Τα ναι και όχι της τεχνητής νοημοσύνης – Ένα βιβλίο που μας κάνει να δούμε τα πράγματα με άλλο μάτι

Η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να μην έχει πολλά χρόνια που έχει εξελιχθεί, αλλά η ταχύτατη ανάπτυξή της έχει ήδη φέρει σημαντικές αλλαγές στη ζωή μας.

Από την ιατρική και την εκπαίδευση μέχρι την καθημερινότητά μας, το AI προσφέρει νέες δυνατότητες και ανατρέπει τον τρόπο που σκεφτόμαστε και δρούμε.

Για πολλούς η ΤΝ είναι και αφορμή για την δουν με άλλο μάτι. Όπως για τον Βασίλη Τσαουσίδη ο οποίος έγραψε το βιβλίο με τίτλο: “Τεχνητή Νοημοσύνη – Ναι και Όχι”.

Ο κ. Τσαουσίδης είναι καθηγητής στο Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του ΔΠΘ και όπως γράφει ο ίδιος η αφορμή για να συγγράψει ένα τέτοιο βιβλίο ήταν – σε πρώτη φάση – οι συχνές ερωτήσεις από τους φοιτητές του και τους φίλους αλλά και το ίδιο το μέλλον της ΤΝ.

Ο Βασίλης Τσαουσίδης μιλά στην parallaxi για την Τεχνητή Νοημοσύνη, το βιβλίο του αλλά και το πως βλέπει το μέλλον.

Γιατί θεωρήσατε αναγκαίο να γράψετε ένα βιβλίο για την τεχνητή νοημοσύνη αυτήν τη στιγμή; Όπως γράφετε, οι φοιτητές σας και οι ερωτήσεις που σας έκαναν έβαλαν το λιθαράκι τους, αλλά ποιο ήταν το κενό που θέλατε να καλύψετε στη δημόσια συζήτηση; Θέλατε ίσως να δείξετε ότι πρέπει να σκεφτόμαστε πιο “outside of the box”;

Υπάρχει μια παρεξήγηση, που αποτελεί απόρροια του θαυμασμού της κοινωνίας για τον μαγικό και μυστήριο κόσμο των υπολογιστών: ότι ένας κώδικας υπολογιστή, ένα πρόγραμμα, είναι εξ ορισμού αξιόπιστα και αλάνθαστα. Η παρεξήγηση αυτή καταρχάς δημιούργησε μια στρεβλή εικόνα και σε σχέση με τις – πράγματι εντυπωσιακές – δυνατότητες της Τεχνητής Νοημοσύνης: η ΤΝ παρουσιάζεται συνήθως ως «αντικειμενική και αξιόπιστη», επειδή ακριβώς είναι προϊόν μιας περίπλοκης επιστήμης – κρύβει όμως την ανθρώπινη προκατάληψη ή το γεγονός ότι περιορίζεται από τις γνώσεις και τα ηθικά και πνευματικά όρια του δημιουργού της.

Κυρίως, όμως, οδήγησε στο να υποβαθμιστεί η σημασία του κυρίαρχου ζητήματος, που είναι πώς θα εφαρμοστεί, ώστε να υπηρετήσει τον άνθρωπο. Το ερώτημα επομένως δεν είναι μόνο τι μπορεί να κάνει η ΤΝ, είναι επίσης τι δεν μπορεί να κάνει, καθώς και τι μπορεί αλλά δεν θέλουμε να κάνει. Ο στόχος μου λοιπόν ήταν να δούμε την ΤΝ όχι βιαστικά, αποσπασματικά και επιλεκτικά, αλλά πολύπλευρα, τεκμηριωμένα και ολιστικά, χωρίς την προκατάληψη είτε του εντυπωσιασμένου θαυμαστή είτε του αρνητή της τεχνολογίας.

Επιπλέον, θεωρώ ότι η συζήτηση για την ΤΝ έχει πλέον ξεφύγει από το στενό τεχνοκρατικό πλαίσιο της εξέλιξής της και αφορά πλέον τους πολίτες – αυτοί θα ωφεληθούν από τα ευεργετήματά της, αυτοί θα υποστούν και τις συνέπειες, αν δεν θωρακιστεί θεσμικά το πλαίσιο της εφαρμογής της. Ο χρόνος για να συμβεί αυτό εγκαίρως μετράει αντίστροφα.

Τι πιστεύετε ότι παραλείπουμε σήμερα στη συζήτηση γύρω από την τεχνητή νοημοσύνη – ποια είναι η «σωστή βάση» στην οποία πρέπει να τεθεί.

Καταρχάς, έχουμε πολλά παραδείγματα όπου οι εφαρμογές της χρησιμοποιήθηκαν χωρίς διαφάνεια, μεροληπτικά και παραβιάζοντας συνταγματικά και ανθρώπινα δικαιώματα. Για παράδειγμα, στην Αμερική χρησιμοποιήθηκε με στόχο την προληπτική αστυνόμευση, αλλά και την προληπτική προφυλάκιση – αποδείχτηκε ότι παραβίασε τα δικαιώματα των Αφροαμερικανών. Στην Ολλανδία χρησιμοποιήθηκε από την εφορία – αποδείχτηκε ότι παραβίασε τα δικαιώματα των μεταναστών.

Στις αμερικανικές εκλογές του 2016 χρησιμοποιήθηκε για τη χειραγώγηση της ψήφου εκατομμυρίων πολιτών, με στόχο το microtargeting για κάθε έναν πολίτη χωριστά, με βάση το προφίλ του. Σε ιατρικές εφαρμογές ΤΝ, παραβιάστηκαν τα προσωπικά δεδομένα ασθενών. Σε άλλες περιπτώσεις, παραβιάστηκαν πνευματικά δικαιώματα συγγραφέων, καλλιτεχνών, πνευματικών δημιουργών. Χωρίς διαφάνεια αλλά και χωρίς ερμηνευσιμότητα των αλγορίθμων, η ΤΝ μπορεί να λειτουργήσει ως δούρειος ίππος, όσον αφορά τη λογοδοσία και τους θεσμούς. Η πολυπλοκότητα των μοντέλων και η μαζικότητα των δεδομένων συχνά καταλήγει σε πορίσματα που δεν μπορούν να ερμηνευτούν και προφανώς να αξιολογηθούν για τη μεροληπτικότητα, την πληρότητα ή την αντικειμενικότητά τους. Ποιος θα φταίει αν προφυλακιστεί αδίκως ένας πολίτης, αν διαγνωστεί λανθασμένα ένας ασθενής και ακολουθήσει λάθος θεραπεία, αν τρακάρει ένας οδηγός σε ένα αυτόνομο όχημα;

Επίσης, η δυνατότητα χρήσης εργαλείων της ΤΝ δημιουργεί ένα συγκριτικό πλεονέκτημα για τους χρήστες της – αν η πρόσβαση των πολιτών δεν διασφαλιστεί, θα διαμορφωθούν συνθήκες ανισότητας και διακριτικής μεταχείρισης, με σοβαρές συνέπειες στους αποκλεισμένους. Ωστόσο, οι πόροι που απαιτεί η ΤΝ, πρωτίστως ενεργειακά και δευτερευόντως δικτυακά είναι τεράστιοι – όσο αυξάνεται η ζήτηση, όσο δηλαδή ενσωματώνεται όλο και περισσότερο η ΤΝ στις εφαρμογές και την καθημερινότητά μας, τόσο η πρόσβαση θα γίνεται πιο δύσκολη, κοστοβόρα και επιλεκτική. Όμως, η ΤΝ δημιουργήθηκε χάρη στη γνώση που συσσώρευσε η ανθρωπότητα, βασίστηκε σε δημόσια δεδομένα, συχνά και σε δημόσιους πόρους – γιατί να καταλήξει λοιπόν δωρεά της ανθρωπότητας σε κάποιες επιχειρήσεις; Γιατί να είναι άγνωστοι οι κάτοχοι των δεδομένων και να μην ελέγχεται το πώς διαχειρίζονται τις υποθέσεις ή ακόμα και τις ζωές των πολιτών;

Τέλος, οι επιπτώσεις της ΤΝ, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις όπου εκχωρούμε σε αυτήν τις γνωστικές μας λειτουργίες, όπως π.χ. το ChatGPT, δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς· το δείγμα που έχουμε σήμερα για να τις αξιολογήσουμε είναι μεροληπτικό: εμείς εκπαιδευτήκαμε με παραδοσιακές μεθόδους, χωρίς αυτήν. Τις επιπτώσεις θα τις δούμε μετά από πολλά χρόνια στις επόμενες γενιές – κι όμως, ο ρυθμός με τον οποίο εισχωρεί στην εκπαίδευση είναι ραγδαίος, χωρίς πρώτα να έχουν μελετηθεί οι προϋποθέσεις και τα όρια της χρήσης της, ώστε να υπάρχουν εγγυήσεις ότι στο μέλλον δεν θα απογυμνωθεί ο άνθρωπος από τις γνωστικές του λειτουργίες.

Σε τομείς όπως η εκπαίδευση, η ιατρική, οι μεταφορές ή η δικαιοσύνη – πού θεωρείτε ότι η ΤΝ είναι πιο χρήσιμη και πού πιο επικίνδυνη;

Στην ιατρική, η ΤΝ μπορεί να σώσει ζωές, να προλάβει σοβαρές ασθένειες – να αλλάξει τη μοίρα των ανθρώπων. Στη δικαιοσύνη θα μπορούσε να βοηθήσει στην ταχύτερη απονομή δικαιοσύνης, να θέσει όρια αντικειμενικότητας σε επίορκους δικαστές ή ελεγκτές – το ίδιο και στη διοίκηση.

Στις μεταφορές, έχει τη δυνατότητα να ενισχύσει σημαντικά την ασφάλεια του οδηγού. Θα μπορούσε όμως να αποτύχει σε όλα, αν δεν ελέγχεται. Στην ιατρική, αν καταλήγει σε λανθασμένα πορίσματα δεν θα το κάνει αποσπασματικά και τυχαία, αλλά συστηματικά, για τις ίδιες ομάδες ανθρώπων – αυτές που παραμελήθηκαν κατά την εκπαίδευση της ΤΝ ή που δεν εκπροσωπήθηκαν επαρκώς στα δεδομένα της. Αν τα δεδομένα παραχωρηθούν σε ιδιώτες, αυτοί θα μπορούν να διαχειρίζονται τις ζωές των ανθρώπων. Πάρτε ως παράδειγμα τα γονιδιώματα των νεογνών – είχαμε πρόσφατα στην Ελλάδα μια τέτοια περίπτωση προγραμματικής σύμβασης με προβλεπόμενη συμμετοχή 100.000 νεογνών, που ευτυχώς ακυρώθηκε.

Αυτά τα γονιδιώματα αποκαλύπτουν κληρονομικούς παράγοντες κινδύνου για διάφορες ασθένειες (π.χ. καρδιαγγειακές, καρκίνο, μεταβολικά νοσήματα), και επιτρέπουν την πρόβλεψη και πρόληψη μέσω στοχευμένων παρεμβάσεων από πολύ νωρίς. Είναι δυνατόν κρίσιμες πληροφορίες για την υγεία των πολιτών να παραχωρούνται ως αποκλειστική πληροφορία σε ιδιωτικές εταιρείες; Υπάρχει κίνδυνος γενετικού ρατσισμού από ασφαλιστικές εταιρείες ή εργοδότες.

Αντίστοιχα, στην εκπαίδευση, ελλοχεύει ο κίνδυνος να παρακαμφθεί η διαδικασία της μάθησης και του αναστοχασμού: ενώ ο άνθρωπος εκπαιδεύει την ΤΝ σαν να ήταν ένα μωρό που προοδευτικά αποκτά γνωστικές λειτουργίες, ενδέχεται ο ίδιος να εκχωρήσει μέρος από τις γνωστικές του λειτουργίες στην ΤΝ και, τελικά, να καταλήξει ο ίδιος σαν ένα μωρό.

Στην περίπτωση της δικαιοσύνης, θα μπορούσε αυτή να απογυμνωθεί από την ηθική της διάσταση ή να παρακάμπτει τις ανθρώπινες μαρτυρίες και να καταλήξει μια γραφειοκρατική διαδικασία τρόμου. Αυτό θα οδηγούσε προοδευτικά σε στέρηση της ασφάλειας δικαίου και της ανθρώπινης ελευθερίας. Όπως και να ΄χει, το ζήτημα δεν είναι αν και σε ποιους τομείς θα εφαρμοστεί αλλά πώς.

Γιατί πιστεύετε ότι πολλές φορές η ΤΝ δεν μας δίνει αξιόπιστες απαντήσεις; Είναι θέμα δεδομένων, εκπαίδευσης των μοντέλων ή ανθρώπινης ευθύνης;

Θα μπορούσε να ευθύνεται οποιοδήποτε από τα τρία ή ο συνδυασμός τους. Η ΤΝ έχει στην καρδιά της τη στατιστική και τα δεδομένα με βάση τα οποία εκπαιδεύεται.

Δεν έχει αντίληψη, έχει ετικέτες. Θα «μάθει» να συσχετίζει τις έννοιες με βάση αυτά τα δεδομένα και το πόσο καλά την εκπαιδεύσαμε, θα αξιολογεί αν πρέπει οπωσδήποτε να απαντήσει με βάση τη συνάρτηση ωφέλειας που ορίσαμε, θα τιμωρεί όσους ενδεχομένως – εμμέσως – υποδείξαμε.

Αν της δίνουμε 10 πόντους κάθε φορά που βρίσκει παρανομία σε έναν φτωχό και 1 πόντο κάθε φορά που βρίσκει παρανομία σε έναν πλούσιο, θα κυνηγάει για πάντα τους φτωχούς.

Θα μπορούσε όμως να είναι και οι περιορισμοί που προκύπτουν από την πρόσβαση του χρήστη. Διαφορετική «αντίληψη» μιας ερώτησης αποκτά η ΤΝ, όταν επεξεργάζεται ένα πλήρες κείμενο και διαφορετική όταν μελετά ένα απόσπασμά του – κάτι που συμβαίνει συχνότερα με τους χρήστες που δεν έχουν συνδρομητική πρόσβαση.

Η Αλβανία δημιούργησε πρόσφατα μια υπουργό Τεχνητής Νοημοσύνης. Θεωρείτε ότι θα δούμε πιο συχνά τέτοιες πρωτοβουλίες τα επόμενα χρόνια; Και τι δείχνει αυτό για τη σχέση πολιτικής και τεχνολογίας;

Όχι, θεωρώ ότι ήταν μια κίνηση εντυπωσιασμού, αν και νομίζω ότι η ΤΝ θα κάνει τη δουλειά της και στην πολιτική, αλλά χωρίς να επιδεικνύεται. Ειδικά η πολιτική αφορά τη διαχείριση της ζωής των πολιτών και δεν πρέπει να ανατεθεί σε εικονικούς ανθρώπους που δεν λογοδοτούν, δεν έχουν ηθική ούτε αντίληψη.

Πού οφείλεται, κατά τη γνώμη σας, η τόσο ραγδαία ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης τα τελευταία χρόνια; Πρόκειται για φυσική εξέλιξη της τεχνολογίας ή για μια νέα μορφή «αγοράς εξουσίας»;

Η έρευνα στις επιστήμες κινείται συνήθως με «καύσιμο» τη χρηματοδότηση. Η ραγδαία εξέλιξη των επιμέρους ερευνητικών αντικειμένων της Τεχνητής Νοημοσύνης δεν θα αρκούσε από μόνη της για να κινήσει την παγκόσμια ερευνητική μηχανή, αν προηγουμένως δεν είχε αναδειχθεί ένα πλέγμα εφαρμογών που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν εμπορικά – η συνεισφορά της τεχνολογίας στην κοινωνία επιτυγχάνεται συνήθως μέσα από εμπορικές εφαρμογές και καινοτόμες επιχειρηματικές επενδύσεις.

Η στρατιωτική και πολιτική ισχύς αποτελούν επίσης προωθητικούς παράγοντες. Επομένως, ο κύριος λόγος που γνώρισε τόσο ραγδαία ανάπτυξη η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι η πρόδηλη συνεισφορά της στην παγκόσμια οικονομία και οι επιχειρηματικές ευκαιρίες που προσφέρει. Η αύξηση του παγκόσμιου ΑΕΠ λόγω της ΤΝ είναι ήδη σημαντική και προβλέπεται να ξεπεράσει τα 15 τρισεκατομμύρια δολάρια το 2030.

Στο βιβλίο σας αναφέρετε παραδείγματα χειραγώγησης και ανισότητας μέσα από τη χρήση της ΤΝ. Θεωρείτε ότι μπορεί να γίνει τελικά εργαλείο δημοκρατίας ή είναι εγγενώς ένα εργαλείο ελέγχου;

Η ΤΝ είναι εξαιρετικό εργαλείο για την πάταξη της διαφθοράς και της διοικητικής αυθαιρεσίας – δεν είναι όμως αυτή η κύρια κατεύθυνση των εφαρμογών της σήμερα. Πολλές εφαρμογές της, όπως οι έλεγχοι της εφορίας, η αστυνομική εποπτεία κ.α. στοχεύουν στον έλεγχο του πολίτη ή τη χειραγώγησή του.

Θα μπορούσε ωστόσο να λειτουργήσει και αντίστροφα: πάρτε ως παράδειγμα τη Διαύγεια, ένα πεδίο στο οποίο, παραδόξως, δεν εφαρμόζεται η ΤΝ, ενώ θα μπορούσε ταχύτατα και εξονυχιστικά να αποκαλύπτει περιπτώσεις συστηματικών υπέρογκων αναθέσεων, μεροληπτικής μεταχείρισης, παραβιάσεις εργολαβικών συμβάσεων ή συστηματικές και υπέρογκες προσαυξήσεις εργολαβιών.

Θα μπορούσε επίσης να λειτουργήσει ως οιονεί συνήγορος του πολίτη σε περιπτώσεις διοικητικής αυθαιρεσίας. Για παράδειγμα, σε συνεντεύξεις υποψήφιων στελεχών εκπαίδευσης, υποψήφιοι υποβαθμίζονται από τις επιτροπές αξιολόγησης με αιτιολογίες που ξεπερνούν το μέτρο της ανεκτής υποκειμενικότητας – έχουν καταγραφεί ακραίες περιπτώσεις, όπου σχολιάστηκε αρνητικά μέχρι και η κίνηση του σώματος ή η έκφραση του προσώπου των υποψηφίων.

Το ChatGPT ή μια αντίστοιχη εφαρμογή, θα μπορούσε με βάση τις απομαγνητοφωνημένες συνεντεύξεις υποψηφίων και τα κριτήρια που ορίζει η νομοθεσία να αξιολογήσει αυτές τις συνεντεύξεις και να θέσει έτσι ένα όριο στην αυθαιρεσία. Υπάρχουν πολλά τέτοια παραδείγματα στην καθημερινότητα του πολίτη, ο προσανατολισμός όμως της Πολιτείας προς το παρόν δεν είναι «να ελέγξει του φύλακες» ούτε να αξιοποιήσει την ΤΝ, για να πατάξει τη διαφθορά. Αυτή η προσδοκία του πολίτη γίνεται «πράξη» στην ιστορία μυθοπλασίας που παρουσιάζω στο δεύτερο μέρος του βιβλίου μου.

Μπορούμε να την εμπιστευτούμε; Και αν όχι, τι θα χρειαζόταν για να την εμπιστευτούμε πραγματικά;

Φανταστείτε να μπορούσε κάθε εταιρεία να παράγει φάρμακα, χωρίς αυτά πρώτα να ελέγχονται είτε για την αποτελεσματικότητά τους είτε για τις παρενέργειες που προκαλούν στην υγεία των ανθρώπων. Φανταστείτε επίσης, σε περίπτωση που προκαλούσαν βλάβες, να μη λογοδοτούσε κανείς, ακριβώς επειδή δεν είχε κανείς την υποχρέωση να περάσει τα προϊόντα του από κάποια αξιολόγηση. Φανταστείτε, τέλος, να χορηγούνταν τα καλά φάρμακα επιλεκτικά σε κάποιους μόνο πολίτες.

Η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι ένα προϊόν που κατασκευάστηκε με κόπο, στηρίχθηκε σε δημόσια αγαθά και πρέπει να είναι προσβάσιμη από τους πολίτες, για να απολαύσουν τα οφέλη της – όχι να μετατραπεί σε εργαλείο που ελέγχει τους πολίτες ή τους καταδυναστεύει σε κάθε βήμα τους. Ούτε βέβαια σε εργαλείο που διευρύνει τις κοινωνικές ανισότητες. Επομένως, μπορεί ο πολίτης να εμπιστευτεί την ΤΝ, αφενός όταν μπορεί να ελέγξει την ορθότητα και αντικειμενικότητα των πορισμάτων της, αφετέρου όταν μπορεί να εκτιμήσει τεκμηριωμένα τις συνέπειες από τη χρήση της, ιδίως αυτήν που υποκαθιστά δικές του γνωστικές λειτουργίες.

Με τα deepfakes, τα βίντεο που φτιάχνει το Sora ή τις διαφημίσεις και τρέιλερ που δημιουργούνται εξ ολοκλήρου από ΤΝ, πώς πιστεύετε ότι αλλάζει η έννοια της δημιουργικότητας και της καλλιτεχνικής αυθεντικότητας;

Προσπαθήστε να γράψετε μέσω της ΤΝ ένα ποίημα στο ύφος του Καβάφη. Κάποια από τα ποιήματα που θα σας προσφέρει ώστε να διαλέξετε, όχι μόνο θα βγάζουν νόημα αλλά θα είναι και εξαιρετικά. Αν υπήρχε η ΤΝ στην εποχή του Καβάφη, ίσως δεν θα υπήρχε ο Καβάφης – θα υπήρχαν πολλοί Καβάφηδες και δεν θα μπορούσαμε να διακρίνουμε τον αυθεντικό Καβάφη. 

Η ΤΝ, μέσα από την παραγωγή εικόνων, βίντεο και κειμένων, μπορεί τελικά να «ξεθωριάσει» την ιστορία και να γράψει τη δική της εκδοχή της πραγματικότητας;

Ακριβώς. Έχουμε το παράδειγμα του Τζον Λένον. Ο Λένον έγραψε το τραγούδι “now and then” το 1978, και λίγο πριν δολοφονηθεί, το 1980, ετοίμασε το νέο του άλμπουμ στο οποίο δεν το συμπεριέλαβε – δεν γνωρίζουμε γιατί. Η ΤΝ κατάφερε να απαλλάξει από το θόρυβο και να επανασυνθέσει το τραγούδι – το οποίο κυκλοφόρησε το 2023 από τους εναπομείναντες Beatles. Εδώ τίθεται ένα θέμα αντίστροφο από το γνωστό πρόβλημα στον χώρο των υπολογιστών που είναι γνωστό ως «δικαίωμα στη λήθη». Εγώ το ονομάζω «δικαίωμα στην αυθεντική μνήμη» – δεν μπορεί να συνεχίσει να γράφεται από άλλους με δικά τους κριτήρια η ιστορία κάποιου που έχει πεθάνει.

Ο Νικόλας του 2060, ο ήρωας του βιβλίου στο δεύτερο κομμάτι, ζει σε μια πραγματικότητα όπου η ΤΝ έχει διαμορφώσει – σχεδόν – ολόκληρη την καθημερινότητα. Πιστεύετε πως αυτή η πρόβλεψη είναι ρεαλιστική;

Έγραψα αυτό το βιβλίο, επειδή επιθυμώ να συνεισφέρω στο να μην «πιστεύουν» οι πολίτες, αλλά να ερευνούν, να προβληματίζονται και να διαμορφώνουν με τη συμμετοχή τους το πλαίσιο για θέματα που τους αφορούν. Έχουμε το παράδειγμα της Κίνας – το περιγράφω στο βιβλίο – το οποίο αποδεικνύει ότι τίποτα δεν είναι απίθανο: τον λόγο έχει η πολιτική και οι πολίτες.

Ο Νικόλας είναι ένας τέτοιος πολίτης, ενεργός και με ενσυναίσθηση. Μέσα από αυτή την ιστορία μυθοπλασίας επιχειρώ να δώσω μια πιο βιωματική διάσταση στις ενδεχόμενες συνέπειες της Τεχνητής Νοημοσύνης, ώστε να γίνει πιο αντιληπτό το κυρίαρχο ερώτημα: «ποιον θα εξυπηρετεί, ποιος θα την ελέγχει και ποιον θα ελέγχει».
Η αφήγηση μού δίνει την ευκαιρία να μεταφέρω το θεωρητικό πλαίσιο σε ανθρώπινο βίωμα. Μου δίνει επίσης την ευκαιρία να πείσω τον αναγνώστη ότι πράγματι μπορεί η ΤΝ να ωφελήσει τον πολίτη – ο στόχος μου είναι να κινητοποιήσω τους πολίτες προς αυτή την κατεύθυνση.

Αν έπρεπε να συνοψίσετε σε μία φράση το μεγαλύτερο δίδαγμα ή προειδοποίηση της Τεχνητής Νοημοσύνης για τον άνθρωπο, ποια θα ήταν αυτή;

Η ΤΝ είναι ένα συγκλονιστικό επίτευγμα το οποίο πρέπει να προφυλάξουμε: το κρίσιμο ερώτημα, όπως ανέφερα, δεν είναι αν θα εφαρμοστεί στο μέλλον αλλά πώς θα εφαρμοστεί, ποιους θα εξυπηρετεί, ποιος θα την ελέγχει και ποιους θα ελέγχει. Αυτό προϋποθέτει να γνωρίζουν οι πολίτες τα Ναι και τα Όχι – και αυτό ήταν το κίνητρο, που με οδήγησε να απευθύνω αυτό το βιβλίο στο ευρύ κοινό σε αυτή τη συγκυρία.

Θεωρείτε ότι η εργασία απειλείται από την ΤΝ;

Το πρόβλημα δεν είναι μόνο αν απειλούνται οι θέσεις εργασίας αλλά και αν η ΤΝ θα απογυμνώσει την εργασία – ιδίως την πνευματική – από την αξία της. Δεν θέλουμε, αντί να λειτουργεί η ΤΝ στην υπηρεσία του πολίτη, να λειτουργεί ο εκπαιδευτικός, ο γιατρός ή ο νομικός στην υπηρεσία της ΤΝ.

Αυτό θα οδηγούσε καταξιωμένα επαγγέλματα σε μισθολογική και κοινωνική απαξίωση και κατ’ επέκταση θα αποδυνάμωνε και το κίνητρο για την απόκτηση της γνώσης – δεν θέλουμε να εκχωρήσουμε τη δύναμη της γνώσης σε μηχανές και, προοδευτικά, να απωλέσουμε εμείς τις γνωστικές μας λειτουργίες.

Τεχνικά, ίσως είναι εφικτό σε λίγα χρόνια να αναλάβουν αποκλειστικά οι μηχανές την παραγωγή και μεγάλο μέρος της πνευματικής ανθρώπινης εργασίας, επίσης. Γίνεται ήδη μεγάλη συζήτηση διεθνώς για το αν πρέπει να φορολογηθούν τα ρομπότ ή τα συστήματα ΤΝ, όταν αντικαθιστούν θέσεις εργασίας.

Αυτό, αν και περίπλοκο, είναι αναγκαίο να αντιμετωπιστεί θεσμικά, εφόσον υπάρχει βούληση και κινητοποίηση των πολιτών προς αυτή την κατεύθυνση.

* To chatgpt ρωτάει* : «Στο βιβλίο σας περιγράφετε πώς η ΤΝ συσσωρεύει ισχύ και πρόσβαση στα χέρια εταιρειών και φορέων — αν είχατε την εξουσία να προτείνετε μία συγκεκριμένη πολιτική ή θεσμική αλλαγή (νόμο, οικονομικό μέτρο ή δημόσια υποδομή) που θα μπορούσε άμεσα να ανακατανείμει τα οφέλη της ΤΝ προς όφελος του πολίτη και όχι μόνο των εταιρειών, ποια θα ήταν αυτή; Πώς, πρακτικά, θα λειτουργούσε και ποιους κινδύνους θα προσπαθούσε να εξουδετερώσει;»

Θα έβαζα δυο όρια στη χρήση της: Πρώτα, θα έπρεπε να διασφαλιστεί το δικαίωμα της πρόσβασης σε κάθε πολίτη – αυτό δυστυχώς, προς το παρόν, δεν το προβλέπει η κανονιστική πράξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EU AI Act). Στη συνέχεια, το δεύτερο όριο θα αφορούσε την κατάχρηση των ενεργειακών πόρων – το συνολικό οικοσύστημα της ΤΝ παγκοσμίως ισοδυναμεί με την ετήσια κατανάλωση ρεύματος πολλών εκατομμυρίων νοικοκυριών. Οι αναλογίες είναι τρομακτικές. Δεν μπορούμε να στερήσουμε ένα μέσο επιβίωσης από τους πολίτες ούτε να καταστρέψουμε τον πλανήτη, για να εξυπηρετήσουμε είτε συμφέροντα των ολίγων είτε κάποιες επικαιρικές ανάγκες της εποχής μας.

* Ο Βασίλης Τσαουσίδης είναι καθηγητής στο Τμήμα ΗΜ&ΜΥ του ΔΠΘ και διευθυντής του «Εργαστηρίου Προγραμματισμού και Επεξεργασίας Πληροφοριών». Έχει διατελέσει καθηγητής στο Τμήμα Επιστήμης Υπολογιστών στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης (@ Stony Brook) και στο Πανεπιστήμιο Northeastern της Βοστόνης, καθώς και επισκέπτης καθηγητής στο ΜΙΤ.