υπερβολικά τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη και λίπος. Δεν περιορίστηκε ακριβώς σε ένα γεύμα, αλλά κράτησε πέντε μέρες. Ωστόσο, τα ευρήματά του θα μπορούσαν ενδεχομένως να εφαρμοστούν σε μικρότερο βαθμό και σε πιο σύντομα διαστήματα υπερβολικού φαγητού, σύμφωνα με την Kullmann.

Δεκαοκτώ υγιείς άντρες κατανάλωσαν μια διατροφή υψηλών θερμίδων για πέντε ημέρες -συγκεκριμένα, υπερ-επεξεργασμένα σνακ με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά και ζάχαρη- επιπλέον της κανονικής διατροφής τους (κατά μέσο όρο, κατανάλωσαν 1.200 θερμίδες περισσότερες ανά ημέρα), ενώ άλλοι 11 σε ομάδα ελέγχου δεν άλλαξαν τη διατροφή τους.

Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η διατροφή με υψηλές θερμίδες επηρέασε τον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλος ανταποκρίνεται στην ινσουλίνη σε περιοχές που βοηθούν στην μείωση της αντίδρασής του σε οπτικά ερεθίσματα τροφίμων και σε διαδικασίες μνήμης. Ένας εγκέφαλος που είναι ανθεκτικός στην ινσουλίνη δεν μειώνει σωστά την όρεξη και την πρόσληψη τροφής -τα σήματα που μας λένε να σταματήσουμε να τρώμε όταν είμαστε χορτάτοι.

“Ένα βασικό συμπέρασμα ήταν ότι ο εγκέφαλος αλλάζει πριν το σώμα” λέει η Kullmann “οι συμμετέχοντες ακόμη ζύγιζαν το ίδιο, αλλά όταν κοιτάξαμε τους εγκεφάλους τους είδαμε ότι ήταν πολύ πιο στενά συνδεδεμένοι με κάποιον που είχε παχύσαρκη ή υπέρβαρη κατάσταση για μερικά χρόνια” λέει.

Η έρευνα δείχνει ότι ότι σε άτομα με παχυσαρκία, ο υποθάλαμος και τα συστήματα ανταμοιβής του εγκεφάλου -που βοηθούν στη ρύθμιση της πρόσληψης τροφής- μπορούν να διαταραχθούν.

Αυτή η μελέτη επεκτείνεται στην υπάρχουσα έρευνα λέει η Kullmann, δείχνοντας την επικοινωνία μεταξύ των εντέρων και του εγκεφάλου μας και πώς ο άξονας διαφέρει για τα άτομα που είναι παχύσαρκα. Πιο συγκεκριμένα, τα άτομα που είναι παχύσαρκα είναι πιο πιθανό να επιλέξουν μεγαλύτερες μερίδες φαγητού, για ευχαρίστηση.

Οι συμμετέχοντες στην μελέτη της Kullmann είπαν ότι θα επέστρεφαν στην φυσιολογική τους διατροφή μετά τις πέντε ημέρες, αλλά μία εβδομάδα αργότερα, περαιτέρω εξετάσεις έδειξαν ότι οι περιοχές της μνήμης και της γνωστικής λειτουργίας του εγκεφάλου τους ήταν ακόμα λιγότερο ανταποκρινόμενες από ό,τι πριν ξεκινήσουν τη διατροφή υψηλών θερμίδων.

Άρα είναι εντάξει να αφεθούμε στην απόλαυση τα Χριστούγεννα;

Είναι καλά τεκμηριωμένο ότι οι παρατεταμένες περίοδοι κατανάλωσης τροφής -ειδικά τροφών πλούσιων σε ζάχαρη και κορεσμένα λίπη- δεν είναι καλές για τον εγκέφαλο. Ενώ υπάρχουν λιγότερες μελέτες που εξετάζουν τις επιπτώσεις ενός περιστασιακού γεύματος στο σώμα μας, τα υπάρχοντα στοιχεία υποδηλώνουν ότι δεν είναι επιβλαβές για τον εγκέφαλό μας.

“Η μελέτη μας δείχνει ότι μία μόνο απόλαυση δεν είναι τόσο καταστροφική όσο μπορεί να περιμένεις, οπότε απόλαυσε το χριστουγεννιάτικο δείπνο σου” λέει ο Hengist.

Ωστόσο, προσθέτει ότι οτιδήποτε περισσότερο από αυτό μπορεί να αρχίσει να επιβαρύνει το σώμα. Ακόμα και αυτές οι πέντε μέρες μπορεί να είναι αρκετές για να έχουν μακροπρόθεσμες επιδράσεις στον εγκέφαλο, σύμφωνα με την έρευνα της Kullmann.

Μετάφραση από άρθρο του BBC